Microsoft Word Design Glo Kongre doc

II International Congress
 
 
303 
Ayrıca; Türkiye kullanmadığı gazın faturasını 
“al  ya  da  öde”  ilkesiyle  Gazprom’a  ödemek 
zorundadır. Bunun yanı sıra Türkiye’nin fazla do-
ğalgazı depolama ve pazarlama olanağı da yoktur. 
Çünkü;  Türkiye’de  doğalgazın  Tuz  Gölü  ya  da 
Marmara Denizi’nin altında depolanması planlan-
maktadır. Buna ek olarak Gazprom’la yapılan an-
laşmada  fazla  gazın  satışıyla  ilgili  hüküm  (re-
export) ve takas (swap) olmadığı için, fazla gelen 
doğalgazın  bir  başka  ülkeye  satışı  da  yapılama-
maktadır. 
Rusya  ham  petrol  taşımacılığında  Đstanbul  ve 
Çanakkale  Boğazları’nı  devre  dışı  bırakmak  için 
Burgaz-Dedeağaç  Ham  Petrol  Boru  Hattı’na  yö-
nelmiş  ve  Türkiye’de  buna  karşı  Samsun-Ceyhan 
Hattı’nı  önermiştir.  Yunanistan,  Rusya  ve  Bul-
garistan’ın  2006  yılı  sonuna  kadar  Trans-Balkan 
Petrol  Boru  Hattı  ile  ilgili  anlaşmaya  varacakları 
yabancı basında yer almış (TransRewiev, 2006) çok 
geçmeden Rusya petrollerinin taşınmasında, Türk 
Boğazlarını  ve  Akdeniz’i  bir  yana  bırakan  anlaş-
mayı  Rusya,  Bulgaristan  ve  Yunanistan  2007’de 
imzalamışlardır (Cumhuriyet Gazetesi, 2007, 11).    
3.2.  Bakü Tiflis Ceyhan (BTC) Boru Hattı 
Projesi 
Azerbaycan Devlet Başkanı Heydar Aliyev’in 
Akdeniz’deki Türk Ceyhan Limanı’na ana ihracat 
boru  hattı  yapılacağını  karar  verdiklerini  açıkla-
dıktan sonra (Caspian Business Report, 1998) ya-
pımına başlanan Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) Petrol 
Boru Hattı; 1774 km uzunluğundadır (1074 km’si 
Türkiye’de,  440  km’si  Azerbaycan’da  ve  260 
km’si  Gürcistan’dadır).  1991’de  Sovyetler  Birliği 
dağıldıktan  sonra  1999  yılında  paket  anlaşma 
imzalandı,  25  Mayıs  2005’te  ilk  petrol  (Azeri-
Çıralı-Güneşli  Alanı  ham  petrolü)  hatta  Azerbay-
can’daki  Sengeçal  Terminali’nden  pompalandı 
(http://www.voanews.com) ve 28 Mayıs 2006 tari-
hinde  Ceyhan’da  ilk  yükleme  yapıldı.  BTC  ile 
günde  1  milyon  varil,  yılda  50  milyon  ton  ham 
petrolün dünya piyasalarına taşınması beklenmek-
tedir. Ekonomik ömrü 40 yıl olan BTC’de en büyük 
hissedar BP iken Türkiye’nin hissesi % 6,53’tür. 
BTC Türkiye’ye Posof’tan giriş yaparak, Arda-
han,  Kars,  Erzurum,  Gümüşhane,  Erzincan,  Sivas, 
Kayseri,  Kahramanmaraş,  Adana,  Osmaniye  kent-
lerinden  geçerek,  Ceyhan’a  ulaşmıştır.  BTC’de  8 
pompa istasyonu (Azerbaycan’da 2, Gürcistan’da 2, 
Türkiye’de 4), 1500 su geçişi (Azerbaycan’da 700, 
Gürcistan’da 200, Türkiye’de 600) vardır.  
3.3. Şahdeniz Projesi 
Azeri-Güneşli-Çıralı  Alanı’nın  70  km  güney-
batısında yer alan Şah Deniz Alanı’ndan çıkarılan 
doğalgaz  Bakü’den  başlayarak  BTC  Petrol  Boru 
Hattı’na paralel olarak döşenerek (Güney Kafkas-
ya  Boru  Hattı)  Gürcistan  üzerinden  Türkiye’ye 
Bakü-Tiflis-Erzurum  Hattı’yla  (BTE)  Erzurum’a 
ulaştırılmıştır. Hattın uzunluğu 900 km ve tahmini 
maliyeti  1  milyar  dolardır,  Hat  6.7  milyar  m
3 
taşıma kapasitesine sahip olacaktır. 
3.4. Diğer Projeler 
Türkiye “Enerji Geçidi” olmanın stratejik öne-
mini anlayarak BTC, Şah Deniz ve Alov Projesi’-
nin yanı sıra; Türkiye-Yunanistan Doğal Gaz Pro-
jesi,  Hazar  Geçişli Türkmenistan-Türkiye-Avrupa 
Doğalgaz Boru Hattı Projesi, Irak-Türkiye Doğal-
gaz  Boru  Hattı  Etüdü,  Mısır-Türkiye  Doğalgaz 
Boru  Hattı  Projesi  ve  Türkiye-Bulgaristan-Ro-
manya-Macaristan  Doğalgaz  Boru  Hattı  Projesi 
(Nabucco Projesi) gibi birçok işbirliğine gitmiştir. 
3.4.1.  Türkiye-Yunanistan-Đtalya Boru 
Hattı Projesi 
Türkiye-ABD Ekonomik Ortaklık Komisyonu 
Toplantısı’na  katılan  ABD  Dışişleri  Bakan  Yar-
dımcısı Daniel Sullivan; Türkiye’nin önünde hem 
doğalgaz hem de petrol açısından boru hatları pro-
jeleri  konusunda  önemli  fırsatlar  olduğunu, 
Türkiye-Yunanistan-Đtalya  boru  hattı  projesinin 
gerçekleşmesi ve Azerbaycan doğalgazının buraya 
taşınması  için  önemli  bir  role  sahip  olacağını, 
Türkiye’nin doğalgazda BTC’deki rolü gibi bir rol 
oynayacağını  belirtmiştir  (Cumhuriyet  Gazetesi, 
09.02.2007, 12).  
3.4.2. Trans-Hazar Petrol Boru Hattı 
Türkmen  gazının  Hazar’ın  altından  boru  hat-
ları ile taşınıp Türkiye’ye BTC ile taşınması düşü-
nülmektedir.  Ancak;  Hazar  Denizi’nin  statüsün-
deki belirsizlik, Rusya’nın bölgedeki ekonomik ve 
askeri  varlığını  sağlamlaştırmak  için  1993’te 
oluşturduğu “yakın çevre” güvenlik politikası ve 
Rusya  ile  Türkmenistan  arasındaki  gaz  anlaşma-
ları buna engel olmaktadır.  
3.4.3.  Hazar Havzası Kaynaklı Diğer Boru 
Hatları  
Azerbaycan-Gürcistan  arasındaki  Bakü-Supsa 
(Batı) Hattı: Kapasitesi yılda 5 milyon tondur. 
Azerbaycan-Rusya  arasındaki  Bakü-(Grozni-
Mohaçkale)-Novorossisk (Kuzey) Hattı: Kapasite-
si yılda 5 milyon tondur. 
Rusya    Hazar  petrolünü;  Rus  Boru  Hattı’na 
bağlanacak  olan  Dostluk  Hattı  (Adria-Druzhba) 
[Trans-Balkan Hattı] kanalı ile Adria Boru Hattı’-
na  bağlanarak  Hırvatistan’ın  Omisalj limanına  ve 
ayrıca;  Baltık  Boru  Hattı  sistemiyle  pazarlamayı 
planlamaktadır. 

---

Caucasus and Central Asia in the Globalization Process
 
 
304 
Rusya Türkiye’ye Mavi Akım’a paralel döşe-
yeceği  hatla  ve  Trans-Kafkasya  Hattı’yla  gaz 
vermeyi önermektedir. Rusya ayrıca Odesa-Brodi, 
Burgaz-Dedeağaç,  Samsun-Ceyhan  boru  hatlarını 
planlamaktadır. 
Kazakistan-Rusya arasındaki Atrau-Samara Hattı 
ve CPC (Caspian Pipeline Consortium) Hattıdır.  
Kazakistan-Rusya  arasındaki  Kenkıyak-Orsk 
Boru Hattı: Kapasitesi yılda 6,5 milyon tondur.  
Kazakistan’dan  Çin’e  uzanacak  bir  boru  hattı 
yapımı  devam  etmektedir.  Bunun  yanı  sıra 
Kazakistan  ve  Rusya  arasında  Orta  Asya  Merkez 
Boru  Hattı  ve  Buhara-Urals  Hattı’nın  yapımı 
devam etmektedir. 
Türkmenistan petrolü takas (swap) yöntemiyle 
Đran’a  ve  Mohaçkale’den  Rusya’ya  taşımayla 
satmaktadır.  Türkmen  gazı  Gazprom  ile  yapılan 
“Gaz Sektörü Đşbirliği Anlaşması” gereği Rusya 
Federasyonu üzerinden pazarlanmaktadır. 
Türkmen ve Özbek petrolünün Afganistan üze-
rinden  Pakistan’a  (Hindistan’a)  ulaştırılması  plan-
lanmaktadır. 
Özbekistan petrolü Omsk (Rusya’dan), doğal-
gazı  Taşkent-Bişkek-Alma  Ata  Boru  Hattı’yla 
taşımaktadır. 
Azerbaycan Kaşuri-Batum (Rusya) Boru Hattı, 
Kazakistan-Türkmenistan-Đran  Boru  Hattı,  Đran 
“swap”  (Neka-Tahran)  Boru  Hattı,  Azerbaycan-
Đran (Tebriz) Boru Hattı, Körpece (Türkmenistan)-
Kurtköy  (Đran)  Boru  Hattı  bölgedeki  diğer  boru 
hatlarıdır. 
3.5.  Hazar Havzası’ndaki Petrol ve 
Doğalgaz Kaynakları 
Hazar  Havzası’nın  (Azerbaycan,  Kazakistan, 
Türkmenistan  ve  Özbekistan)  ispatlanmış  petrol 
rezervi 17-33 milyar varil, olası rezervi 186 milyar 
varil olmak üzere toplam 203-219 milyar varildir. 
Doğalgaz varolan ve olası rezervi 560 tcf ‘dir (tcf: 
trilyon  kübik  fit).  Bu  değer  15,8  trilyon  m
3
’e 
eşdeğerdir. 
Azerbaycan’ın  doğalgaz  rezervi  1,37  trilyon 
m
3
,  Kazakistan  3  trilyon  m
3
,  Türkmenistan  2,9 
trilyon m
3  
ve Özbekistan 1,86 trilyon m
3 
‘dür. 
Azerbaycan  yıllık  yaklaşık  17  milyon  ton 
petrol üretimine sahiptir.   
Kazakistan’ın  Tengiz  Alanı  6-9  milyar  varil 
petrol,  Karaçakanak  Alanı  2,4  milyar  varil  petrol 
ve  16  tcf  gaz,  Kaşagan  Alanı  9-13  milyar  varil 
petrol rezervine sahiptir. 
Azerbaycan’da;  Azeri-Çıralı-Güneşli  5,4  mil-
yar varil petrol, Şah Deniz 2,5 milyar varil petrol 
ve  14  tcf  gaz,  Araz-Alov-Sharg  4  milyar  varil 
petrol, Đnam 2,2 milyar varil petrol, Lerik-Cenap-
Savalan-Dalga  1  milyar  varil,  Zafer-Maşal  1-2 
milyar varil petrol ve 1,8 tcf gaz, Lenkoran-Taliş 
700 milyon varil petrol, Yalama/D-22 750 milyon 
varil  petrol,  Apşeron  858  milyon  varil  petrol  ve 
100  tcf  gaz,  Oğuz  290  mv  petrol  ve  685  tcf  gaz, 
Nahcivan 750 milyon varil petrol, Kurdaşı 730 mv 
EIA,  Ateşgah  600  milyon  varil  petrol,  Kalamad-
din-Mishovdag  200  milyon  varil  petrol,  Anşad 
219  milyon  varil  petrol,  AzGerOil  140  milyon 
varil  petrol,  Güney  Batı  Gobustan  147  milyon 
varil petrol ve 7 tcf gaz, Zig-Govsani 66-150 mil-
yon  varil  petrol,  Kursangı-Karabağlı  730  milyon 
varil petrol, Murathanlı-Caferli, Zadab 750 milyon 
varil  petrol,  Padar-Harami  580-750  milyon  varil 
petrol,  Şirvan  Oil  650  milyon  varil  petrol,  Batı 
Apşeron:  Karadağ,  Kergez,  Umbaki  Alanları  200 
milyon  varil  petrol  rezervine  sahiptir  (Pamir, 
2006, 17).  
Kazakistan’da  Tengiz,  Kaşagan,  Amangeldi 
ve Karaçakanak Alanları, Türkmenistan’ın Devle-
tabad  Gaz  Alanı  ve  Özbekistan’da  doğalgaz 
alanları vardır.  
4.   “ENERJĐ GEÇĐDĐ” OLMANIN 
TÜRKĐYE EKONOMĐSĐNE ETKĐLERĐ 
4.1. Türkiye’nin Kurulu Enerji Gücü 
Türkiye’de  2006  yılında  üretilen  176  milyar 
kwh  elektriğin  %  55’inde  yabancı  (ithal) 
kaynaklar  kullanıldı.  Bu  yabancı  kaynakların  % 
80’ini doğalgaz oluşturdu. Toplam üretimin 4/3’ü 
tükenebilir  kaynaklardan  yapılırken,  sadece  4/1’i 
yenilenebilir kaynaklardan karşılandı. 
 Enerji  tüketiminde  %  34,9  ile  ilk  sırayı  petrol 
alırken,  %  27,8  pay  ile  doğalgaz  ikinci  sıradadır. 
Petrol ve doğalgazdan sonra % 13,8 taşkömürü, % 
9,8 linyit gelmektedir. Yenilenebilir kaynaklar ola-
rak  bilinen  hidrolik,  odun,  bitkisel  atıklar,  rüzgar, 
jeotermal ve güneşten elde edilen enerjinin toplam 
tüketim içindeki payı % 11 düzeyinde kalmaktadır.  
 Türkiye’nin  enerji  üretimi  Çizelge  1’de 
verilmiştir.  Türkiye’de  enerji  üretiminde  linyit 
birinci  sırayı  alırken,  hidrolik  enerji  ikinci  sırayı 
almıştır. 
Çizelge 1: Türkiye’de Enerji 
Yıl 
Taş 
Kömürü 
Bin 
Ton 
Linyit 
Bin 
Ton 
Asfaltit 
Bin 
Ton 
Petrol 
Bin 
Ton 
Doğalgaz 
10
6 
m
3 
Hidrolik 
Bin 
Ton 
Jeotermal 
Bin 
Ton 
Isı 
Bin 
Ton 
Güneş  Rüzgar 
Odun 
Bin 
Ton 
Hayvan 
ve 
Bitki 
Artıkları 
Toplam 
Bin 
TEP 
1980 
3598 
14469 
558 
2330 
23 
11348 
 
 
 
 
15765 
12839 
17298 
1990 
2745 
44407 
276 
3717 
212 
23148 
80 
16 
21 
 
17870 
8030 
25123 

---