Microsoft Word Design Glo Kongre doc

 
 
301 
TÜRKĐYE’NĐN “ENERJĐ GEÇĐDĐ” OLMASININ EKONOMĐK ETKĐLERĐ, 
YARATACAĞI ÇEVRE VE GÜVENLĐK SORUNLARI 
Yrd.Doç.Dr. Hüseyin ERKUL 
Đnönü Üniversitesi, ĐĐBF,  
Kamu Yönetimi Bölümü Öğretim Üyesi 
Malatya / TÜRKĐYE 
ÖZET 
Türkiye;  Orta  Doğu’dan  sonra  ikinci  büyüklükte  petrol  rezervine  sahip  Hazar  Havzası’nın  enerji  kaynaklarının  (petrol  ve 
doğal gazının) dünya pazarlarına taşınmasında önemli bir “enerji  geçidi”dir. Halen ham petrol taşınmasında işlev gören Bakü-
Tiflis-Ceyhan  (BTC)  Petrol  Boru  Hattı    Türkiye’nin  ekonomisini  nasıl  etkilemektedir?  Yarattığı  çevre  ve  güvenlik  sorunları 
nelerdir?  Yine  BTC’ye  paralel  olarak  yapımı  sürdürülen  Şahdeniz  Doğalgaz  Boru  Hattının  Türkiye’nin  ekonomisine  katkıları 
neler olacaktır? Hangi tür çevre ve güvenlik sorunları yaratabilecektir? Bu sorulara cevap aramak, sorunları belirleyerek çözüm 
önerileri geliştirmek bu çalışmanın temel amacıdır. 
Türkiye’nin tükettiği enerji kaynağının % 41’ini petrol, % 20’sini doğalgaz oluşturmaktadır.  Ancak bu tüketimin  yaklaşık 
olarak % 7-8’ini kendisi üretebilmekte, kalanını ise diğer ülkelerden ithal etmektedir. Petrol ithalatında ağırlık Kerkük-Yumurtalık 
Petrol Boru Hattı’yla Irak’ta iken, doğalgazda ise Mavi Akım Projesi’yle Rusya’dadır. 
Türkiye hem kendisi büyük enerji ithalatçısı durumunda hem de petrol ve doğalgazın dünya pazarlarına çıkışında önemli bir 
“geçit” durumundadır. Özellikle Đstanbul ve Çanakkale Boğazı’ndan gemilerle yapılan petrol taşımacılığı kaynaklı tanker kazaları 
önemli  çevre  ve  güvenlik  sorunları  yaratırken,  petrol  boru  hatlarında  yaşanan  patlamalarda  aynı  şekilde  çevre  ve  güvenlik 
sorunlarına yol açmaktadır. Đşte bu çalışmanın konusu bu açılardan önem taşımaktadır. 
Bu bağlamda çalışmada, Türkiye’nin “enerji geçidi” olmasının ekonomik etkileri (katkıları ve yararları) incelenmekte, buna 
bağlı olarak da “enerji  geçidi” olmanın yol açtığı ya da açabileceği çevre ve güvenlik sorunları irdelenmekte, (olası) sorunlara 
çözüm önerileri sunulmaktadır.   
Anahtar kelimeler: Enerji, Enerji Kaynakları, Enerji Geçidi, Boru Hattı, Çevre ve Güvenlik Sorunu.   
 
ECONOMIC,  ECOLOGICAL AND NATIONAL SECURITY IMPACTS WHICH TURKEY MAY 
ENCOUNTER DUE TO BEING AN “ENERGY CORRIDOR” 
SUMMARY 
Turkey  is  an  important  “energy  corridor”  of  transporting  the  world’s  second  largest  energy  resources  (petroleum  and 
natural  gas)  of  the  Caspian  Basin  to  the  World  markets.  What  is  the  effect  on  the  Turkish  economy  of  Baku-Tiflis-Ceyhan 
Petroleum Pupline (BTCPP) which transfers crude petroleum? What are its ecological and national security problems? What may 
be the contribution to the Turkish Economy of Şahdeniz Natural Gas Pipline which is still built parallel to BTCPP? What kind of 
new  ecological  and  national  security  problems  will  this  pipline  create?  Trying  to  find  answers  to  these  questions,  defining  the 
problems and formulating solutions to these problems are the main purposes of this article. 
Distribution of Turkey’s total energy concumption between petroleum and naturalgas is as follows: 41 percent petroleum and 
20 percent natural gas. Only 7-8 percent of this consumption is produced in Turkey and the rest of it (92-93 percent) is imported 
from  abroad.  Most  of  the  petroleum  import  depends  on  Iraq pretroleum  through  Kerkük-Yumurtalık  petroleum  pipline  and  the 
natural gas import heavily depends on Russian natural gas through Mavi Akım Project. 
Turkey, on the one hand, is one of the largest energy importing countries; on the other hand, Turkey is an “energy corridor” 
which transfers petroleum and natural gas to the World markets. Petroleum especially carried through Bosphorus (Đstanbul) and 
Dardanel (Çanakkale) straits creates several environmental and security problems. Accidents of natural gas piplines are also the 
source  of  several  environmental  and  security  problems.  Subject  of  this  study  is,  therefore,  important  due  to  above-mentioned 
problems. 
In this context, positive and negative economic, ecological and national security impacts of  being an “energy corridor” are, 
in some detail, studied in this article. 
Key Words: Energy, Energy Resources, Energy Corridor, Pipline, Ecological Problems,  Security Problems. 
 
 
1. GĐRĐŞ 
Küreselleştirilen  dünyada  ülkelerin  enerji  ge-
reksinimleri  her  geçen  gün  artmaktadır.  Bu  ne-
denle  enerji  kaynakları  sadece  ekonomik  açıdan 
değil aynı zamanda, siyasal ve stratejik açıdan da 
önemli  bir  mal  haline  gelmiştir.  Bunun  yanı  sıra 
ülkelerin  temel  gereksinimi  olan  enerji  kaynak-
larının  kesintisiz,  güvenilir,  zamanında,  ucuz  ve 
temiz olması önem kazanmıştır. 
Pamir’in  (2006,  1)  belirttiği  gibi;  1991’de 
SSCB’nin dağılması ve 11 Eylül 2001’de ABD’ye 
yapılan  saldırılar  ABD’yi  ve  AB’yi  enerji 
kaynakları  için  yeni  petrol  ve  doğalgaz  havzaları 
arayışına yöneltmiştir.  

---

Caucasus and Central Asia in the Globalization Process
 
 
302 
Petrol  ve  doğalgaz  gereksinimleri  her  geçen 
gün  büyüyen  ABD  ve  AB  ülkeleri,  hem  enerji 
ithal  ettikleri  kaynakları  çeşitlendirmek,  hem 
sunum (arz) güvenliğini sağlamak hem de rekabeti 
dengelemek  için  Orta  Doğu’dan  sonra  dünyanın 
en büyük ikinci petrol rezervine sahip olan (dünya 
rezervlerinin  %1,5-4’ünü  oluşturan)  Hazar  Hav-
zası enerji kaynaklarına (Azerbaycan, Kazakistan, 
Türkmenistan ve Özbekistan’ın hem petrol hem de 
doğalgaz rezervlerine) yönelmişlerdir.  
Bozkurt’un  belirttiği  gibi  (2006,  34)  Kafkas-
ya’da  bağımsızlığını  kazanan  ülkeler  ekonomik 
gelişimleri  için  enerji  ihracatını  seçmişlerdir. 
Çünkü bu ülkeler bir yandan demokratik yapılarını 
geliştirirlerken bir yandan da ekonomik, siyasal ve 
ekolojik  sorunları  birlikte  yaşamaktadırlar.  Bu 
nedenle çözüm enerji ihracatı olmuştur. 
Hazar  Havzası’ndaki  enerji  kaynaklarının 
çoğunluğunun  denetimi,  Rusya  Federasyonu’nun 
Havza ülkeleriyle yaptığı anlaşmalar (Gaz Sektörü 
Đşbirliği  Anlaşması)  sonucu  ve  Hazar  Denizi’nin 
yasal  statüsünün  çözümsüz  bırakılması  nedeniyle 
Rusya’nın  elindedir.  Rusya’nın  “yakın  çevre” 
güvenlik  politikasına  karşılık,  ABD  de  Havza’da 
“Doğu-Batı  Koridoru”  (Azerbaycan-Gürcistan-
Türkiye) stratejisini ileri sürmekte ve “çoklu boru 
hattı” söylemini kullanmaktadır. 
Dünyada  yaşanan  sıcak  ve  soğuk  savaşların 
temelinde  enerji  kaynaklarına  sahip  olma,  taşıma 
yollarını  ve  son  yıllarda  da  giderek  artan  oranda, 
enerjinin  ticaretini  denetim  altında tutma  çabaları 
etkin olmaktadır (Pamir, 2003, 6). 
Hazar  Havzası’nın  hidrokarbon  gizilgücünü 
(potansiyelini)  batı  pazarlarına  taşıyan  Bakü- 
Tiflis-Ceyhan  Petrol  Boru  Hattı  (BTC)  ve  Bakü-
Tiflis-Erzurum  Doğalgaz  Boru  Hattı  (BTE)  hem 
ekonomik  hem  siyasal  hem  de  stratejik  açıdan, 
Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye açısından önem 
taşımaktadır. 
Bu çalışmada; Türkiye’nin “enerji geçidi” ol-
masının ekonomik etkileri, yaratacağı güvenlik ve 
çevre  sorunları  Hazar  Havzası  ve  Türkiye-Azer-
baycan  açısından  incelenmiş,  BTC  Petrol  Boru 
Hattı  değerlendirilmiş,  sorunlar  belirlenerek  çö-
züm önerileri getirilmiştir.   
2.  ENERJĐ, ENERJĐ KAYNAKLARI VE 
“ENERJĐ GEÇĐDĐ” 
2.1. Enerji  
Enerji;  en  genel  tanımıyla  iş  yapabilme  yete-
neğidir.  Kimyasal  anlamda  enerji  tanımı  ise;  bir 
maddenin yanması sonucunda oluşan ısı ve ışıktır. 
Fiziksel  anlamda  ise  maddenin  konumu,  hareketi 
ve değişiminde ortaya çıkan güçtür. 
Enerji  iki  halde  bulunur.  Birincisi  potansiyel 
enerji  (durum  enerjisi),  ikincisi  ise  kinetik  ener-
jidir  (hareket  enerjisidir).  Bir  diğer  özellik  de, 
enerjinin birbirine dönüşebilmesidir. 
Enerji  yakıt  kaynakları  anlamında  ise,  fosil 
yakıtlardan karbonun yanması sonucu ortaya çıkan 
ısıdır. 
2.2. Enerji Kaynakları 
Enerji  kaynakları  iki  öbeğe  ayrılabilir;  birin-
cisi  geleneksel  kaynaklar  (çoğunlukla  fosil  kay-
naklı) olan kömür, petrol, doğalgazdır. Đkincisi ise, 
yenilenebilir  enerji  kaynaklarıdır  (Güneş,  rüzgar, 
biomas, hidroelektrik enerji, jeotermal enerji, dal-
ga enerjileri, gel-git ve akıntı enerjisi) .  
Günümüzde dünyada en çok kullanılan enerji 
kaynağı fosil kaynaklı kömür, petrol ve doğalgaz-
dır.  Dünyada  en  zengin  hidrokarbon  (petrol,  do-
ğalgaz)  yatakları  birinci  sırada  Orta  Doğu’da, 
ikinci sırada ise Kafkasya ve Orta Asya’dadır.   
2.3. Enerji Geçidi 
Bir  ülkede üretilen ham  petrolün  ve/veya  do-
ğalgazın, uluslar arası denizlere ve pazarlara doğ-
rudan çıkışı olmaması nedeniyle, açık denizlere ve 
pazarlara  limanları  olan  ülkelere  taşımak  için 
yapılan boru hatlarının geçtiği ve yükleme tesisle-
rinin bulunduğu ülke enerji geçididir. 
Enerji  kaynağının ilk  üretim  ve  yüklemesinin 
yapıldığı  ülke  “Kaynak  Ülke”,  petrol  ve/veya 
doğalgaz boru hattının sadece geçtiği ülke “Geçiş 
Ülkesi” ve boru hattının sonlandığı ve uluslararası 
pazarlar için yükleme yapılan ülke “Enerji Geçidi 
ve Yükleme Ülkesi”dir. 
3.  TÜRKĐYE’YĐ ENERJĐ GEÇĐDĐ 
YAPAN PROJELER 
3.1. Mavi Akım Projesi 
Türkiye’ye Rusya’dan doğalgaz iki hattan gel-
mektedir.  Birincisi  Moldova-Ukrayna-Romanya-
Bulgaristan üzerinden Trakya’ya gelmektedir (Batı 
Hattı). Đkinci hat ise, Mavi Akım’dır. 
Rusya  ile  Türkiye  (Novorossisk-Samsun-
Ankara)  arasında,  Rusya  topraklarından  başlayıp 
Karadeniz’in  altında  döşenen  doğalgaz  boru  hattı 
Mavi Akım Projesi adıyla 30 Aralık 2002 tarihin-
de faaliyete geçmiştir. Botaş ve Gazprom arasında 
imzalanan  anlaşmayla  25  yıl  boyunca  Türkiye 
Rusya’dan yılda 16 milyar m
3 
ve 2027 yılına kadar 
365  milyar  m
3 
doğalgaz  almayı  “al  ya  da  öde” 
ilkesine  bağlı  olarak  taahhüt  etmiştir.  Ancak; 
doğalgazın    her  1000  m
3 
nün  fiyatı  konusunda 
Türkiye’de  şiddetli  tartışmalar  olmakta  ve  doğal-
gazın çok pahalıya satın alındığı iddiaları basında 
zaman zaman ileri sürülmektedir. 

---