Microsoft Word BÄ°LÄ°msel eksen 20++
Yüklə 4,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан/Yıl-Year-Год 2017/Sayı-Number-Число 20 111 XX. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA AZERBAYCAN'DA VATANDAŞLIK COŞKUSUNDA SOSYAL İÇERİK (Örnekler Mehmet Araz, Söhrap Tahir ve Mehmet İsmail'den alınmıştır.) SOCIAL CONTENT IN AZERBAIJANI CIVIC LYRICS IN THE LATE XX CENTURY (Based on the activities of Mammad Araz, Sohrab Tahir Azer Azer and Mammad Ismayil) РАЗВИТИЕ ГРАЖДАНСКОГО САМОСОЗНАНИЯ В АЗЕРБАЙДЖАНЕ ВО ВТОРОЙ ПОЛОВИНЕ ХХ ВЕКА Kardaşxan AZİZXANLI * Öz Makalede yirminci yüzyılın ikinci yarısında yaşayıp değerli ürünler veren Azerbaycan şairlerinin seçme şiirleri vatandaşlık coşkusu açısından özet şeklinde incelenmiştir. Azerbaycan şiirinde vatandaşlık coşkusunun felsefesi ve sosyal içe- riği tanınmış imzalardan olan Mehmet Araz'ın, Söhrab Tahir’in, Mehmet İsmail'in şiirleri üzerine bilimsel şekilde inceleniyor. Azerbaycan'da milli bilincin oluşma- sında oynadıkları rol ortaya çıkarılıyor. Bunu gösterilmekle sivil şairlerin hafızalara yerleşmiş şiirsel metinleri söz konusu bağlamda analiz edilir. Makalede bu şairlerin toplumun sosyal ve manevi hayatına etkisi kaydedilir. Makalede şöyle bir sonuca varılıyor ki, Azerbaycan'ın bağımsızlığa gittiği yolda M.Araz, S.Tahir ve M. İsmail'in şiirleri az iş görmemiştir; onlar halkı özgürlüğü için mücadeleye hazırlamışlardır. Vatanın coğrafi ve siyasi açıdan bölünmesinin, ulusal ayrılığın halkımızın kaderinde daha ağır sonuçlara yol açmasına engel ola- rak, ortaya koydukları ürünler ile manevi birliğimizin korunmasına yardımcı ol- muşlardır. Anahtar Kelimeler: vatandaşlık coşkusu, sosyal içerik, Araz, Söhrab, Meh- met, İsmail. * Hazar Üniversitesi, gardashxan. Bakü/AZERBAYCAN (eziz@gmail.com) Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан/Yıl-Year-Год 2017/Sayı-Number-Число 20 112 Abstract Article deals with the summary of selected poems by Azerbaijani poets living in late XX century from civic lyrics aspect. Activity of prominent writers Mammad Araz, Sohrab Tahir AzerAzer and Mammad Ismayil is involved into scientific re- search in terms of philosophy and social content of civic lyrics in Azerbaijani po- etry. Poetic texts by civic poets embedded in memories are analyzed in the said context through shedding light on the role they played in the formation of national conscience in Azerbaijan. Article notes impact of these poets in socio-spiritual life of society. In the article the author comes to the conclusion that poems by M.Araz, S.Tahir and M.Ismayıl have done a great deal on the course leading to the indepen- dence of Azerbaijan; they prepared people for the struggle for the independence, they assisted with the maintenance of our spiritual unity with their activity by pre- venting geographical and political split of motherland and graver Keywords: civic lyrics, sosyal içeriği, Araz, Sohrab, Mammad, south. Sanatsal düşünce epik, dramatik, yahut lirik olsun, her zaman özünde şiirsel içerik taşıyor. Şiirsel düşünce ise her zaman lirikdir, fakat lirikaya motif veren şair- dir ve o, önceden bu lirik düşüncenin konumunu belirler. Ünlü "Estetik" eserinde Hegel gösteriyor ki, lirik şiirin merkezinde somut olarak yaratıcı özne, şairin ken- disinin durduğunu kastederek yazıyor: "lirikaya bir kişilik olmak itibariyle kendini ve toplumu, genellikle, dünyaya yaklaşımı şuurla anlayan şairin en derin ve samimi his, fikir ve heyecanları tecessüm ediyor "(3). Bununla birlikte, lirika toplumsal ideallerin açıklama sorunlarını da gözden kaçırmaz ve bu açıdan lirikada sosyal motifler başlıca yer alır. İnsanın ruhu göklerde pervaz ettiği gibi, ayağı da toprakta möhkemlenip intişar bulur. Vatan güzellikleri yanı sıra, onun sorunları da aynı derecede şairi rahatsız eder, onu düşünmeye zorlar. Vatanın, toplumun bugünü ve geleceği şairi vatandaş olmaya ve o şiirsel ilham, özel pafos yaratacak güçtedir. Pafos ise "sanatsal eserin canını oluşturan fikir ve hissiyat; şairin bütün varlığını sarmış olan fikir, duygu, düşüncedir ki, yazdığının her bir parçasında yer bulur "(9). Yaratıcı sürecin tam ve kesin bir açıklaması yoksa da, lirik düşüncenin sosyal içeriğinin yazarın yurttaşlık konumunu tecessüm ettirdiği tartışılmazdır ve milli değerlerden dışında kalan şairin yarattığı şiir örneği vatandaşlık lirikasının taşıyıcı- sı olamaz. Bu anlamda vatandaşlık lirikasında şairin kişiliği onun lirik kahramanı ile harmonika, şairle lirik kahramanı tam eşit düzgün olmasa da, lirik kahramanla şairin kişiliği arasında sıkı ilişki, birlik mevcuttur. "Vatandaşlık" fikri bir lirika nesnesine çevrilmədən hayli önce bir görev olarak, bir sorumluluk taşıyıcısı olarak kimliğin özel formda sosyal birey olarak teşekkülünü gerektirir. Sivil şair, her şeyden önce, yaşadığı ülkede yaşanan sosyal olaylara aktif tepki veren yurttaş. İşte o yüzden vatan şairi halkın arzu ve isteklerinin habercisine, ru- hunun, ahlakın ifadeçisi olarak, onun nöbetçisin olur. Vatanseverlik ise sadece Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан/Yıl-Year-Год 2017/Sayı-Number-Число 20 113 vatana sevgi, sadakat izhar etmek değil, aynı zamanda, mevcut yapının eksiklikle- rini yansıtmaktır. Bu yirminci yüzyılın başında Mirze Elekber Sabir'in, bağımsızlık döneminde Baba Pünhan'ın yaratıcılığını bariz örnek verilebilir. Vatandaşlık lirikası yurtseverlik, vatan ve onun kaderi, devlet ve vatandaşlık borcu konusunda fikirler, düşünceler, hiss-heyecanlardan ibarettir. Vatandaşlık lirikasının esas felsefesi sadece vatan özelliklerinin terennümü değil, belki de daha çok toplumu rahatsız eden sorunlar hakkında yazarın şiirsel-publisistik düşüncele- ridir. Vatandaşlık lirikasının felsefesinde toplumun ve devletin sorunlarına, ayrıca mevcut noksanlıklara şairin tavrı yer alır. Vatandaşlık lirikasının değeri şudur: İçeriği doğma yurda sevgi ile yoğrulduğu gibi, aynı zamanda, toplumu düşündüren taleyüklü meseleleri kapsamaktadır. Vatandaşlık lirikasında şiirin anlamı, onun yazılmasına neden olan toplumsal olay bədiilikdən daha günceldir; örneğin, Bahti- yar Vahapzade "Gülistan", Xelil Rıza Ulutürkün "Devam Edir 37", Söhrab Tahir Azərin "Bir Avuç Toprak" eserleri. Vatandaşlık lirikası felsefi lirikaya, daha somut olması ile ayırt edilir; burada genel meselelerden söz edilmiyor. Mesela herhangi bir ülkede bilinmeyen bir za- manda cereyan eden somut .ir olaydan söz edilebilinir.Vatandaşlık lirikasının esas felsefesi kelimenin geniş anlamıyla toplumun sosyal-manevi yönlerini, sosyal içe- riği, özetle, onun cevhərini anlam, içerik ve mahiyetini belirtir. XX yüzyılın ikinci yarısında Stalin epoxasından sonraki toplumsal-politik at- mosfer, genel olarak büyük imparatorluğa ait toplumdaki değişiklikler, giden yu- muşama süreçleri Azerbaycan edebi ortamında da kalkınmaya neden oldu. Üstelik, Kuzey Azerbaycan'daki bu açılım,1946'da Güney Azerbaycan'da oluşan ve kanlı bir şekilde bastırılan Türk kökenli hükûmette yer alan veya almayan millî duygu yüklü şairlere de imkan sağladı. Süleyman Rüstem'in sevgi, hasret dolu "Təbri- zim", Məhəmməd Hüseyn Şəhriyar'ın "Heydərbabaya Selam" gibi eserleri günü- müzde oluştu ve her iki şiirsel örnek "o taylı, bu taylı" Azerbaycan halkının en sevimli gönül nəğmələrinə dönüştü. Yirminci yüzyılın ikinci yarısında vatandaşlık lirikasının felsefesini esas itiba- riyle aşağıdaki sosyal-manevi yönler oluşturuyordu: a) Ana vatanıngüzelliklerinin, doğma yurdun, tarihi geçmişinin, bu gününün terennümü ile beraber toplumu ra- hatsız eden sorunların yansıtılması; b) milletin kan hafızasını uyandırmak, onu kendine getirmek, kimliğini göstererek milli anlayış duygularının güçlendirilmesi; c) aynı soykökə sahip olan ikiye bölünmüş bir halkın ilk olarak manevi birliğini sağlaması ve tarihin adaletsiz karşı mücadelenin genişletilmesi; d) halkın kalbinde- ki özgürlük, duygularını kanadlandırarak, onun bağımsızlığını sağlamak. 1960'lı yıllarda yetişen yeni nesil edebiyatçıların nesil yaratıcılığı Azerbaycan şiirinin kalite yenilenmesinde, farklı sosyal içerik elde etmesinde önemli rol oyna- dı. Bahtiyar Vahabzade, Ali Kerim, Halil Rıza Ulutürk, Fikret Qoca, Mehmet Araz, Söhrab Tahir, Musa Yaqub, sonra Vaqif Səmədoğlu, Mehmet İsmail , Elekber Sa- lahzade, daha sonraları Sabir Rüstemhanlı, Ramiz Rövşen ve nihayet Vaqif Bayatlı Oder ve başkalarının şiirlerinde vatandaşlık kalitesinin, sosyal hayatın motivasyo- nu, sanatsal ifadesi ile birlikte, toplumsal bilinç elementlerinin seslenmesi ilgi Yüklə 4,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|