Microsoft Word BÄ°LÄ°msel eksen 20++

Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан/Yıl-Year-Год 2017/Sayı-Number-Число 20
 
 
116
Görüldüğü  gibi,  Güney  konusu  M.İsmayıl  yaratıcılığında leytmotiv  sayılır  ve 
şairin "o tay, bu tay fıkrası" ni car çeken şiirleri C.Yusiflinin tabiri ile söylersek, 
onun "yazılım eserleri" sırasına dahildir. 
M.İsmayıl  misal  getirdiğimiz:  "Arzum  da,  Araz  da  bölündü  iki,  Yine  biz-biz 
oldu başımın tüyü, Nefret o güne ki, o zamana ki, Bir kalbin iki tür alemi oldu .., 
Savalan düşmana yağı durmuş, Göğsü dağlıdır, dağı da yanmış, Qezebden saçının 
ağı da yanmış, Bu odlar diyarı böyle mi oldu? "("Böyle mi oldu"[6]); veya "Yolları 
bağlanmış  Tebriz  yolları, Kolları  bağlanmış Tebriz yolları,  Eğilip  Arazdan  su iç-
mek ister, O ciyəriyanmış Tebriz yolları" ( "Gecikmiş gam" [6]) gibi mısralar şairin 
vatandaşlık lirikasının esas felsefesini oluşturmaktadır. 
Azerbaycan şiirinde "Araz dili" nde en çok, üç şair konuşuyor ve "Araz dili" 
nde daha mecazi konuşan ( "Araz yadıma düştü", "Yine Arazı gördüm ...", "Araz 
üste çınar gördüm" vb.) M .Arazın vatandaşlık lirikasında "Araz" ( "Araz, dilin olsa 
sözün, sohbetin Bin yıl yazılası bir destan olur" ( "Aras'ın neğmesi" [1]), "Sudan 
çıkan balık tek ölürüm ben Araz, Tayı kaybolmuş ceyran tek melerem ben Araz" ( 
"Ben Araz şairiyem" [1]), "Gözüme bir Araz şırımı çarptı, Yüz Araz döküldü gö-
zümden benim" ( "Mehmet Arslan'a" [1]) "taş" ( "Bu toprağın taşı olup qalaydım, 
Yok özge umacağım" ( " Yok özge umacağım "[1])," Gözünü yoğun, hangi taşta su 
yansa, O taş altta Mehmet Araz yaşıyor "(" Ana yurdum ... "[1])," ... diyorum keş-
ke: İşte böylece taşa dönem yavaş yavaş ... taş ayaklı, taş elli bir insan gibi Enib 
taştan taşa düşəm ... Onda beni-bir küçük taş askeri koyar galiba katılmayı bu cer-
geye ... Onda Vatan sanır beni bir küçük vatan taşı, Vatan taşı olmayandan olmaz 
ülke vatandaşı "(" İnsan kayalar "[1])," Tarih alfabesi taştan başlanır ... Başdı- taş 
olubdu,  daşdı-  baş  olup,  Bunları  seçmek  de  hünərdi  indi  "("Tarihçi  alime  "[1]); 
"Kaya"  ("Azerbaycan-kayalarda  biten  bir  çiçek,  Azerbaycan  -çiçəklərin  içinde 
kaya") ("Azerbaycan- dünyam benim" [1]); "Taleyimi kayaların kaderine bağlasan 
ben ... Kayaların geçmişini kayalara xatırladam, Deyem: bir zaman insanoğlu insan 
olup  bu  kayalar  ...  İnsanların  neresinden  doğup  bu  kayalar  ...  Kaya  gibi  dayanak 
olup, yumruk olup, ok olmuşlar, Qayadöşlü kahramanlar qayalıqda yok olmuşlar ... 
"("İnsan kayalar "[1])," Vatan bana oğul dese ne derdim, Mamır olup Kayası biter-
dim "("Vatan bana oğul dese "[1]) arxetipləri məxsusiləşərək, sosyal içerikli yeni 
poetic "qövsi- qüzeh" oluşturur ve eğer "Azerbaycan - mayası nur, gayesi nur ki, 
Her taşından ateş dilli ok olabilir, Azerbaycan dendiğinde ayağa dur ki, Ana yur-
dun  kalbine  dokunabilir  "("Azerbaycan-dünyam  benim  "[1]),  "Ne  kaldın,  ihtiyar 
volkan, seninleyim, Ayağa dur, Azerbaycan, seninleyim! "("Ayağa dur, Azerbay-
can!  "[1])  şiirsel  çağrıları  ile  Vatana  "Kaderin  hükmünü  kendin  imzala,"-  diyen 
M.Araz yaratıcılığında vatandaşlık lirikasının anlam ve mahiyetini, onun felsefesini 
özetlemek isteseydik, fikrimizin en akıcı ifadesi şairin "Xetainin kılıcını suvardım, 
Mehmet Araz karandaşı göyerdi" ( "Göyerdi" [1]) mısraları olmuş olurdu. 
Asi ruhlu bir çok şiirlerin ana hattını oluşturan "Ver dilimi, al canımı!" [2] çağ-
rısı  Güney  Azerbaycan'da  halk  mücadelesinin  başlıca  güdüsünün  dil  olduğundan 
soraq veriyordu. Çünkü ilk olarak dil "hür" sonra bağımsız devletin kurulmasından 
söz konusu olabilir. 1945 yılında Pişəvəri hükümeti faaliyetlerine öncelikle Azer-

---

Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан/Yıl-Year-Год 2017/Sayı-Number-Число 20
 
 
117
baycan Türkçesinin devlet dili ilan edilmesi ile başlamıştır. Bundan sonra kadınlara 
özgürlük, 8 saatlik iş günleri, eğitim özgürlüğü, para biriminin devreye bırakılması, 
halka toprak dağıtımı vb. hakkında kanunlar kabul edilmiştir; diğer tüm özgürlük-
ler dilin özgürlüğünden neşet bulur. 
Homeros'un "İliada" ve "Odisseya" sından hacimce neredeyse üç kat daha bü-
yük (70 bin misraya yakın) "Baba" destanı ile (21 ile yazılmış bu eserde bir kelime 
de  yabancı,  gelme  söz  yoktur)  kendi  tebirince  desek,  yaratıcılığına  son  noktayı 
koymuş  S  .Tahirin  vatandaşlık  lirikasının  esas  felsefi  anlamı  onun  henüz  gençlik 
yıllarında yazdığı "Ben", "dönmüştür səngərimə", "Özgürlük", "Zindanda tutuklu", 
"Tebrizi geziyorum" ve diğer şiirlerinde açıkça yer buluyor. Yaradıcılığa başladığı 
çağlardan  "Şərəfsiz  hayatta  bir  insan  olsa,  bilin,  o,  şerefle  ölmek  içindir"  (  "Zin-
danda tutuklu" [2]), "Ölüme gidiyorum ben de korkmadan, Çünkü böyle ölüm mü-
cadeledir" ( "Ölüm karşısında" [2]) düşüncesini ortaya koymuş şairin "Senin zirvən 
özgürlüktür,  o  zirvənə  varırım,  Savalanım,  Savalan"  (  "Savalanım,  Savalan"  [2) 
diye haykıran mısraları bir manifest gibi geliyor. 
"Tebrizi geziyorum" şiirinde mübariz şair şehrin yaşadığı faciaları göz önünde 
şöyle  canlandırıyor:  "Tırnak-tırnak  qopartdılar,  Nohut-nohut  çeynədilər,  Tuğla-
tuğla götürdüler ..." 
Şiir böyle bir sembolü sonluqla bitiyor: 
duruyorum 
devrimle saltanatın 
Kesiştiği Mezarlığı. [2] 
"Yol  arkadaşlığı"  kesinlikle  mümkün  olmayan  "devrim"  la  "saltanat"  sadece 
papaza olabilir! Devrim oldu, ama bu, S.Tahir devrimi değildi. Yoksa, Söhrab Ta-
hir- AzərAzər olmazdı, şair bir isimde iki "Azer" daşımazdı. 
"XX  yüzyıl  Azerbaycan  şiirinde  sesi,  soluğu,  üslubuyla  herkesten  seçilip-
ayrılan,  hiç  kimseyle  ortak"  malı  "olmayan,  baştan  başa  içindeki  kum  saatinden 
süzülen kaderini yazan, şiirinde her türlü" yazı tekniğinin "aleyhine işleyen nefesi 
duyulan şairlerden olan" [14] Mehmet İsmail önünde M.Arazı, S.Tahiri görmüştü. 
M.İsmayıl kendi yakın selefleri sürekli "müşterek makamdan "konuşma yapmıştır 
ve  bugün  yarattıkları  "gurbet  aşaması"  ndədir  (  "İşdi  yalan  söylersem,  çıkarma 
yalanı, gurbet, Birce ana- vətənmiş, Yerde kalanı, - gurbet ..." ("Gurbet" [5]). 
Asıl  şair  aydınlar  aydınıdır  ve  M.İsmayıl  göre:  "Aydın'ın  görəvi  karanlıkları 
aydınlatmaqdır ... Dərdi yalnızca para olan bir yığından milletvekili olmaz, olsa da 
ayakta kalması mümkün ... Satqınlığın baş alıp gittiği coğrafi məkanlarda toplum-
lar milli lallığını, karlığını yaşıyor ... " 
"Bu  da  böyle  bir  ömürdü  yaşadım"  (M.Araz)  yaygın  deyimi  ile  uyumlu  olan 
M.İsmayılın  "Yaşadım"  [5]  (  "Dalga  gibi  dert  döydükcə  döşüne,  Tenha  könlüm 
üşüm-üşüm  üşünər,  Ömür  deme,  gün  tutulur,"  gök  kişner,  bulut  ağlar  "bir  bayatı 
yaşadım")  ve  kendi  "Ağaçkakan,  döy  kapımı"  [6]  ("Den  geziyorsun  saçlarımın 
dənində") şiiri ile belli assosasiya doğuran "Ey güvercin" [5] şiirinde ("Den gezi-

---