Microsoft Word Az?rbaycan?n qeyri-neft sek dis doc
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
43
əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 10 % artmışdır. Qeyri-neft sektorunda yaradılan əlavə dəyərin ÜDM-də xüsusi 2013-cü ilin yekununda 56,6 % təşkil etmişdir. Həmin ilin yekunu üzrə qeyri-neft sektorunun əksər sahələrində əlavə dəyər istehsalının artım tempi əvvəlki ilin müvafiq dövrünə nisbətən yüksək olmuşdur. Qeyri-neft ÜDM-nin artımında ən böyük müsbət töhfəni tikinti sahəsi (4,3%) vermişdir. Qeyri-neft sənayesində yaradılan əlavə dəyərin strukturunda mədənçıxarma sənayesinin xüsusi çəkisi 2,4 %, emal sənayesinin xüsusi çəkisi 53,2 % təşkil etmişdir. Şəkil 2.1.-də isə Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun real artım tempi verilmişdir.
Qeyd: Şəkil 2.1. ARDSK-nın və ARS N-nin materialları əsasında hazırlanmışdır.
Şəkil 2.1.-dən göründüyü kimi, Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun inkişaf tempi 2004-2013-cü illərdə qeyri-sabit olmuşdur. Əgər 2004-cü ildə real artım 13,6 % idisə, növbəti 2005-2007-ci illərdə bu göstərici aşağı düşərək, 2007-ci ildə 11,4 % təşkil etmişdir. 2008-ci ildə qeyri-neft sektorunun real artımı rekord səviyyədə 15,9 % təşkil etsə də, növbəti ildə 2009-cu ildə bu göstərici son 10 ildə ən aşağı həddə -3,9 % səviyyəsinə enmişdir. 2010-2013-cü illərdə isə real artım sabit dinamika nümayiş etdirmiş və əvvəldə qeyd olunduğu kimi, 2013-cü ildə 10 % olmuşdur. 2013-cü ilin 44
yekunu üzrə Azərbaycanın qeyri-neft sənayesində istehsal olunan məhsulun həcmi 6776,6 mln. manat təşkil etmişdir və bunun strukturu Cədvəl 2.4.-də əks etdirilmişdir. Cədvəl 2.4. Azərbaycan Respublikasında qeyri-neft sənayesinin ümumi buraxılışının strukturu (2013-cü ilin yekunu üzrə)
Göstəricilər mln.manatla %-lə xüsusi çəkisi
Cəmi
6776,6 100
1 Mədənçıxarma sənayesi 4679,2
69,1 2 Emal sənayesi 108,1 1,6
3 Elektrik enerjisi, qaz və buxar istehsalı, bölüşdürülməsi və təchizatı 1770,6 26,1
4 Su təchizatı, tullantıların təmizlənməsi 218,7
3,2 Qeyd: Cədvəl 2.4. ARS N-nin materialları əsasında müəllif tərəfindən hazırlanmışdır.
Cədvəl 2.4.-ün təhlilinə baxsaq, görərik ki, emal sənayesi qeyri-neft sənayesinin əsas aparıcı sahəsidir və bu sahədə istehsal olunan məhsulun 69,1 %-i onun payına düşür. Qeyri neft emalı sənayesinin 69,1 % payında qida məhsulları və içki istehsalı 40,9 %, metallurgiya sənayesi və hazır metal məmulatların istehsalı 5,9 %, tikinti materiallarının istehsalı 5,1 %, elektrik avadanlıqlarının istehsalı 1,9 %, kimya sənayesi 3,0 %, maşın və avadanlıqların istehsalı 3,6 %, digər sənaye sahələrinin istehsalı 8,6 % olmuşdur . Göründüyü kimi, geniş potensiala malik bir sıra sənaye sahələrinin (kimya, metallurgiya və s.) qeyri-neft sənayesindəki payı adekvatlıq təşkil etmir və bu sahələrdə qeyri-neft sənayesinin imkanlarından daha səmərəli istifadəyə ehtiyac qalmaqdadır. Tədqiqatçı, E. Vəliyev bildirir ki, neft sektorunun sıçrayışlı inkişafı fonunda qeyri-neft sektorunun kölgədə qalması, ümumi iqtisadi inkişaf tempinin əsasən neft sektorundan asılılığının yumşaldılması və iqtisadiyyatın dayanıqlı strukturunun təmin olunması məhz qeyri-neft sektoru üzrə inkişaf strategiyasının hazırlanmasını və həyata keçirilməsini tələb edir. Qeyri-neft sektorunun inkişaf strategiyasının hazırlanması eyni zamanda bu problemin əsaslarının tədqiq olunması, sahənin inkişaf meyllərinin araşdırılması ilə onun zəif və üstün cəhətlərinin, habelə neft sektorunun sıçrayışlı inkişafı nəticəsində qeyri-neft sektorunun qarşısında yarana biləcək problemlərin aşkara çıxarılması zərurətini yaradır . Bu mülahizələrdə müəlliflə razılaşaraq, bir sıra rəqabətqabiliyyətli emal 45
sənayesi sahələrindəki inkişaf proseslərinin qeyri-adekvatlığına toxunmaq zərurəti ortaya çıxır. Məsələn, neftkimya sənayesində, uzun illərdir güclü potensiala və son 10 ildə maliyyə resursları baxımından problemlərin olmamasına baxmayaraq, iri və ya məhsuldar dücə malik orta modern müəssisələr istismara verilməyib, yeni istehsal potensialı formalaşdırılmayıb. Eyni fikirləri metallurgiya, cihazqayırma sənaye sahələri barəsində söyləmək də mümkündür. Düzdür, son illərdə metallurgiya sənaye kompleksinin istehsal potensialının gücləndirilməsi istiqamətində dövlət dəstəyi və tədbirləri gücləndirilmişdir. Bunların nəticələrinin yaxın perspektivdə təhlili mümkün ola bilər və hələlik ölkənin real qeyri-neft sənaye sahələrinin hazırkı fəaliyyəti onların müvcud potensiallarına nisbətən xeyli zəif təsir bağışlayır. Qeyd etdiyimiz kimi, qeyri-neft sektorunun əsas aparıcı sahəsi sənayedir. Ümumiyyətlə, sənaye sahələrinin inkişafı son 10 ildə dövlətimizin iqtisadi siyasətində prioritetliyi ilə diqqət mərkəzindədir. Prioritet məsələ kimi iqtisadiyyatın karbohidrogen ehtiyatlarından asılılğının azaldılması, əsas aparıcı qeyri-neft sektoru sahəsi olan sənaye sektoru vasitəsilə ölkə iqtisadiyyatının dayanıqlılığının gücləndirilməsidir. AR Prezidentinin 27 sentyabr 2004-cü il tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş, "Neft və qaz gəlirlərinin idarə olunması üzrə uzunmüddətli strategiya" da bir sıra əsas istiqamətlərin qeyri-neft sektorunun, o cümlədən sənayenin inkişafı ilə bağlılığı diqqəti cəlb edir: − Iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunun, regionların, kiçik və orta sahibkarlığın inkişafı; − Iqtisadiyyatın intellektual və texnologiya bazasının səviyyəsinin yüksəldilməsinin stimullaşdırılması və s . Bu baxımdan ölkədə sənaye sahələrinin potensialının artırılması perspektivlərindən yararlanmaqda intensivləşmə çatışmır və, şübhəsiz, bu səbəbdən ölkə sənayesinin potensialı müasir dövrümüzün reallıqları baxımından adekvat səviyyədə deyildir. Azərbaycanda sənaye məhsulunun həcmini əks etdirən real göstəricilər Cədvəl 2.5.-də verilmişdir. Cədvəl 2.5. Azərbaycan Respublikasında sənaye məhsullarının (işlərin, xidmətlərin) həcmi (cari qiymətlərlə, mln. manat) . Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|