Microsoft Word Avropa medeniyyeti metodiki vesait doc
Yüklə 227,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.2. Homer v ə arxaik dövr m əd əniyy əti
- Homer dövrüdür.
- 3.3. Klassik dövr m əd əniyy əti
- Ellinizm m əd əniyy əti
15 Yunan ərazisindəki qədim sivilizasiya tədqiqatçılar tərəfindən Krit-Miken mədəniyyəti adını almışdır. Bu ad Krit adaları və materik Yunanıstanı ərazisindəki Miken şəhəri ilə əlaqədardır. Müəyyən yüksəliş və tənəzzül mərhələlərini yaşayan bu mədəniyyət təxminən b.e.ə.2000-ci ildən 1200-cü ilə qədər yaşamışdır.
Yunanıstanın dorilər tərəfindən qəsbi Egey mədəniyyətinin və ümumilikdə təsərrüfatın süqutuna səbəb oldu. Tarixdə bu dövrün, yəni b.e.ə. XI-IX ə srlərin Qədim Yunan mədəniyyətində “qaranlıq əsrlər” kimi qəbul edilməsi məqbul hesab edilmir. Bu dövrün digər məşhur adı Homer dövrüdür. Homer Qədim Yunan mədəniyyətinin əzəmətli nümayəndəsi olub, məşhur “ liada” və “Odisseya” əsərləri ilə dünya ədəbiyyatı siyahısına töhfə bəxş etmişdir. Bu əsərlər poema janrında yazılmış və Homerin dövründən çox-çox əvvəllərin (b.e.ə.IX əsr) hadisələrini təsvir edir. Homer “ lliada” poemasında qədim Troyanı “Müqəddəs şə hər” kimi qiymətləndirir. Yunan mədəniyyətində Homer dövrünün sonlarına yaxın sənətin spesifik, səciyyəvi, təkrarolunmaz xüsusiyyətləri təzahür tapmağa başlayır ki, bunlardan ilk növbədə, bütün yunan mədəniyyətinə aid olan kosmoloji xüsusiyyətdir. Bu xüsusiyyətin əsas mahiyyətini bütün mədəni hadisələrin dünya qanununa uyğun nizamlanması məsələsi təşkil edir. B.e.ə. VIII əsrin ortaları VI əsrin axırları arxaik dövr kimi qiymətləndirilərək Yunanıstanda müstəqil polislərin təşəkkül tapdığı çağdır. Ə halinin kəmiyyətcə artması, şumlanmış torpaqların azlığı polislərin çox hissəsini ticarətin , ərazi ekspansiyasının inkişaf etdirilməsinə sövq etdi. Bu hadisə tarixdə “böyük kolonizasiya” kimi tanınaraq bədii mədəniyyətin inkişafına şərait yaratdı.
Q.ədim Yunan mədəniyyətinin çiçəklənmə dövrlərindən birini də b.e.ə. VI-IV əsrləri əhatə edən klassik dövr təşkil edir. Bu dövr erkən klassika (b.e.ə.VI-V əsrin I yarısı), orta klassika (b.e.ə. V əsrin ortaları) və son klassika (b.e.ə. V-IV əsrin sonları) çağlarına bölünür.
16
Bu ilk növbədə, həmin tarixi dövrdə ictimai-siyasi şəraitdəki vəziyyətlə bağlı idi. Yunanıstanın Fars hökuməti ilə mübarizəsi, yunan şəhər-dövlətlərində (polislərdə) demokratiyanın güclənməsi ilə izah edilməyə başlayır. Arxaik dövrdəki tiranlıq artıq keçmişdə qaldı. Tarix səhnəsində vətəndaş, insan başlıca fiqur kimi əsas yer tutdu. Bu isə incəsənətdə mübarizə və döyüşlərlə bağlı hadisələrə üstünlük verilməsinə səbəb oldu. B.e.ə. V əsrin 60-cı illərində Olimpiyada məşhur Zevsin məbədi ümumellin cəmiyyətinin əsas müqəddəs yerlərindən biri kimi qiymətləndirilir. Erkən klassikanın məşhur əsərlərindən biri də “Disk atan oğlan” heykəlidir. Heykəl dövrümüzə qədər olduğu kimi gəlib çatmasa da, roma surəti ə sasında o yenidən işlənib hazırlanmışdır. Onun yaradıcısı b.e.ə. yaşamış məşhur Miron idi. O, tuncdan hazırlanaraq ciddi üsluba malik olmaqla dövrünün ruhuna tam uyğun şəkildə yaradılmışdır. Yunan incəsənəti orta klassika (təsviri sənət tarixində b.e.ə.V əsr – Perikl dövrü – orta deyil, yetkin klassika dövrü adlanır, fəlsəfə tarixində isə yetkin dövr – b.e.ə. IV əsrin I yarısı – məhz Platon və Aristotelin adı ilə bağlıdır) çağında çiçəklənir. Farsların dağıntılarından sonra şəhərlərin dirçəldilməsi, məbədlərin bərpası və yenilərinin tikintisi, ictimai bina və digə müqəddəs tikililərin inşası başlıca yer tutur. Afinada b.e.ə. 449-cü ildən başlayaraq Perikl adlı yüksək təhsili bir şəxs hakimlik edərək öz ətrafına Elladanın bütün zəkalı insanlarını – filosof Anaksaqoru, rəssam Polikleti, heykəltəraş Fidini və d.cəlb edir. Afina Akropolunun yenidən, daha möhtəşəm və füsunkar formada tikilişi Fidinin üzərinə düşür və bunun öhdəsindən o çox peşəkarcasına gəlir. Dövrün ən məşhur müdriki Sokrat (b.e.ə.470-399) idi. Onun fəlsəfəsinə görə mütləq həqiqət, mütləq etik dəyərlər mövcuddur ki, bu da allah tərəfindən idarə olunur. Bu filosof özündən əvvəlki müdriklərin ənənəvi problemlərinə nəzər yetirmədən əsas diqqəti insana – onun təbiəti, imkan və tərbiyəsinə yönəldir.
17 Bu çağın digər müdrik filosofu Demokrit (b.e.ə.460 – uzun ömür sürərək vəfat etmişdir) idi. O, fəlsəfəyə atomist nəzəriyyənin müddəalarını gətirmişdi. Demokritə görə, təbiət, materiya bölünməyən atom zərrəciklərindən ibarətdir. Müxtəlif cisimlərin atomları forma və ölçülərinə görə müxtəlifdir, eyni atomların görüşməsi, birləşməsi cismin formasını yaradır. Orta klassika dövründə elm naturfəlsəfə ilə vəhdət təşkil edirdi, lakin biliklərin həcmcə artması, ayrı-ayrı fənlərin yaranmasına təkan verdi. Məsələn, b.e.ə. V əsrdə Hippokratın adı ilə bağlı (b.e.ə.460-370) təbabətin tərəqqisi müşahidə olunur. Orta klassika dövründə ədəbiyyatda irəliləyiş Esxil, Sofokl, Evripid, Aristofan kimi yazarların adı ilə bağlıdır. Esxil (b.e.ə.525-456) klassik yunan faciəsinin banisi hesab edilir. O, dramı inkişaf etdirərək teatr səhnələrini daha dinamik və canlı etdi. Teatra dekorasiya, maskaların daxil edilməsi Esxilin adı ilə bağlıdır. Onun yaradıclığının aparıcı motivində vətəndaş xeyirxahlığı, vətənpərvərliyin tərənnümü başlıca yer tutur. Onun “Zəncirlənmiş Prometey” əsəri belələrindəndir. Son klassika dövrünün məşhur filosofları Platon və Aristotel idi. Beləliklə, qədim yunan mədəniyyətində klassika dövrünün, onun ayrı-ayrı çağlarınnı çox böyük rolu vardır.
Ellin mədəniyyətinin xronoloji dövrü, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi Makedoniyalı skəndərin vəfatından sonra başlamış və Misirin Roma imperiyasına birləşməsinədək davam etmişdir. Ellin sivilizasiyası bədii mədəniyyət sahəsində ciddi dəyişikliklərlə müşayiət olunurdu. Bu, sivilizasiyanın incəsənətində klassik qaydalara və ciddiliyə son qoyur, bədii fəaliyyəti xeyli səviyyədə professionallaşdırırdı. Ellinizmin əsas xüsusiyyətlərindən biri olan kosmopolitizm insanların özünü köməksiz hiss etməsinə səbəb oldu. Bu hisslər tez bir zamanda öz təzahürünü fəlsəfə və dində tapdı. Bu şəraitdə yunanların dinə olan məhəbbəti də Yüklə 227,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|