Microsoft Word Adilli Ayt?kin 869M. docx

63 

 

və  1981  ildə  “ilin  oyuncağı”  kimi  qəbul  edilirdi,  dünyada  satılan  ekzenplyarların 

satışı  isə  yüksək  rəqəmə  çatdı.  1982  ildə  Budapeştdə  kubikin  tərtib  edilməsi  üzrə  

çempionat  keçirilmişdir.  Macar  poçtu  bu  mövzuya  aid  olan  markalar  seriyasını 

buraxdı; kubikin şəkli trikotaj futbolkalarda, çantalarda, sirğalarda çəkildi. Sonra isa 

oyuncagın populyarlığı aşagı enməyə başladı. 

Firmanın  faaliyyətinin müvəffəqiyyətlərinin bilavasitə amillərindən biri mamulatın 

reklamında  E.Rubikin  şəxsiyyətindən,  onun  yaradılması  faktından  və  macarların 

ixtiraçılığı haqqında ideyadan istifadə edilməsi idi. 

  Kubikin tarixinin təhlilinə nəticə  çıxardaraq M.Kuçera  yazırdı: “Göründüyü  kimi 

moda sahəsində və kubikin bazarda satişi ilə əlaqədar olaraq əyri xətt movcuddur, və 

müəyyən  anda  qüvvə  sərf    etməsələr,  yəni  ən  effektivli  bazar  üsullarının  və  uyğun 

olan reklamın köməyi ilə mala qarşı maraği fəallaşdirmasalar, dövriyyə aşagı enəcək. 

Çünki  ideyanın  mövcüd  olması  -  bunu  hər  bir  insan  bilir  –  hələ  də  onun 

müvvəfəqiyyətinə  zamanət  vermir.  Bu  ideyanı  məhz  reklam  tələb  edən  oyuncaq 

bazarının  şaraitlərində  həyata  keçirtmək,  onun  alıcısını  tapmaq,  onu  gəlirli  etmək 

lazımdır.  On  plana  çıxması,  müvəffəqiyyətləri  əldə  etmək  üçün  hal-hazirda 

qabaqcadan nəzərda tutulmuş, effektivli, məqsədyönlü fəaliyyətdən istifadə edilir, və 

kubikin tarixi bu nəticə üçün arqument kimi istifadə edilir”. Rubik kubikin tarixi (bu 

cür  əhvalatlar  sosial-iqtisadi  və  mədəni  təcrübəsində  külli  miqdarda  mövcuddur). 

Onlar  nümayiş  etdirir  ki,  kommunikativ  fiinksiya  -  modada  əsas  funksiyalardan 

biridir,  yəni bu fuksiyadan imtina  edən sosial qruplar, institutlar və təşkilatlar onun 

hayata keçirilməsini digər şəxslərinin çiyninə qoyaraq iqtisadiyyatın çərçivələrindən 

kənara  çixan  boyük  itkilərə  məruz  qalir.  Üzərində  rənglə  təsvir  edilmiş  simvolları 

işarə  edir.  Bu  fiqurlar  öz  növbəsində,  məsələn,  hərəkətdə  olan  təhlükənin, 

mahdudluğun, yol şəraitinin xüsusiyyəti haqqında xabardarlığı və s. bildirir. 

Beləliklə,  moda  iştirakçıları  da  bir-  birinin  dəyişən  modalı  standartlarını  qəbul 

edirlər.  Onların  hər 

ÜÇÜ

  atribut  (daxili)  dəyərlərilə  işarə  edilir  və  her  biri  öz 

növbəsində  müxtəlif  sosial-  qrupların    və  şəxsi  denotativ  (xarici)  dəyərlərin  işarəsi 

kimi çıxış edir. 

3.5.  Moda dəyərlərinin komponentləri 

---

64 

 

 

ndi isə  modanın dəyərinin atribut (daxili) mahiyyətini daha müfəssəl   şəkildə 

nəzərdən  keçirək.  Modanın  strukturunda  fundamental  dəyər  müasirlik  sayılır.  Hər 

hansı  şey  «müasir»  kimi  dəyərləndirilirsə,  adətən  bu  dəyər  bizim  təsəvvürümüzdü 

müsbət  assossasiyalar  yaradır.  Müasirlik  mütərəqqilik  ilə  yanaşı  dəyişməyə  və 

yaradıcılığın  dayişməsinə  hazırlıq  kimi  assossiasiya  olunur.  Lakin  müasirliyin 

yüksək qiyməti heç da universal deyildir, o tarixi məhsulu təmsil edir. Demək olar 

ki, müasirliyin dəyəri tarixin vərəsəsidir. 

Adət  və  qerontokratiyanın  hökmdarlıq  etdiyi  arxaik  cəmiyyətlərdə,  müasirlik 

çox  guman  ki,  qeyri-  kafi  qəbul  edilirdi.  Burada  mizoneizm  əmala  gəlir,  yəni  hər 

hansi bir davranışlara  mənfi  münasibətlər yaranır, təşəbbüskarlar  kifayət qədər  sərt 

cazalandirırdılar.  Məsələn,  qədim  niklərin  saç  düzümunün  sadə  dayişməsi  ölumlə 

cazalandınlırdı.  Qədim  Hindistanda  ritual  magik  rəqsləri  muşahidə  edən 

«müğənni»nin hər hansi yalnışa yol verməsi ani ölümlə nəticəlana bilirdi. 

Keçmişdə əcdadlarımızın vəsiyyətlərinin əksəriyyatində yüksək dəyərlər vardır, 

o  keçmişin  müasir  dövründən  uzaqlaşdıqca  bu  dəyərlərin  qiymati  daha  da  artır. 

Tsadüfü deyil ki, modanın əksinə olan kəskin ittihamlar əksər hallarda ənənəçilər və 

konservatorlar,  arxaik  sosial  institutların  qalması  və  ya  dirçəlməsinin  tərəfdarları 

tərəfindən yaranır. 

Buradan belə bir sual meydana çıxır, onda «keçmiş»də əşyaların modası, retro 

stilində olan əşyaların populyarlığı və s. necə olsun? 

Bu halda keçmiş  əşyalar atribut dəyərlərinə aid olmayıb, sırf modanın standart 

və obyektlərinə münasib olur. 

Ümumiyyətlə, mədəni ənənə modalı standartların aldıqları əsas mənbələrdən 

biridir,  lakin  standartların  ənənədən  əldə  etdiyi  yuxarıda  göstərilən  modalı 

dəyərləri,  xüsusən  də  müasirlik  dəyərlərini  işarə  edir.  Xapuqina  «müasirlikdən 

geri  qalmamaq  uçün  mən  köhnənin  dalınca  qaçıram)  sözlərilə  müvafiq 

situasiyanın daha dəqiq xarakteriza edirdi. 

Müasirliyin  dəyərləri  sayəsində  «köhnə»  aktuallaşır,  «keçmiş»i  paradoks 

ifadə etməklə «hazırkinı» işarə edilir. Belə işarə etmənin imkan darəcəsi, modanın 

---

65 

 

spesifikliyinin  sosial  və  mədəni  dövrü  ilə  izah  edilir.  Əgər  ənənə  vasitəsilə 

davramşın nizamlanması nümunələri (standartları) arasikəsilmədən hasil edilirsə, 

demək moda vaxtaşırıdir. Belə hallarda biz dövrün iki tipi ilə rastlaşırıq: ənənədə 

arasıkəsilməyən  və  modada  vaxtaşırı  dövrlər.  Modalı  dövrün  vaxtaşırı  olması 

modada sosial yaddaşın xüsusiyyəti ilə bağlıdır, buna əvvəlki modalı standartların 

«yaddan  cıxması»  və  moda  dəyərlərinin  yada  duşməsi  təsir  göstərir,  Bu  moda 

iştirakçılarına  təkcə  köhnələrin  qəbul  olunmasına  deyil,  həm  də  yaddan  çıxmış 

mədəni numunəlardən yenidən istifadə edilməsinə imkan yaradır. 

Ə

gər  standart  və  obyektlər  səhəsində,  «köhnə»,  atribut  dəyərlər  sferasına 

daxil  olaraq  oradan  müasirliyi  sixişdırıb  çixarırsa,  modalı  standartlar  ənənə 

satandartına, moda isa transformasiyaya çevrilir. 

Müasir dövrdə tarixi xassəli dəyərin qəbul edilməsi, insanın «təbii» yeniliyə 

meyl etməsi kimi moda traktovkasinın əleyhinədir. Buna banzər traktovka kifayat 

qədər  geniş  yaylmışdır.  Belə  ki,  tanınmış  amerikali  sosial  psixoloq  E.Boqardus 

yazirdiı  «Modada  insanın  yeni  təcrübəyə  meyl  etməsinin  mühum  ahəmiyyəti 

vardır.  nsanlar  köhnədən  bezir  və  ehtirasla  yeniliyə  can  atır».  Alman  sosioloqu 

R.Keniq insanın yeniliyə cəht gösrməsini ona xas olan xassə kimi xarakterizə edir. 

O, modanın insanların maraqlarını təzahür edən formalardan biri olmasını təsdiq 

edir. 

 

 

3.6. Moda yeniliyinin müxtəlif formaları 

 

Ə

lbəttə,  yeniliyə doğru meylin insanların həyat fəaliyyətindəki mühüm rolunu, 

eləca  də  monotonluğun    sinir  sisteminə  və  psixologiyaya  göstərdiyi  mənfi  təsirləri 

inkar etmək olmaz. Modanın funksiyalanmasında bu faktorların müəyyən əhəmiyyəti 

vardır. Lakin bunlar modanı izah edə bilmirlər. Yeniliyə cəhd göstərilməsi müxtəlif 

formalarda əməla gəlir: 1) artıq məlumdur ki, heç də hər bir yeni daxil olan əşyalar 

modalı  olmur;  2)  qeyd  edildiyi  kimi,  modalı  standartlar  əksər  hallarda  ənənədən 

seçildiyinə  görə  onun  yerini  şərti  mənada  başa  düşmək  lazımdır,  o  yalnız  əvvəlki 

---