Microsoft Word 8 Azerb dili ve edebiyyati bolmesi
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 9,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- “Zaman külək kimi əsdikcə, tarix ələk kimi ələndikcə, bəşəriyyətin nadir inciləri almaz dənələri kimi üzə çıxır. Zamansız və məkansız Ömər Xəyyam kimi”...
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
805 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan Xəyyama görə insanın ömrü sürətlə keçir, neçə ki su arxdan, külək səhradan.Axıb gedən həyat bir də geri dönmür, ölüm qətidir.Madam ki, belədir, insan həyatını zövq və səfa ilə keçirməli, təbiətin gözəlliklərindən və nemətlərindən mümkün qədər çox istifadə etməlidir.Bu səbəbdən şair meyi və şərabı xüsusi ilə bir həmdəm kimi məsləhət görür.Bu həmdəm həqiqi şərab məhfumundan uzaq olan fəqət həqiqi sərməstliyə yaxın bir hissləri özündə ehtiva edən simvolik bir içkidir.Şairə görə həyat ancaq bu dünyadır.Saysız hesabsız ölüb gedənlərdən bir xəbər yoxdur.Ölənlər çürüyüb qəbirdə torpağa dönürlər. Qabaqınız- dakı bu şərab şüşələri, qədəhlər, piyalələr ölüb getmiş dilbərlərin əlləri, dodaqları, gözəl üzləri, zərif boyunları, aşiq və məşuqələrin torpaqa dönmüş üzvləridir. Varlıqda olan mad- dələr fasiləsiz toplanır, dəyişir və dağılır.Sonsuz fəzalarda axıb gedən ulduzların, boşluq- larda dönüb dolaşan kainatın nə əvvəli olmuş, nə də axırı olacaq.Haradan gəlmişik? Haraya gedirik? Nə üçün doğuluruq? Nə üçün ölürük? İnsanın heç yüz min ildən sonra bir ot kimi bitmək ümidi də yoxdur.Bu kuzəçinin ayaqları altında tapdalanan torpaq ölüb getmiş insanların vücududur.Bu kuzələri alanlar da, düzəldənlər də, satanlar da yoxluqdan gəlib yoxluğa gedən müsafirlərdir.Madam ki, belədir onda faydalı iş görək, müvəqqəti həyatdan zövq alaq.Əgər bunları da etməsək, deməli dünyadan nakam gedəcəyik.Boş mövhümata, parçalanmış din qalıqlarına inanmayaq.Dünyanın ləzzətlərindən faydalanaq. Xəyyam özü istədiyi kimi yaşaya bilməmiş, amma insanların azad və xoşbəxt yaşamasını arzu etmişdir.Xəyyam öz dövründə çox sıxışdırıldı, cəmiyyətə görə, ona olunan təzyiqə görə özünü sıxdı.Rübailərində qəlbindən axan sözləri gələcəyə çatdırdı.Onun dün- yanın fani olmasını bu qədər ifratçılıqla qeyd etməsi insanda müəyyən fikirlər yaradır.Axı Xəyyam kimi böyük filosof nəyəsə söykənməsə bu fikirləri deməzdi.Bəli, Xəyyamdan keçən yüz illər boyunca bu bütün tədqiqatçıların müəmma doğuran sualına çevrildi. “Zaman külək kimi əsdikcə, tarix ələk kimi ələndikcə, bəşəriyyətin nadir inciləri almaz dənələri kimi üzə çıxır. Zamansız və məkansız Ömər Xəyyam kimi”...
PREDİKATİV FRAZEOLOJİ VARİANTLARIN SEMANTİK-ÜSLUBİ ÖZƏLLİKLƏRİ (NƏSIMI DILININ ƏSASINDA) Türkan ASKEROVA Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Dilçilik İnstitutu Dil tarixi və Dialektologiya disser083@gmail.com AZƏRBAYCAN Qeyd etmek lazımdır ki, Azərbaycan dilçiliyində ümumən sabit söz birləşmələri quru- luşuna görə mürəkkəb sözlərə daxil edilir. Bir qism alimlər isə mürəkkəb sözlərin idiomatik səciyyə daşımasını vurğulayaraq, səs vermək tipli məcazlaşmış feli birləşmələr sabit söz birləşmələri hesab edirlər. Son elmi mənbələrbu fikri təsdiqləyir. Məsələ ilə əlaqədar Q. Kazımov yazır: “Feillər qədim tarixi olan bir nitq hissəsi olaraq həqiqi mənada işləndikləri kimi əksəriyyət etibarilə məcaziləşərək başqa bir sözlə (adlarla) birləşir, ismi və feili fraze- oloji vahidlər əmələ gətirir”.
Həm klassiklərimizin, həm də Nəsiminin dilində adların feillərlə birləşməsi nəticəsin- də yaranan mürəkkəb feil qurluşlu feili frazeoloji vahidlər çoxdur. Bu tip feili frazeoloji vahidlər, mürəkkəb feil kimi, məna və qrammatik cəhətdən birləşərək bir məna ifadə edir və semantik baxımından zəngin məna çalarlı feili frazeoloji vahidlərkimi formalaşır. Məlumdur ki, Azərbaycan dilində feili frazeoloji vahidlərin bir qismini də leksik və leksik-qramatik fərqlərlə bir – birindən fərqlənən, lakin məzmunca dəyişməyən frazeoloji
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
806 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan variantlar təşkil edir. Elmi ədəbiyyatlarda frazeoloji varinatlar üçün səciyyəvi xüsusiyyət olaraq onların tərkibində müxtəlif ortaq sözün olması, lakin eyni mənaya malik olması, mətndə variantların bir-birini əvəz etməsi, obrazlılığın eyni olması kimi amillər göstərilir. Frazeoloji varinatlarda komponentlər arasında eyniyyət olması mühüm şərt hesab edilir. Bu səbəbdən, komponentlərin eyni olması baxımından, Azərbaycan dilində olan feili frazeoloji variantların iki növü müəyyən edilir:
mərifətli göstərmək), dad vermək, dada gətirmək (sözün mahiyyətini artırmaq; ətək itirmək (ayrılmaq, uzaqlaşmaq: Yanaram eşqində, axar gözlərimdən yaşlar, Firqətin dərdiçıxardı yürəgimdə başlar! Yarimi ayırdı məndən çərxi – qəddar, üştə gör! Yürəgim baş oldu qəmdən, gəl içim yar, üştə gör! Mərifət satır gəlir hər mərifətsiz canavar, Mərifət kəsb eylə ləbi – lövhə məşğul ol!; Gərçi Nəsimi sözün dadini verdi, vəli, Dada gətirdi anı ləfzi – şəkər barımız!; Ətək silkinmək (uzaqlaşmaq, rədd etmək), Tozlu cahana silkin ətək kim, nəiminə, Hər kim, bibəsər oldu müqəyyəd əsirdir; Yarın ətəgin itirdin əldən, Düşün bu xərabə bil nədən? Göründüyü kimi, bu qrupa daxil olan feili frazeoloji vahidlər, əsasən eyni mənanı bildirən feili frazeoloji variantlardır və bunların birinci komponenti (tərəfi) ümumidir, yəni eyni sözdür; həmin frazeoloji vahidlərdəki ümumi sözlər baş (yara), ətək, mərifət sözləri olanların eyni fikrin variantlar vasitəsilə ifadə edilməsini təmin edir: nəfsini öldürmək (nəfsə uymamaq), nəfsini qurtarmaq (əmarədən - ərəbcə əmr edən, əmr verən) və daha bədii obrazlı variantlar: nəfsini yük etməmək, nəfsi oda atmaq, nəfsin çərisin basmaq, nəfsi - şumun atına binməmək kimi variantlar bədii şəkildə müasir Azərbaycan dilində işlənməkdə olan nəfsini basmaq, nəfsini öldürməyi bacarmaq frazeoloji vahidlərin daha emosional, daha ekspressiv ifadəsidir. b. Feil hissəsi eyni olan feili frazeoloji variantlar və onların semantik-üslubi özəllikləri Bu vahidlər feil hissəsi eyni olub, yaxın mənaları bildirən feili frazeoloji variantlardır. Bu tip feili frazeoloji variantlar Nəsiminin dilində birinci tiplərə (I komponenti – ad hissəsi eyni olan frazeoloji variantlara) nisbətən çoxluq təşkil edir və Nəsiminin dilinin bədii zənginliyini təmin edən əsas vasitələrdən biri kimi maraqlıdır. Digər tərəfdən isə feilin çox zəngin məna çalarlarına malik olması ilə isə izah oluna bilər. İkinci komponentibasmaq, eyləmək, etmək, olmaq, düşmək, gəlmək feil ilə ifadə edilən feili frazeoloji varinatlar: qədəm basmaq, ayaq basmaq (gəlmək, daxil olmaq): Başıma qutlu ayağın gəldi basdı ol nigar, Kölgəsi düşdü mana sərvi - xuramanın yenə!; Bas qədəm meydani – eşqə görəsən məvayi – eşq!; yəğma eyləmək (dağıtmaq, bərbat eyləmək): Könlümün şəhrini çünkim eylədi yəğmayi – eşq, Saldı əqlim mülkünə şüri – şərü qovğayi - eşq!
imdi, niyaz eylə, Nəsimi! Başəd ki, suçundan keçə, lütf eyliyə rəzzaq!;qan eyləmək, qiyamət eyləmək (poetik mənada cilvələnmək, özünə cəzb etmək): Ey Nəsimi sübhdən var, ərz qıl dildarə kim, Qəmziyə versin nəsihət, yoxsa çox qan eylədi!; Rüxün niqab içində yaşur, ey qəmər surətli! Ki rüxün qiyamət eylər! zahir etmək (açıqlamaq, yaymaq, üzə çıxarmaq): Vüslət çinə - çin olub, razu şikar edin bizə, Gəl kərəm eylə, zahir et dildəki bu xəbər nədir?; muştaq olmaq, heyran olmaq (vurulmaq, xoşlamaq): Eşqində məhv oldu cahan, hüsnündə heyran oldu, can, Ey küntə-kənzin gövhəri, eşqin əcəb dərya imiş; Gəl ki, müştaq olmuşam sirin dodağın qəndinə! Beytdən aydın olur ki, şair bu frazeoloji variantlar vasitəsilə öz daxili gərginliklərini, poetik duyğularını dəryaların qaynaması, içindən coşub-daşması ilə yer üzündə bütün varlığının fəryad etməsini və yalnız bundan sonra cavab tapmasını bəyan edir.
Yüklə 9,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|