Microsoft Word 111 md makroiqt proses Pul ve mezenne siyaseti 2015 \352\356\357\350. doc

 

74

 

 

Cədvəldən də göründüyü kimi,2009-cu ildən bu ilə qədər ölkənin kredit qoyuluşlarında sürətli 

artım qeydə alınıb.2010-2011-ci illər ərzində daha kiçik artyımların olmasına baxmayaraq,digər 

illərdə artım daha çoxdur.Hətta 2009-cu il ilə müqayisədə kredit qoyuluşları üzrə orta faiz 

dərəcəsində də 12% artım olub. 

 

 

 

Qrafik 3.4. Kredit qoyuluşunun regionlar üzrə bölgüsü 

 

 

 

 

Abşeron iqtisadi rayonu üzrə -657 334.00  min manat,Aran iqtisadi rayonu 837 289.90 

min manat,Gəncə-Qazax-743 662.70 min manat,Quba-Xaçmaz-286 980.10 min 

manat,Lənkəran-304046.80 min manat,Şəki-Zaqatala-239523.00 min manat,Naxçıvan-

131 837.40 min manat təşkil edib. 

 

 

 

---

 

75

 

 

 

 

 

3.2. Beynəlxalq hesablaşmalarda valyuta məzənnələrinin 

təkmilləşdirilməsi 

Beynəlxalq  hesablaşmalarda  valyuta  əməliyyatlarının  əhatə  dairəsi  və 

xarakteri  nəzərə  alınmaqla  manatın  valyuta  kursunun  iki  müxtəlif  növü  tətbiq 

olunur: xarici ticarət əməliyyatları üçün xüsusi kurs və konversiya olunan valyuta 

ilə nisbətdə manatın xüsusi məzənnəsi. 

Azərbaycan  Respublikası  Mərkəzi  Bankı  manatın  sabitliyini  təmin  etmək 

məqsədi  ilə  xarici  valyutanın  alqı-satqısı  üzrə  əməliyyatlar  aparmaqla  valyuta 

bazarına müdaxilə edir və satış məzənnəsinin alış məzənnəsindən kənarlaşmasına 

hədd qoya bilər. 

Ölkəmizin valyuta bazarlarında milli pul ilə xarici valyutanın dəyişdirilməsi 

zamanı  müəyyən  qiymət  formalaşır.  Bu  qiymətə  valyuta  yaxud  mübadilə 

məzənnəsi deyilir. 

Beynəlxalq hesablaşmalarda valyuta məzənnəsi artırsa valyutaya olan tələb 

bir qayda olaraq azalır. 

Ölkədə  valyuta  məzənnəsi  yüksəldikdə  adətən  valyuta  təklifi  artır.  Yüksək 

məzənnə ölkə vətəndaşlarının daha çox milli valyuta əldə etməsinə şərait yaradır. 

Valyuta təklifi valyuta məzənnəsi ilə düz mütənasibdir.  

Valyuta bazarında valyuta məzənnəsi tələb və təklifdən asılı olaraq müəyyən 

edilir.  Tələb  ilə  təklifin    tarzalığı  nəticəsində  valyutanın  «qiyməti»  formalaşır. 

Valyuta məzənnəsi azaldıqda valyuta təklifi azalır və əksinə, valyuta tələbi artır. 

Beynəlxalq  hesablaşmalarda  valyuta  məzənnəsi  valyuta  bazarında 

formalaşır. 

Bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  valyuta  bazarının  məqsədi  xarici  valyutanın 

dərişilməsi, alqı-satqı, eləcə də xarici valyuta əsasında tədiyyə sənədləri ilə (çeklər, 

veksellər, akkreditivlər və s.) eynı əməliyyatların aparılmasından ibarətdir. 

---

 

76

Valyuta  bazarında  kross—məzənnəsindən  də  istifadə  olunur.  Belə  ki, 

valyuta  sövdələşməsi  iştirakçısının  heç  birinin  milli  valyutası  olmayan  iki  xarici 

valyutanın  kotirovksaı  həyata  keçirilir.  Məsələn,  Fransanın  Mərkəzi  Bankının 

tətbiq  etdiyi  dolların  ienə  olan  məzənnəsinin  müəyyən  edilməsi  kross-məzənnə 

а

dlanır.  Bu  kotirovkalar  da  müxtəlif banklarda  fərqlənir və valyuta  arbitrajı  üçün 

şə

rait yaradır.  

Valyuta  arbitrajı  valyutanı  ucuz  olan  bazardan  alıb  bazarda  satmaqla 

mənfəət  əldə  edir.  Bununla  da  onlar  müxtəlif  valyuta  bazarları  arasında  əlaqə 

yaradır və onların vahid bazara çevrilməsini təmin edir. Valyuta bazarlarında sərt 

nəzarət rejimi mövcud olduqda valyuta arbitrajı fəaliyyət göstərmir. 

Valyuta  məzənnəsinin  nağd  (spot)  və  müddətli  (forvard)  sövdələşmə  (bu 

zaman valyuta dəqiq müəyyən edildiyi vaxt ödənilir) məzənnələri də mövcuddur. 

«Spot»  məzənnəsi valyuta bazarlarında bazar məzənnəsidir. Cari ticarət və qeyri-

ticarət əməliyyatları «spot» məzənnə ilə aparılır. «Forvard» məzənnəsi isə valyuta 

sövdələşməsi  iştirakçıları  tərəfindən  müəyyən  olunur.  Həmin  məzənnəyə  əsasən 

konkret bir vaxtdan sonra əməliyyatlar aparılır.  

Valyuta  məzənnəsinin  müəyyən  edilməsində  bir  sıra  amillər  mühüm  rol 

oynayır: 

- istehlakçıların zövqündə baş verən dəyişikliklər; 

- gəlirdəki nisbi dəyişikliklər; 

- qiymətdəki nisbi dəyişikliklər; 

- nisbi real faiz dərəcəsi; 

- möhtəkirlik və s. 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  valyuta  məzənnəsi  və  beynəlxalq  ödəmələrin 

vəziyyəti milli pul bazarının vəziyyəti ilə sıx əlaqədardır. Tədavüldəki pulun həcmi 

nə qədər çox olarsa, onun milli və beynəlxalq bazarda dəyəri bir o qədər aşağı olur. 

Valyuta  kurslarının  dayanıqlığının  sistematik  aşağı  enməsi  kreditorların  və 

ixracatçıların  valyuta  risklərindən  qorunma  probleminə  artan  maraq  yaratdı. 

Valyuta  riski  dedikdə,  həm  idxalçının,  həm  də  ixracatçının  valyuta  kursunun 

---

 

77

dəyişməsi  nəticəsində  çəkə  biləcəyi  itkilər  başa  düşülür.  Valyuta  riskindən 

qorunma  problemi  orta  müddətli  və  uzunmeddətli  ticarət,  ödəniş,  kredit 

sazişlərinin və müqavilələrinin  bağlanması zamanı mühüm əhəmiyyətə  malikdir. 

Çünki  sazişlərin  imzalanması,  kreditlərin  və  istifadəsi  anı  ilə  əmtəəyə  görə 

ödənişlər və ya kreditinin ödənilməsi anı arasında müəyyən zaman fasiləsi vardır. 

Beynəlxalq  hesablaşmaların  həyata  keçirildiyi  valyutaların  sərbəst  dəyişilməsi 

şə

raitində  kursların  hərəkəti  hətta  yaxın  perspektivdə  belə  hər  hansı  dəqiq 

proqnoza  çətinliklə  uyğun  gəlir.  Bu  da  öz  növbəsində  valyuta  risklərindən 

qorunmanın  müxtəlif  metodlarının  tətbiqini  tələb  edir  Ticarət,  ödəniş  və  kredit 

sazişlərinin fəaliyyəti dövründə ixracatçıların və kreditorların valyuta risklərindən 

qorunma  üsulları  arasında  daha  çox  yayılanı  ixracatın  sığortası  agentliklərinion 

təminatı, valyuta düzəlişləri və təcili  valyuta sazişləri, həm  də  bütün bu üsulların 

birgə olmasıdır. 

Xarici  iqtisadi  təşkilatlar  tərəfindən  verilən  və  alınan  ixracat  kreditlərinin 

sığortalanma şərtləri Qərbi Avropa bazarlarında fəaliyyət göstərən şərtlərlə eynidir. 

Xarici  qtisadi Bank xarici ticarət sazişləri üzrə ödənişlərə təminat verərək, həm də 

ixracat kreditlərinin sığortalanmasında iştirak edir. Orta müddətli və uzun müddətli 

valyuta  risklərinin  geniş  yayılmış  sığortalanma  metodu  kimi  valyuta  düzəlişləri 

tətbiq  olunur.  Bunlar  valyuta  kurslarının  dəyişilməsi  nəticəsində  yaranan  iqtisadi 

cəhətdən  əsaslandırılmayan  gəlirləri  və  xərcləri  azaldır  və  borc  alanla    kreditor 

arasında  bölüşdürür.Düzəlişlər,  həqiqi  borc  məbləğinə  daha  çox  yaxınlaşan 

məbləğin ixracatçıya,kreditora isə ödənilməsini təmin edir.Kredit razılaşmalarında  

valyuta düzəlişləri dedikdə kredit valyutasının və ödəniş valyutasının və ya digər 

daha  dayanıqlı  valyuta  və  yaxud  valyutalar  dəstlərinin  kursunun  nisbətlərindən 

asılı olaraq kurslar üzrə ödəniş məbləğlərinin dəyişilmə şərtləri başa düşülür. 

Valyuta  düzəlişi  adətən  ticarət  və  kredit  sazişləri  üzrə  hesablaşmaların 

şə

rtinə iki variantda aşağıdakı kimi daxil edilir:  

1 – satılmış malın (əmtəənin) qiyməti və ya verilmiş kreditin məbləği daha 

çox  dayanıqlı  valyuta  təyin  edilir.  Onun  üçün  ki,  malın  haqqının  ödənilməsi  və 

---