Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri Vüsalə Musalı
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 208 mətn üzərində bələdçi rolunu oynayır. Məsələn, baĢlıqlar bu elementlərə aid edilir. Bu elementlər adətən ″köməkçi elementlər″ adlandırılır 182 . BuraxılıĢ məlumatları – çıxıĢ məlumatlarının bir hissəsi olub, nəĢrin yaradıcı-texniki xarakteristikasını verir, kitabın isteh- sal tarixini, çap olunduğu mətbəə və nəĢriyyat haqqında məlumat- ları özündə əks etdirir. BuraxılıĢ məlumatlarına aiddir: nəĢriyyat fəaliyyətinə dair lisenziya nömrəsi, verilmə tarixi, formanın yığı- ma verilmə tarixi, çapa imzalanma tarixi, format, kağız növü və nömrəsi, qarnitur, çap üsulu, fiziki çap vərəqi, uçot-nəĢriyyat vərə- qi, tiraj, səhifə sayı, poliqrafiya müəssisəsinin formaya dair sifariĢ nömrəsi, nəĢriyyat və mətbəənin adı, ünvanı, nəĢrin ili və s. Bu sa- dalanan elementlərə heç də həmiĢə təkrar nəĢrlərdə rast gəlinmir. Təkrar nəĢrlərin Ģərhi üzərində iĢləyərkən redaktor əvvəlki nəĢrin müsbət təcrübəsindən geniĢ istifadə etməlidir. Digər tədqiqat- çıların göstərdiyi faktı araĢdırarkən mütləq onların müəlliflərini göstərmək lazımdır. ġərhlərin tərtibi zamanı iki problem yarana bilər. Onlardan biri budur ki, mətn quru protokol Ģərhləri ilə müĢayiət oluna bilər. Belə Ģərhlər bədii obrazların özunəməxsusluq və gözəlliyini anla- mağa mane olur. Digər təhlükə isə ondadır ki, müəllif mətni sər- bəst və subyektiv Ģərhlərə meyilli ola bilər. NəĢri Ģərh edən Ģəxs oxucuya əlçatmaz faktları dəqiq təqdim etməlidir. Çünki bu faktla- rı dəqiq mənimsəmədən baĢa düĢmək qeyri-mümkündür. ġərhçi daima əsərin bu və ya digər yerində subyektiv Ģərh təhlükəsi qarĢı- sında durur. Subyektiv qərar nə qədər qaçılmaz olsa belə, verilmiĢ Ģərh materialın subyektivliyi və mövcud ifadələrin akademik dol- ğunluğu ilə seçilməlidir. 182 Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. - Москва, Издательство МГУП., 2002, 468 с. http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 209 ġərhçi mətndə olan bu və ya digər ad və faktları Ģərh edər- kən mütləq bu analoji ad və fakt materiallarının dəqiq izahının ve- rilməli olduğunu unutmamalıdır. ġərhlərdə (izahatlarda) natamam- lıq və anlaĢılmazlıq olmamalıdır. Həm də unutmaq lazım deyil ki, bir naməlum faktı digəri ilə əvəzləmək olmaz. Əgər Ģərhçinin izah etdiyi sözlər və ifadələr məna etibarilə oxucuya tam aydın deyilsə, bu, normal hal deyil. Mətnin açıqlanmamıĢ, dolğun Ģərh olunmamıĢ bu ya digər faktları və incəlikləri adətən redaktorun etinasız, qeyri-ciddi mü- nasibətindən yaranır. Əgər Ģərhlərin izahının bu natamamlığı mə- lumatın kifayət qədər olmaması baxımındandırsa, bu halda, Ģərh zamanı uyğun düzəliĢ və ya qeydlər göstərilməlidir. ġərhlərin çox ciddi və tipik çatıĢmamazlıqlarından biri onun struktur elementlərinin əlaqəsizliyidir. Ġstənilən Ģərhdə elmi möv- qe olmalıdır, ifadə üslubu ciddi obyektivliyi ilə seçilməlidir və po- lemikadan tamamilə qaçmaq lazımdır. ġərh zamanı predmeti müx- təlif prizmadan xaraterizə edən faktlar seçilməlidir. Retrospektiv təkrar nəĢrlər istisna olmaqla, qeydlər səhifənin sonunda, izah və Ģərhlər hissəsində yerləĢdirilir. Bəzən kombinə olunmuĢ üsuldan istifadə olunur. Məsələn, müəllif qeydləri ha- Ģiyədə göstərilir (HaĢiyə - mətndəki hər hansı istinadı göstərmək məqsədilə səhifənin sonunda verilən qeyddir. O, xırda Ģriftlə yı- ğılır, özündən əvvəl müxtəlif simvollar – rəqəm, ulduz və s. qoyu- lur.); redaksiya və nəĢriyyat qeydləri isə mətndən kənara çıxarılır. Bu cür üsul seçilmiĢ əsərlər toplusunda və istənilən alimin hər hansısa bir əsərinin təkrar nəĢri zamanı mümkündür. Təkrar nəĢr redaktorunun vəzifəsi qeyd və izahları unifikasi- ya etmək, onları əvvəlki nəĢrlərə uyğunlaĢdırmaqdır (əgər mətn gələcək təkrar nəĢrin əsasını təĢkil edirsə). Bundan baĢqa, bütün dəyiĢikliklər barədə məlumat Ģərhlərə verilmiĢ preambulada öz əksini tapmalıdır. Təkrar nəĢrdə ön söz və giriş məqaləsi xüsusi diqqət tələb edir. Redaktor təkrar nəĢr sifariĢi alarsa, ön sözə xüsusi bir diqqət- Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 210 lə yanaĢmalı, ya yeni bir ön söz yazmalı, ya da ön sözü öncəki nəĢrdə olduğu kimi verməlidir. Təkrar nəĢr zamanı giriĢ məqaləsi isə əksər hallarda yenidən yazılır 183 . Ön sözdə adətən əvvəlki nəĢrin çatıĢmamazlıqları, nöqsanla- rı, gələcək nəĢrin öncəkindən fərqli cəhətləri qeyd edilir, yeni nəĢrdəki dəyiĢikliklər və tamamlanmalar xarakterizə edilir, həmçi- nin təkrar nəĢrin vacibliyi izah edilir. Bundan əlavə, ön sözdə yeni tədqiqatların, yeni texnologiyanın, elmi iĢin nəticələri, bəzi mə- lumatların yenilikləri və s. göstərilir. Əgər öncəki nəĢrdəki ön söz- də prinsipial məsələlərə toxunulmuĢsa, onda gələcək nəĢrdə bu ön söz saxlanıla bilər. Redaktor əvvəlki nəĢrin nöqsanlarını, qüsurlu cəhətlərini nə- zərə almalı, onları düzəltməyə çalıĢmalıdır, bu məqsədlə də mətni dəfələrlə oxumalıdır. Təkrar nəĢrdə hansı göstəriciyə ehtiyac oldu- ğunu müəyyən etmək lazımdır: ad, predmet, xronoloji. Əgər təkrar nəĢrə yeni material əlavə olunmuĢsa, nəĢrin struktur və kompozisiyası dəyiĢdirilir və ən əsası, köməkçi göstə- ricilər yenidən tərtib olunur. Təkrar nəĢrdə göstərici bir sıra tələblərə cavab verməlidir ki, bu tələblər onun funksiyalarının tez və keyfiyyətlə yerinə yetiril- məsinə imkan verir: Birincisi, göstərici kitabın məzmununu kifayət qədər dolğun əks etdirməlidir. Bu meyar elmi iĢçilər, mütəxəssislər üçün olduq- ca əsasdır. Göstəricinin tamlığı anlayıĢların elmi, praktiki əhəmiy- yətinə görə müəyyən edilir. Ġkincisi, göstərici oxucuya lazımi informasiyanı tez və dəqiq tapmağa kömək etməlidir. Üçüncüsü, göstəricidə semantik cəhətdən yaxın, lakin leksik cəhətdən müxtəlif anlayıĢlar bir-birinə bağlı olmalıdır. 183 Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. - Москва, Издательство МГУП., 2002, 468 с. http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|