Metallurgiya və metalşÜnasliq kafedrasi fənn haqqinda məlumat. Metallarin

Şəkil 2.İdeal kristallik qəfəsdə plastiki sürüşmənin sxemi
P
A
A

---

METALLURGİYA VƏ METALŞÜNASLIQ KAFEDRASI
Əgər bu proses şəkil 2-dəki kimi göstərsək , yəni kristalın A-A sürüşmə müstəvisindən yu-
xarıda yerləşən bütün atomlarının P qüvvəsinin təsiri altında , eyni zamanda yerlərini dəyiş-
sək
a-dan b və c vəziyyətinə gəlməsini plastiki deformasiya kimi təsəvvür etmək
olar.Sürüşmənin bu cür getməsi üçün lazım olan nəzəri qüvvəni
Frenkel tərəfindən
təklif edilmiş
düsturu ilə hesablamaq olar.
Burada G-sürüşmə modulu
(Yunq modulu
), a-sürüşmə istiqamətində (
A-A
) atomlararası
məsafə, b-atom müstəviləri arası məsafədir.Sıx müstəvilərdə a/b nisbəti birə yaxınlaşır.
)
(
süt



2
/
/
G
b
a
sür



---

METALLURGİYA VƏ METALŞÜNASLIQ KAFEDRASI
Şəkil 3-də möhkəmliyin dislokasiyanın sıxlığından aslılığı verilmişdir.Şəkildən göründüyü
kimi dislokasiyasız metalda möhkəmlik nəzəri qiymət alır.Dislokasiyasız metala diametri 3-6
mikron olan iynəşəkilli kristalları misal göstərmək olar. Bunlara “bığ” kristalları
deyilir.Müasir əridici qurğularda dislokasiyasız metal istehsal etmək mümkün deyil.
Şəkil 3.Möhkəmliyin disloksaiya sıxlığından aslılığı

---

METALLURGİYA VƏ METALŞÜNASLIQ KAFEDRASI
İFRATPLASTİKLİK
Metalin döyənəklənmədən (buna deformasiya möhkəmliyi almadan da deyirlər) bə-
rabər deformasiyaya uğramaq qabiliyyətinə
ifratplastiklik
deyilir.
İfratplastiklik aşağıdakı növlərdə və hallarda ola bilər:
- xırdadənəli ifratplastiklik. Rekristallaşma temperaturundan (rekristallaşma tem-
peraturu 0,57T
ər.
) yuxarı temperaturlarda dənələrin diametri çox xırda 0,5-10 mkm olan kiçik
, 10
-3
-10
-4
m/san. sürətlə deformasiya etdikdə əmələ gəlir.
- sübböhran ifratplastiklik.Bu növ ifratplastiklik müəyyən
ilkin strukturda faza
çevrilməsi temperaturuna yaxın temperaturda əmələ gəlir.
- martensit ifratplastikliyi.Martensit çevrilişinin sürüşmə anında plastikliyin artması
ilə müşahidə edilir.
- rekristallaşma ifratplastikliyi. Rekristallaşma temperaturunu azacıq keçib metalı
çox yavaş sürətlə deformasiyaya uğratdıqda yarana bilir.
İfratplastiklik metal və əırintilərdə xüsusi xassə olmayıb, uyğun şəraitdə deformsiya
zamanı onların əksəriyyətində yaranır
İfratplastiklikdən istifadə edərək çox az qüvvə sərf etməklə metalı xeyli deforma-
siya etmək mümkündür.
Maqnezium, alüminium, mis, titan və dəmir əsaslı ərintilərin əksəriyyətini ifrat-
plastiklik rejimində deformasiya edirlər.

---