Mavzu: Modal so'zlarning stilistik xususiyatlari Reja: Kirish 1-bob. Modallik

2-bob. Modal so‘zlar

Modal so‘z “Lingvistik atamalar lug‘ati”da ( 1969) “o‘ziga xos leksik ma’nosini yo‘qotgan va modallikni tavsiflovchi ifodalash vositasi vazifasini bajaradigan so‘z” deb talqin qilingan [20: 2-b. 238]. 

Ingliz tili grammatikasi Belyaeva M.A. quyidagi ta’rifni beradi: “modal so‘zlar gapda ifodalangan fikrga so‘zlovchining subyektiv munosabatini bildiruvchi so‘zlardir.
Modal so‘zlar so‘zlovchining aytilayotgan fikrga sub’ektiv munosabatini bildiruvchi o‘zgarmas so‘zlarni o‘z ichiga oluvchi gap qismidir. Shaklga kelsak, modal so'zlarda hech qanday tashqi xususiyat rivojlanmagan. Biroq, yana ikkita xususiyat - semantik va sintaktik - juda aniq ifodalangan, bu ko'plab tilshunoslarni modal so'zlar haqida nutqning mustaqil qismi sifatida gapirishga majbur qiladi. Modal so'zlarning semantik xususiyati ularning ishonchliligi, taxminiyligi yoki maqsadga muvofiqligi nuqtai nazaridan bayonotga sub'ektiv munosabatning ma'nosidir. Ma’no jihatdan modal so‘zlar nominativ vazifani bajaruvchi nutqning boshqa muhim qismlaridan sezilarli darajada farqlanadi; biroq ma’no mustaqilligi nuqtai nazaridan ular, shubhasiz, xizmat bo‘laklariga emas, balki ahamiyatli bo‘laklarga tegishlidir.
Modal so‘zlarning sintaktik vazifasi gapning kirish a’zosi yoki kamdan-kam hollarda so‘z gapning vazifasidir.
Modal so'zlar tasdiq va inkor gap so'zlariga o'xshash " Ha " va " Yo'q " jumlalari vazifasini bajarishi mumkin . Biroq, Ha va Yo'q jumla so'zlari hech qachon o'z maqomini o'zgartirmaydi, modal so'zlar esa gap so'zlari (dialogda) yoki gapda kirish so'zlari bo'lishi mumkin.
Professor L.S. Barxudarov gapda modal so‘zlar doimo gapning kirish a’zosi vazifasini bajaradi, deydi. L.S. Barxudarov, shuningdek, modal so‘zlarga xabar qilingan faktning ehtimolligi, imkoniyati, boshqa faktlar, hodisalar bilan bog‘liqligi va hokazolar nuqtai nazaridan tavsiflovchi ma’noga ega bo‘lgan so‘zlarga ta’rif beradi.
Bundan tashqari, professor Barxudarov gapning kirish a’zosi vazifasini bajaruvchi har bir so‘z ham modal so‘zlar sinfiga kirmasligini ta’kidlaydi . Modal so‘zlar nutqning alohida bo‘lagi bo‘lib, boshqa gap bo‘laklari va so‘z birikmalari ham kirish a’zosi vazifasini bajarishi mumkin: ergash gaplar, ergash gaplar, infinitiv tuzilmalar va boshqalar. Modal so‘zlar gap bo‘lagi sifatida faqat har doim, hamma hollarda gapning kirish a’zosi sifatida ishlatiladigan so‘zlarni o‘z ichiga oladi. Bu so`zlar o`zining o`zgarmasligi va boshqa so`zlar bilan chegaralangan muvofiqligi bilan ajralib turadi.