Мащмуд Няъяф оьлу Фятийев 5 май 1937-ъи илдя Жданов индики
Yüklə 1,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
59 (Ayağı zəncirdə, dodağı köpüklüdür, məgər divanədir?) Xacə Salman Nasirin təbinin incəliyinə görə ona hüsn- rəğbətini bildirir və yaxından tanış olur. Dövlətşah Səmərqəndi qeyd edirdi ki, ﺎﺷ ار دﻮﺧ ،ﺖﺳا ﻢﻴﻈﻋ دﺎﻘﺘﻋا نﺎﻤﻠﺳ ﻖﺣرد ار ﺮﺹﺎﻧ ﮔ ﺪﻧاﺪﻴﻡ نﺎﻤﻠﺳ در (123, 204) (Nasirin Salman haqqında böyük inamı var (idi), özünü Salmanın şagirdi hesab edirdi). Doktor Z.Səfa «İran ədəbiyyatı tarixi» əsərində (75, III c., 26) «Salmandan başqa böyük şairlərdən Übeyd Zakani, Əssar Təbrizi, Şərafəddin Rami və Xacə Hafizin də elxanilərin sarayı ilə əlaqə saxladıqlarını» söyləmişdir. Salmanın digər müasiri Übeyd Zakani də Bağdada gedərək Salmanı görmək arzusunda olmuşdur. Dövlətşah Səmərqəndinin məlumatına görə, Qəzvindən olan Übeyd haqqında Salman çox eşitmişdi və onun barəsində bir satirik parça da yazmışdı: ﺎﺠه و ﻰﻤّﻨﻬﺟ ﮔ ﻰﻨﻳد ﻰﺏ و ﻰﺘﻝود ﻰﺏ ﻪﺏ ﺖﺳرﺮﻘﻡ ﻰﻧﺎآاز ﺪﻴﺒﻋ و ا ﮔ ر ﻪﭽ ﻚﻴﻝو ﺖﺳ ادازﺎﺘﺳور ﻦﻳوﺰﻗ ز ﺖﺴﻴﻧ ﻰﻨﻳوﺰﻗ ﺚﻳﺪﺣ رﺪﻧا دﻮﺸﻴﻡ (12, 218) (Cəhənnəmlik və həcv yazan Übeyd Zakani yoxsul və dinsizin biridir. Əgər Qəzvindən olmasa da, kəndlinin biridir, lakin sözünün deyilişindən qəzvinliyə oxşayır). * Salman çay kənarında məclis qurduğu zaman Übeyd o məclisə * Гязвинли олмаг, бурада ахмаг мянасында ишлянмишдир. 60 yetişir. Salman ondan kim olduğunu, haradan gəldiyini soruşduqda Übeyd Qəzvindən olduğunu söyləyir, lakin adını demir. Salman Übeyddən soruşduqda ki, Salmanın şeirlərindən eşitmisənmi? Übeyd söyləyir ki, Salmanın iki beyti Qəzvin tərəflərdə çox məşhurdur: ﻩدﺎﺏ و ﻢﻴﺗﺎﺏاﺮﺧ ﻦﻡ ﭙ ﺖﺴﻡ و ﻖﺷﺎﻋ نﺎﻐﻡ تﺎﺏاﺮﺧ رد ﺖﺳر مﺪﻨﺸﻜﻴﻡ ﭽ مﺪﻧﺮﺒﻴﻡ شوﺪﺏ شود ﻮﺒﺳ و ﭽ ﺖﺳﺪﺏ ﺖﺳد حﺪﻗ و (123, 218) (Mən xərabat əhliyəm, badəpərəstəm, mığların xərabatında (sufi məclisində mənasında da başa düşmək olar) aşiq və məstəm. Kuzə kimi çiyinlərdə, qədəh kimi əllərdə gəzirəm). Übeyd bu iki beyti oxuduqdan sonra deyir: «Salman böyük şəxsiyyət və alim adamdır. Mən inanmıram ki, bu şeiri onun özü yazmış olsun. Lakin zənnim məni aldatmır ki, bu şeirdə Xacə Salmanın arvadı öz həsb-halını demişdir, çünki o özü deyir ki, onu qucaqlarda gəzdirir, əldən-ələ ötürürlər (123, 218). Übeydin bu sözlərindən Xacə Salman xəcalət çəkdi, anladı ki, camaat içərisində ona sataşan bu adam, yəqin ki, Übeyd Zakanidir. Xacə Salman Übeydin bu sözlərinin düşmənçilik və ya zarafat üçün deyildiyini fikirləşərkən turşumuş alnından tər töküldü. Übeyddən onun kim olduğunu soruşduqda o, bunu təsdiq etdi, Salmana tənə edərək görmədiyi və yaxından tanımadığı adama həcv yazmağın bilikli, dünyagörmüş adama yaraşmadığını Salmana irad tutaraq dedi: «Mənim Bağdada gəlməkdə əsas məqsədim görüşmək və səni padşahın məclisində biabır etmək idi. Bəxtin gətirdi ki, Dəclə kənarında əlimə keçdin və səni azacıq da olsa mütəəssir edə bildim». 61 Xacə Salman ayağa qalxdı, Übeydi qucaqladı və ondan üzr istədi, evinə apardı, ona yaxşı bir at və gözəl bir libas bağışladı. O gündən hər iki şair bir-biri ilə müsahib və xoş münasibətdə oldular (123, 219), (116, 227-228). Beləliklə, Xacə Salman Savəcinin şairlik istedadının pərəstişkarları arasında belə əhvalatlar olur, onun adı ilə bağlı rəvayətlər Yaxın Şərqin bir sıra yerlərinə yayılır, çoxları onu görmək arzusuna düşürdülər. Belə şairlərdən biri də zəmanəsinin məşhur şairi Hafiz Şirazi idi. Belə ki, böyük şair şeirlərindən birində ﺪﻨآ داﺪﻐﺏ ﻩر ﻆﻓﺎﺣ ﻪآ زوﺮﻧﺁ مّﺮﺧ زاﺮﻴﺷ رﺪﻧا دﻮﺧ دﻮﺼﻘﻤﺏ ﻢﻳدﺮﺒﻧ ﻩر (92, 112) (Şirazda öz məqsədimizə yol tapmadıq. Xoş o günlərə ki, Hafizin yolu Bağdada düşə), – deyərkən yolunu Bağdada tərəf salmaq istəmiş, bəlkə də əsərlərində adını böyük ehtiramla çəkdiyi, ona xüsusi bir qitə həsr etdiyi Xacə Salman Savəcini görmək arzusunda olmuşdur. S.Savəci də qəzəllərində Şirazı, Rüknabadı görmək xəyalı ilə yaşadığını, istedadlı müasiri Hafizlə görüşmək istədiyini ifadə etmişdir (85, 89). Lakin ayaqlarının, gözlərinin ağrısının son vaxtlar şiddətlənməsi, qocalığı şairi nəinki arzuladığı səfər və görüşlərdən qoyurdu, hətta xidmətini davam etdirməyə də imkan vermirdi. Hafiz də Sultan Üveysin şərəfinə yazdığı şeirlərinin birində Bağdadı, Dəcləni görmək, orada bir əyyam keçirmək həsrətində olduğunu şeir dililə belə verirdi: ﮔ ر ﻪﭽ ﻰﻧﺎﺣور ﺮﻔﺳ رد دﻮﺒﻧ لﺰﻨﻡ ﺪﻌﺏ ﻢﻴﺷﻮﻨﻴﻡ حﺪﻗ ﻮﺗ دﺎﻴﺏ ﻢﻳرود زا ﮔ ﻢﻴﺳرﺎﻓ ل ﻪﭽﻨﻏ ﻰﺸﻴﻋ ء ﮕﺸﻨ اﺪﻐﺏ ءﻪﻠﺟد اﺪﺨﺏ ﺖﻓ ﻰﻧﺎﺣور ﻰﻡد د (92, 112) 62 (Əgər səndən uzaq isək də, sənin sağlığına badə qaldırırıq, sonralar bir də ruhaniyyətə yolumuz düşməyəcək. Qönçəsi açılmamış fars gülüyəm. Allaha and olsun ki, Bağdad, Dəclə ruhaniliyi keçirməyin əsl yeridir) (92, 261). Gətirdiyimiz bu misallardan aydın olur ki, Bağdad o zamanlar Yaxın Şərqin mədəni həyatında qabaqcıl yerlərdən birini tuturdu. Bağdad sarayının, o cümlədən Salman Savəci kimi şairlərin də bu sahədə az-çox xidmətlərini istisna etmək, təbiidir ki, düzgün olmazdı. Salman bu zamanlar Sultan Üveysə müraciət edərək istefaya çıxmaq istədiyini, qalan ömrünü də xalqın arasında yaşayıb, son günlərini qənaət və ibadətlə başa vurmağı arzulamışdır: دﻮﺏ ﺪهاﻮﺧ اﺮﻘﻓ ﻊﻤﺟ مدﺎﺧ نﺎﻡز ﻦﻳا ﻖﺤﺏ دﻮﺏ ءاﺮﻌﺷ ﻚﻠﻡ ﻚﻝﺎﻡ ﻰﺗّﺪﻡ ﭙ ﺶﻳ ﺮﺴﺏ قﻮﻠﺨﻡ رد ﺮﺏ ﻦﻳا زا ﮕﻴﻤ دﻮﺒﻌﻡ رد ﺮﺏ ﻦﻳا زا ﺪﻌﺏ ددر ﺎﭙﺒ ﺪهاﻮﺧ دﻮﺏ (92, 410 a) (Bir müddət haqlı olaraq şairlər mülkünün sultanı idi, indi isə yoxsullar cəmiyyətinin xidmətçisi olacaq. Bundan əvvəl məxluqun (insanların) qapısında dolaşdısa, bundan sonra məbudun (Allahın) qapısında dayanacaqdır), – deyir, səadətini şahların qapısında dolaşmaqla tapmadığını söyləyir, əksinə Allahın evi sayılan məscidlərdə böyük yaradana dua oxumaqda, «Dərvişlik və qənaətdə» görürdü (127, 196). 38 il yaşayıb 24 il hökmdar olmuş xalqımızın şair-sərkərdəsi Şah İsmayıl Xətai (1501-1524) Salmanın ömrünün sonlarına yaxın xalqın arasına gedib ona xidmət edəcəyinə, inzivaya çəkilib ibadətlə məşğul olacağına, gözlərinin xəstəliyinə görə daim yaş axıtdığına, bir sözlə, sufi görüşlərinə işarə edərək ömrünün sonlarına yaxın yazdığı qoşmalarının birində özünü Xacə Salmana Yüklə 1,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|