Мащмуд Няъяф оьлу Фятийев 5 май 1937-ъи илдя Жданов индики
Yüklə 1,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
55 («Lətayefət-təvayef» təzkirəsində bu əhvalatı təfsilatı ilə xatırlatmışdır) (134, 251). Təzkirə müəllifinin qeyd etdiyinə görə, sultan şairin bu fürsətdən məharətlə istifadə etdiyini görərək zarafatla «tamahkar şairdən qızıl ləyəni almaq çətindir», - deyərək gülür və qızıl ləyəni ona bağışlayır. Salman Savəci əsərlərinin əksəriyyətini Müizzəddin Üveysə həsr etdiyindən orta əsrlərin bir sıra tarixçi və təzkirəçiləri Salmanın adını yalnız Sultan Üveysin məddahı kimi çəkirlər. Dövlətşah Səmərqəndinin məlumatına əsasən, Sultan Üveys şeir yazmağa böyük həvəs göstərir, şairlərlə şeirləşir, dövrünün məşhur xəttatı Xacə Əbdüllahiyə şagirdlik edərək, ondan nəqqaşlıq sənətini öyrənir, musiqiyə böyük maraq göstərirdi (73, 287). Məlumdur ki, Üveysin şairlik qabiliyyətinin inkişafına Salman Savəcinin əsaslı təlimi və təsiri olmuşdur. Salman Savəcinin Bağdadda Sultan Üveysin hakimiyyəti illərində * qələmə aldığı şeirlərində nikbin əhval-ruhiyyə səciyyəvi xarakter daşıyır. Bunu da, hər şeydən əvvəl, şairin maddi güzəranının yaxşılaşması ilə izah edə bilərik. Bu şeirlə- rində o, təbii gözəllikləri, insanı vəcdə gətirən bahar çağını eyş- işrət vaxtı, zövq və keyf əyyamı sayır, dünya nemətlərindən, gözəllikdən nəşələnməyi nikbinliklə vəsf edirdi. Məsələn, bahar fəslində Dəclə çayının füsunkar gözəlliyini təsvir edən: رﺎﻬﺏ سﺎﻔﻧا و ﻪﻠﺟد ﺐﻝ و ﺖﺴﺤﺒﺹ ﺖﻗو ىا ﭙ رﺎﻴﺏ داﺪﻐﺏ ﻂﺷ ﺎﺗ ﻰﻡ ﻰﺘﺸآ ﺮﺳ * Ятрафлы мялумат цчцн бах: Ябу Бякр Ял-Гцтби Ял-Ящяри Тарих-е Шейх Цвейс. Фарс дилиндян тяръцмя вя мцгяддимя М.Д.Казымов вя В.З.Пирийевиндир. Шярщляр вя гейдляр З.М.Бцнйадов, М.Д.Казымов вя В.З.Пирийевиндир. Релактору акад. З.М.Бцнйадов. Бакы: Елм, 1984, 152 с. 56 (85, 532). (Baharın nəfəsi duyulur, Dəclə kənarı və sübh vaxtıdır. Ey oğlan, şərab gəmisini («ﻰﻡ ﻰﺘﺸآ» (kəşti-ye mey»), «şərab qabı» mənasında işlənmişdir) Bağdad çayı sahilinə gətir), – mətlə’li qəsidəsi, zənnimizcə, Salman Savəcinin Sultan Üveysə ithaf etdiyi şeiriyyətcə ən gözəl və müvəffəqiyyətli şeirlərdən hesab oluna bilər. Bağdadın xoş mənzərəsini, Dəclə və Fərat çaylarının ürəkaçan görkəmini Salman şeirlərində dəfələrlə və böyük ilhamla təsvir etmişdir. Şair zəngin təbiət lövhələrinə vurğun olduğu bu şəhəri «aləmin canı» adlandırırdı (85, 355). Salman Dəclə çayının təsvirində şeir dililə yaratdığı tabloları real bir hissiyyat və düşüncələrlə təsvir etmişdir: ﻪﻠﺟد ﭽ ﻩﻮآ ىﻻﺎﺏ ﻦﻳو و ﻩﻮآ ﻰﺘﺸآ و ﺎﻳرد نو ﺧ ﺖﺳﺮﺏا نﺎﺒﺋﺎﺳ نﺎﺒﺋﺎﺳ ﺮﻳﺰﺏ شﺪﻴﺷرﻮ (85, 595). (Dəclə dəniz kimidir, (ondakı) gəmi bir dağ və bu dağın üstündəki kölgəlik buluddur, günəş də o çətrin altındadır). Bağdad sarayının «məliküş-şüərası» olan Salman Savəci özünü istedadlı bir şair kimi Yaxın Şərqin şeir-sənət aləmində yaxşı tanıtmışdı. O, əsərlərinin geniş yayılmasına işarə edərək bu münasibətlə yazırdı: 57 ىﺎﻬﺟرد زوﺮﻤﻴﻧ و مﺎﺸﺏ ﻦﻡ ﻊﺒﻃز و داﺪﻐﺒﺏ ﻦﻡ ﮔ اّﺮﻏ مﻮﻈﻨﻡ ﺮهو ﺪﺳﺮﻴﻡ (85, 487) (Mən Bağddadayam, təbi’min parlaq (qərra) mənzum gövhərləri Şam və Nimruza çatır). * Yuxarıdakılara əsasən görürük ki, şairin Bağdad həyatı xoş və təmtəraqlı keçmiş, Sultan Üveysin himayəsi altında o, heç vaxt maddi güzəranından şikayət etməmişdir, əksinə, qocalmasına, xəstəliyinə baxmayaraq əsərlərini böyük ilhamla yazıb-yaratmışdır. A.Krımski hökmdarla şair arasındakı bu münasibətin tarixi köklərini araşdırmadan S.Savəcini sultanın fədakar məddahı və yaxın adamı olduğuna görə onu «pul və şöhrət düşkünü», «saray məmuru», bir sözlə, «Sultan Üveysin həmpiyaləsi» adlandıraraq şairin şəxsiyyətinə mənfi qiymət vermişdir (56, 98). Lakin professor Mübariz Əlizadənin qeyd etdiyi kimi, orta əsrlər şəraitində «şairə yaşayıb-yaratmaq üçün vəsait lazım idi; bu da ancaq hökmdarları və ayrı-ayrı sənət aşiqlərini mədh etmək və yaxud əsərlərini onlara ithaf etmək yolu ilə əldə edilə bilərdi» (1,133). Digər tərəfdən isə, yaradıcılığında zəmanəsinin hökmdarının adını çəkmək və ya əsərlərini ona ithaf etmək orta əsr şairlərinin həyatında bir ənənəyə çevrilmişdi. Eyni zamanda bu qism şairlərin əsas vəzifəsi öz məmduhlarını – şahları, əyanları, onların ailə üzvlərini əslində həmin kəslərə xas olmayan sifətlərlə tərif edib, kütlələr arasında şöhrət qazandırmaqdan ibarət idi. Bununla da təkcə şairlik istedadı deyil, saraya, hakim təbəqəyə yaxın olması da Salman kimi şairlərin ölkədə, həm də qonşu dövlətlərdə məşhurlaşmasına səbəb olan vasitəyə çevrilirdi. * Нимруз-Яфганыстанын ъянуб-гярбиндя вилайят мяркязидир 58 Nasir Buxari, Übeyd Zakani, Siracəddin Qumri, Xacu Kermani, Müzəffər Hərəvi, Əssar Təbrizi, Arif Ərdəbili Salmanın müasirləri idilər. Onlardan bəziləri Bağdada gedərək Salmanın ədəbi məclislərində iştirak etmiş, bəlkə də şeirlərini onun vasitəsilə sultana çatdırmaq istəmişdilər (56, 90). Məhz Sultan Həsənə həsr etdiyi qəsidələrinin birində Salmanın buna işarə etdiyini görürük. ﺮﻴﺒآ ىاﺮﻡا ار ﻩﺎﺷ ﻪآ نﺎﺴﻧاز ﺎﭙ ﺖﺳد رﺎﺒآ ىاﺮﻌﺷ ار ﻩﺪﻨﺏ ﺪﻨﺳﻮﺏ ى (85, 415) (Şahın ayağını böyük əmirlər öpdüyü kimi, mənim də əlimi böyük (kübar) şairlər öpürlər). Dövlətşah Səmərqəndi və başqa müəlliflər Salmanın ədəbi məclisləri, müasirləri ilə görüşləri barədə əsərlərində bəzi epizodları nəql etmişlər (123, 304, 323- 325, 449), (70, 227). Salmanın şöhrətini eşidən dərviş və məşhur şair Nasir Buxari Məkkəyə ziyarətə gedərkən yolüstü Bağdada gedir, Salmanı tapmaq və onunla görüşmək istəyir. Bahar vaxtı idi. Xacə Salman Bağdad qalasının barısında toplaşmış adamlarla Dəclə çayının tüğyan etməsini seyr edirdi. Nasir Xacə Salmana salam verir. Salman Savəci onun kim olduğunu soruşduqda o, uzaq ellərdən gəldiyini və şair olduğunu söyləyir. Salman onu imtahan etmək üçün bədahətən belə bir misra deyir: ﺖﺳا ﻪﻧﺎﺘﺴﻡ ﺐﺠﻋ ىرﺎﺘﻓر لﺎﺴﻡا ار ﻪﻠﺟد Dəclənin rəftarı bu il əcəb məstanədir). Nasir beyti tamamlayır: ﺎﭙ ﺮﻴﺠﻧز رد ى ﺐﻝ ﺮﺏ ﻒآ و ﮕﻤ ؟ﺖﺳا ﻪﻧاﻮﻳد ر (123, 203) Yüklə 1,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|