Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
315 olunmuş cədvəllərdə “Dastanı”, “Vaqifi” havalarının yaradıcısının Vaqif olduğu da vurğulanır. Dastan strukturu isə mükəmməl bir poetik sistemi, M.P.Vaqifin həyatı və yaradıcılığının uğurlu ifadə forması ilə səciyyələnən zəngin bir janr məzmunu ilə bütövləşir. Bütün bunlar “Vaqif” dastanının aşıqların bağrının başından qopduğunu və ona olan xalq sevgisinin nəticəsi kimi yarandığını düşünməyə əsas verir. 316 MOLLA PƏNAH VAQİF VƏ MƏHTİMQULU FƏRAQİ Vaqif yaradıcılığını araşdırarkən tədqiqatçıların diqqət yetirdiyi problemlərdən biri də Molla Pənah Vaqiflə türkmən xalqının mütəfəkkir şairi Məhtimqulu Fəraqi ilə tipoloji təhlillərə üstünlük vermələridir. Əlbəttə burada diqqət yetirilməli olan ən birinci məsələ türk xalqlarının bu iki görkəmli şairinin milli düşüncədə yaxınlıqlarının genetik mahiyyətinin aydınlaşmasıdır. Burada digər məsələ, bəlkə də təbii olan və yaxud da olmayan hər iki sənətkarın eyni zaman kəsiyində yetişməsi məsələsidir. Çünki tarixin elə kəsimləri olur ki, mövcud vəziyyətin həllində problemi önləyəcək şəxslərin yetişməsi eyni zaman kəsiyinə düşür və bu mövcud zamanın zərurəti kimi daha çox təhlil faktına çevrilir. Vaqif və Məhtimqulu yaradıcılığı arasındakı yaxınlığın genetikasında bunu mümkünsüz etmək elə də asan məsələ deyildir. Belə ki, XVIII əsrdə Azərbaycanda, Kiçik və Orta Asiyada gedən proseslər yeniləşməni artıq bir zərurət kimi ortaya qoymaqda idi. Hətta Avropanın ümumi mənzərəsinə fikir verdikdə eyni proseslərin gedişini sezmək elə də çətin deyildir. Lakin məsələ XVIII əsr Azərbaycan və türkmən ədəbiyyatı səviyyəsində yaşananlarla bağlı olduğu üçün ona geniş müstəvidə yanaşmaq zərurəti duyulmur, Siyasi prosesləri izlədikdə də bu bir tərəf kimi ciddi faktlarla səciyyələnir. Burada digər məsələ ruhun oyanışı ilə bağlıdır, artıq bunu türklüyün bir hərəkat kimi yeni dalğası anlamında da başa düşmək olar. Belə ki, orta əsrlərin ağır dolaylarında ağır-ağır irəliləyən düşüncə modeli, klassik şeir ənənəsi, bütünlükdə sistemin islami dəyərlər üzərində oturuşması, yeni bir oyanışı, 317 milli olanı bir zərurət kimi ortaya qoyurdu. Məhz bundan çıxış etməklə ədəbiyyat yaranmış boşluğu doldurmaq yolunu tutdu. Bədii düşüncənin daha bir modelini, xalq yaddaşından gələnlərin oyanışını və hərəkətliliyini zərurətə çevirdi. Əlbəttə bu proses əvvəlki çağlarda bir qədər arxa planda, elat məişətində olan kimi yaşayır və qorunurdu. Hamısı bir qaynaq olaraq “Kitabi-Dədə Qorqud”dan gələnlərə, qopuza, saza dayanırdı. Və saz da öz böyük funksiyasını, elat mədəniyyətini saraydan uzaq bir mühitdə yaşayır və yaşadırdı. Y.Əmrə, Molla Qasım, C.Rumi, B.Nəqşbəndi, Ş.İ.Xətai və s. kimi böyük simalar təriqət düşüncəsində bu missiyanın oyanışına və xalqa daha yaxın olana üstünılük vermək yolunu tuturdular. Beləlik- lə, artıq daha əski olanın, milli yaddaşın sadə, aydın və təbii canlanması hərəkətliliyi bir istiqamət kimi xüsusi maraq doğururdu. M.F.Axundovun dediyi “amma mən əyyami-səya- hətimdə səfheyi-Qarabağda Molla Pənah Vaqifin bir para xəyalatını gördüm ki, zikr etdiyim şərt bir növ ilə onda göründü” (4, 315). M.F.Axundovun “zikr etdiyi şərt” eyni dövrün görkəmli sənətkarı M.Fəraqidə də təkrarlanır. Maraqlıdır ki, eyni təhlillər, eyni ruh, həyata, həyat hadisələrinə yanaşmalar hər iki böyük şairdə bir-birinə yaxın səviyyədə boy göstərir və bu təbii, həm də ortaq olacaq oyanış, bədii-estetik düşüncənin arxetiplərlə süslənməsi məsələsini ortaya qoyur. Türkmənistan prezidenti Qurbanqulu Berdi- mühəmədov bu böyük şairi insan qəlbinin mənəvi loğmanı adlandırır və vurğulayır ki, “türkmən xalqının mütəfəkkir şairi Məhtimqulu Fəraqi özünün qiymətli bədii yaradıcılığı və öz adı ilə təxminən üç yüz ildir ki, soydaşlarını şöhrətləndirir. Şairin hörməti, türkmən tarixində, ictimai-siyasi, mədəni-ədəbi həyatında yeri əbədidir. Məhtimqulu özünə türkmənlərin 318 qəlbində çox böyük inanc, onların düşüncəsində həyatın yaxşısını-yamanını səhvsiz ayırd edən məhək daşı kimi möhkəm yer tutmuş, onların gözlərinin sönməz nuru olmuşdu” (20, 5). Doğurdan, da həm Vaqifin, həm də Məhtimqulunun yaradıcılığı üç yüz ildir ki, soydaşlarını şöhrətləndirir. Milli ədəbiyyatın yeni bədii-estetik meyar daşımasında, texnolo- giyalarının məzmun yaratmada mühüm önəm kəsb etməsində ciddi fakt rolu oynadığı aydınlaşır. Məhz bu səbəbdəndir ki, hər iki sənətkar milli intibahın hadisəsi kimi elə öz dövründən yazılır, yozulur və yenə də fərqli yanaşmaların ortaya çıxmasını zəruriləşdirir. F.Köçərli xüsusi olaraq vurğulayırdı ki, “Molla Pənah milli şair olduğuna binaən, onun şeir və qəzəliyyatı bizim Azərbaycan türklərinə ziyadə xoş gəlir və hər nə onun qələmindən zühura gəlibsə, xah müxəmməsat və xah mürəbbeat, və xah qəzəliyyat tamami ürəkdən və həqiqi həyatdan nəşət edən əsərlərdir. Bu qism əsərlərdən masəva Molla Pənahın bir çox əşar və ədəbiyyatı dəxi vardır ki, onlarda öz müasirlərinin ayinü adətı, adabü əxlaqı və dolanmaları artıq məharət ilə rişteyi nəzmə çəkilibdir. Belə ki, onlar gələcək nəsil üçün böyük bir yadigar məqamındadır” (60, 172). Təxminən keçən əsrin doxsanıncı illəri idi və Məhtimqulunun şeirlərindən bir qism əlimə keçmişdi. Oxuduqda ilk ağlıma gələn onun M.P.Vaqif şeirləri ilə yaxınlığı oldu. Düşündüm ki, bunların bu qədər yaxınlığının səbəb və mahiyyəti nə ilə bağlana bilər. Heç cür bir yana çıxara bilmədim. Çünki bu iki böyük sənətkarın şəxsən əlaqə imkanları mümkünsüzdü və yenə də o fikirdəyəm ki, bu ola da bilməzdi. Bunların olsa-olsa eşitdikləri ozanların, el sənətkarlarının verdiyi informasiya qədərində bilgiləri yarana bilərdi və bunun özü də müşküldü. Ancaq yaxınlığın bu qədər Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|