Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
296 sahiblərini) zəlalət torpağında, alçaqları, cahil və nadanları mötəbər məqamında görən sənətkar acizləşir. Haqqa üz tutmaqdan başqa çıxış yolu tapa bilmir. Sərvətin də, hər cür cah-cəlalın da, zülfünə, xətti-xalına tərif yazdığı gözəllərin də ötəri, aldadıcı, illüziyadan ibarət olduğu qənaətinə gəlir” (17, 734). Göründüyü kimi, xalq şeiri ənənəsində əvəzsiz nümunələr yaradan Vaqif klassik üslubda da istedadının möhtəşəmliyini göstərdi. “Müxtəsər kim, belə dünyadan gərək etmək həzər” deməklə eyni zamanda bu həzər etmənin cavabını da verdi və söylədi ki, “ondan ötrü kim, deyildir öz yerində xeyrü şər”. Sonda “Vaqifə, ya rəbbəna, öz lütfünü eylə pənah” deməklə bütün düşüncəsində olanların mahiyyətinə nöqtə qoydu. Baş ağardı, ruzigarım oldu gün-gündən siyah, Etmədim, səd heyf kim, bir mahi rüxsarə nigah, Qədr bilməz həmdəm ilə eylədim ömrü təbah, Vaqifə, ya rəbbəna, öz lütfünü eylə pənah, Səndən özgə kimsədə lütfü inayət görmədim. (89, 175) Doğurdan da, “Görmədim”in verdiyi mətn informasiya, poetik sistemi, janrın məzmunyaratma imkanı Vaqif yaradıcılığının əzəmətini, möhtəşəmliyini, Azərbaycan şeirinin, bədii-estetik düşüncəsinin imkanlarını bir fakt olaraq ortaya qoyur. “Zəngin və bənzərsiz yaradıcılığı, məşhur “Görmədim” müxəmməsi və lütfü-kəramət” səyləri Vaqifi ucaldaraq Molla Pənah dərgahına çatdırmışdır” (45, 8). “Bax” qəzəlində söylədiyi “üz çevir ali-əbayə, Əhmədi-Muxtarə bax” qənaəti “ya rəbbəna, öz lütfünü eylə pənah, səndən özgə kimsədə lütfü inayət görmədim”lə yekunlaşmışdır. Bütün bunlar Vaqif 297 yaradıcılığında “Vaqifin son şeirləri” adı ilə qəliblənmiş düşüncədə nələrin olduğunu, Vaqifin bu şeirlərdə nələri çatdırmaq istədiyini, bir şair olaraq qüdrətinin, yaradıcı imkanlarının sonsuzluğunu və əlçatmazlığını müəyyənləşdirir. “Hayıf ki, yoxdur”. M.P.Vaqif yaradıcılığında elə poetik nümunələr vardır ki, arxasında şairin həyatının, yaradıcılığının, mühitinin bir sıra məqamlarını əks etdirəcək hadisələr dayanır. Məsələn, “Bax”, “Tüfəng”, “Kürk”, “Göndərmiş” və s. şeirləri buna nümunədir. “Hayıf ki, yoxdur” qoşması da bu sıradadır. Bu qoşma müxtəlif səpkili təhlillərin mövzusu olmuş, xalq arasında maraqlı əhvalatların danışılması ilə diqqət mərkəzində dayanmışdır. M.Y.Qarabaği, F.Köçərli, S.Mümtaz, Ə.Müznib, Y.V.Çəmənzəminli, H.Araslı, A.Dadaşzadə, N.Cəfərov, İ.Həbibbəyli, Y.Babayev və başqaları “Hayıf ki, yoxdur” qoşması ilə bağlı elmi-nəzəri, publisistik səciyyəli qənaətlər irəli sürmüşlər. Bütün təhlillərdə “Hayıf ki, yoxdur” qoşması fonopoetik, morfopoetik, sintaktik sistemin mükəmməlliyi ilə diqqəti cəlb edir və mükəmməl ədəbiyyat nümunəsi kimi ciddi faktlara çevrilir. M.Y.Qarabaği “Məcmueyi – Vaqif və müasirini digər” təzkirəsində dörd bənd vermişdir. Görkəmli ədəbiyyatşünas F.Köçərli yazır: “İbrahim xan bir vaxtı Tiflisə səfər edəndə Molla Pənahı dəxi özü ilə aparıb və əsnayi-rahda Molla Pənah xandan izn alıb öz vətənini və qohum əqrəbasını ziyarət etmək üçün gəlibdir. Və lakin burada bir neçə gün iqamət etdikdən sonra öz əhli-əyalının müfariqətinə tab gətirməyib, münasibi-hal bu fərdləri deyibdir: Vətən xoşdur, deyə Vaqif, məni çəkdin Salahlıya, Nədir onda səlahın kim, çü yari-canfəza yoxdur. 298 Əzəl başdan şəkərləblər olurdu Sarıqamışda, Gəlib sordum sorağın, şimdi onlardan səda yoxdur” (60, 160) M.P.Vaqifin Qarabağ xanlığında olarkən doğma yurda gəlişi ilə bağlı müxtəlif əhvalatlar, rəvayətlər yaranmışdır. Bunun bir tərəfində və əsas olanında Vaqifə, böyük şairə olan sonsuz vurğunluq dayanırsa, digər tərəfində baş verən hadisə- lərin reallığı durur. F.Köçərlinin M.P.Vaqiflə bağlı yazdığı oçerkdən verdiyimiz nümunənin əsasında da bu dayanır. Ə.Müznib M.P.Vaqifin yaradıcılığı haqqında qənaətkərini bölüşərkən vurğulayır ki, “hətta ədəbiyyatda yüksəlişi o qədər olmuş ki, haqqında söylənən təqdir və təhsin mənqibəsi Vaqifin haqqında da söylənmişdir. Mirzə Yusif Qarabağinin yazdığına görə, İbrahimxəlil xan səfərlərinin birində piyada qoşunu ilə Kür nəhri qırağında çox yubandığından məiyyəti ilə gedənlər darıxıb Molla Pənahdan Şuşaya qayıtmaq və bir çarə eləməyi rica etmişlər” (76, 77-78). Ə.Müznib sonra Molla Pənahın altı bəndlik “Bu yerdə” rədifli qoşmasını verir, ki biz ondan üç bəndini “Kür qırağında”nın ilkin variantı kimi fikrimiz müqabilində təqdim edirik. Siyahtel görmədinm Kür qırağında, Məgər heç yaşılbaş olmaz bu yerdə. Tərlan könlüm yenə uca dağlara, Havalanıb hərgiz qonmaz bu yerdə. Bu diyarda kolağı yoq, kətan yoq, Sinəmə müjgan oxun atan yoq, Sərxoş durub bir nəzakət qatan yoq, Heç sövdəkar fayda bulmaz bu yerdə. 299 Yarın xəyalıyla bu gün mən şadam, Ğəribliyə düşsə qan ağlar didəm, Pərisi yanında olmayan adam, Nə yaxşı sağ qalır, ölməz bu yerdə. (76, 77-78). Verilən məlumatlara görə, M.P.Vaqif bunu “xanın məclisində oqutmuşsa da bir nəticə verməmişdir”. Bu şeir Vaqif ruhunun özünəməxsusluğunu və birxətliliyini aydınlaş- dırmaq, “Hayıf ki, yoxdur”un mahiyyətini ortaya qoymaq baxımından daha çox önəm kəsb edir. Burada ciddi görünəcək bir sıra müəyyənləşməli məqamlar var. a) Vaqif yaradıcılığının məzmun qaynaqlarını aydınlaşdır- maq baxımından; b) xalqın şairə məhəbbətinin ifadəsi kontekstində; c) xanın Vaqif sözünə, şəxsiyyətinə verdiyi qiymət müstə- visində; ç) Qarabağ xanının Qazağa səfərinin poetik ifadəsi anla- mında; d) Vaqifin vətən, yurd sevgisini ehtiva etmək baxımından; e) XVIII əsr Azərbaycan şeirinin enerji qaynaqlarını müəy- yənləşdirmək cəhətdən; ə) şeirin özünün poetik mətninin bütövlüyü, uğurluluğu, mətn informasiyası kontekstində və s. S.Mümtaz “Rudəki və Molla Pənah Vaqif” adlı məqalə- sində ciddi tipoloji təhlillər aparmış və vurğulamışdır ki, “ustad Əbülhəsən Rudəki ilə böyük Molla Pənah Vaqifin bir-birlərinə oylə çox bənzəyiş və münasibətləri vardır ki, bunları bir azacıq təəmmül ilə nəzər-diqqətdən keçirsək filfövr təsdiq etmək məcburiyyətində qalacağıq” (76, 262). Əlbəttə burada ciddi paralelləri zəruri edən kifayət qədər məqamlar var, ən başlıcası, Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|