Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
308 etmək məqsədinə xidmət edir. Etnosu ifadəyə yönəlikli hadisə kimi nəzər-diqqəti cəlb edir. Dastanlar toy məclislərində, el şənliklərində yüz illər boyu söylənmiş, xalqın ruhunun, mənəvi-əxlaqi dəyərlərinin qorunu- şunda, bədii-estetik dünyagörüşünün formalaşmasında əvəzsiz hadisə kimi mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. Ustad aşıqlar bu dastanlarla türk ellərini gəzmiş, onların genetik yaddaşının, təsəvvürlər sisteminin bütövləşməsində el anası funksiyasını yerinə yetirmişlər. Məhz böyük şairimiz S.Vurğunun “Tomris” əfsanəsi ilə bağlı dedikləri də həmin ənənənin əzəmətini, davamlılığını aydınlaşdırır. Dastan təcrübəsi onu göstərir ki, bu möhtəşəm sənət abidələri bir bütöv olaraq etnosu olanları ilə təmsil edir və xalq məhəbbətinin izharı kimi yaxın-uzaq elləri gəzib dolaşır. “Kitabi-Dədə Qorqu”, “Koroğlu”, “Aşıq Qərib”, “Əsli və Kərəm”, “Abbas və Gülgəz”, “Tahir və Mirzə”, “Arzu və Qənbər” bütünlükdə türk ellərini bu sevgi ilə gəzib dolaşmışdır. Xalq onun içərisində məişətini, əxlaqını, milli- mənəvi dəyərlərini görür və onun qoruyucusuna çevrilir, daha doğrusu onunla yaşayır, kimliyini orada tapır. Ona görə də bu xalq abidələrinin yaradıcıları yüz illər, min illər boyu xalqın ən əziz sənətkarı, yaxın olanı kimi uca tutulmuşlar. Yaratdıqları ilə etnosun keçib gəldiyi və gedəcəyi yolun xəritəsini cızmışlar. “Vaqif” dastanı da belə bir sevginin, Vaqif yaradıcılığına məhəbbətin ifadəsi kimi ortaya çıxmışdır. Azərbaycan dastan ənənəsində dastanların yaranma yolları bir müxtəlifliklə səciyyələnir ki, onlardan biri də böyük şəxsiy- yətlərlə, yazılı ədəbiyyatın xalq şeiri üslubunda yazıb yaradan görkəmli sənətkarlarının həyat və yaradıcılığı ilə bağlıdır. Folklorşünas P.Əfəndiyev yazır ki, “aşıq və xalq pieziyası üslubunda yazıb-yaradan yazılı ədəbiyyat nümayəndələri haq- 309 qında da bəzən dastanlar düzəldilmişdir. Burada da əsas mövzu həmin sənətkarın tərcümeyi-halının bəzi cəhətlərindən ibarət olur. Onların şeirləri də dastana daxil edilir. “Vaqif”, “Zakir”, “Nəbati” dastanlarından bacarıqla istifadə edir”. (35, 379). Bu sənətkarlar xalqın yaddaşında, ictimai mədəni həyatında xüsusi rol oynamış və qəlbinin dərinliklərinə iz salmış şəxsiyyətlərdir. Xalq arasında bu gün də danışılan rəvayət, əhvalat, hadisələr onların nə qədər önəmli işlərinin olduğunu düşünməyə əsas verir. Burada digər tərəf bu yaradıcı şəxsiyyətlərin ruhu etibarı ilə etnosla bağlantılarının əsaslığıdır ki, M.P.Vaqif, Q.Zakir, X.Natəvan müstəsnalığı ilə seçilir. “Vaqif” dastanı öz başlanğıcını heç şübhəsiz elə şairin sağlığından, xalq içərisində tanınmağa başladığı vaxtlardan götürmüşdür. Dastanı folklorşünas alimimiz, dastan yaradı- cılığının tədqiqatçısı prof.R.Rüstəmzadə Qazax rayonunun Dağ Kəsəmən kəndində yaşayıb yaradan Aşıq Ədhəm Ərəbovun dilindən yazıya almış və “Məhəbbət dastanları” kitabında vermişdir. Heç şübhəsiz, uzun illər “Vaqif” dastanı xalq sənətkarları tərəfindən məclislərdə söylənmiş və formalaşma prosesi keçirmiş, müxtəlif epizod, əhvalat əlavələri ilə repertuarı bəzəmişdir. Burada M.P.Vaqifin həyatının, yaradıcılığının müxtəlif məqamları özünə yer tapır. Hətta onunla bağlı yazılan bədii nümunələr üçün də bu dastan bir fakt kimi önəm daşımışdır. Yəni ayrı-ayrı təzkirələrdə, bəyazlarda, ədəbiyyat nümunələrində verilənlərlə dastanın daxilində yer almış epizodlar arasında ciddi bağlantılar vardır. Bunun isə başlanğıcında Vaqifin elat həyat tərzi ilə güclü bağlantıları dayanır. Xalq onun qətlindən sonra Vaqifə daha da yaxınlaşmış, onun yazıb bağladığı “Divan” və yaxud da 310 “Divan”ları bağrının başında gəzdirmişlər. M.Y.Qarabağinin “Məcmuəyi-Vaqif və müasirini digər” təzkirəsinin əvvəlində vurğulanır ki, “bu məcmuə deyil, rəngarəng söz və mənalar toplusudur. Bu, bəyaz deyil, bəlkə də, üzü ağ, gözləri qara gözəlin zülf və rüxsarının surətidi və bu surəti məlaikələr gözləri üstünə qoya bilər, bu bəyazı gözəllər ürəkləri üstündə gəzdirə bilərlər. Hər səhifəsi gözəllərin cöhrəsi kimi nur saçır, hər vərəqi vəfa əhlinin qəlbi kimi məhəbbətlə döyünür” (62, 11). Məhz “hər səhifəsi gözəllərin cöhrəsi kimi nur saçan” Vaqif şeirləri öz qaynağını sazdan, el məclislərində söylənənlərdən aldığı üçün elə öz ruhu etibarilə də ona köklənmişdi. S.Vurğun bu sadəliyin, ozandan / aşıqdan gələnlərin nəticəsi olaraq “səsinə səs verir dağda çobanlar” deyirdi. Vaqif xalqdan, aşıqların sazından, sözündən sinəsinə yığdıqlarını elə eyni ruhda daha poetik, daha təravətli, həm də əlavələri ilə aşığa, mühitin bədii sferasına qaytarmışdır. Aşıqlar onun şeirlərini söz-söz, misra-misra sinəsinə yığmış, məclislərdə çalıb oxumuşlar. Eyni zamanda Böyük şairin şeirlərinin təsirində əvəzsiz nümunələr yaratmış və aşıq yaradıcılığını daha da zənginləşdirmişlər. XVIII əsrdə yaşayıb yaratmış və Vaqifə yaxınlığı ilə seçilən Aşıq Əli Qaracadaği, Abdalgülablı Aşıq Valeh, Xəstə Hasan, Aşıq İrfani və başqaları buna nümunədir. Göründüyü kimi, Vaqifə aşıqların sevgisinin başlanğıcı elə böyük şairin sağlığında qoyulmuşdur. Sonrakı dövrdə Aşıq Hüseyn Şəmkirli, Aşıq Ələsgər, Aşıq Pəri, Aşıq Hüseyn Bozalqanlı, Molla Cümə və s. kimi onlarla sənətkar Vaqif yaradıcılığından bəhrələnmişlər. Deməli, Vaqif ustad sənətkarlardan öyrəndiklərini, yazdıqlarını artıqlaması ilə ustadların, aşıqların özünə qaytarmışdır. Folklorşünas P.Əfəndiyev Vaqiflə Molla Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|