Magistratura məRKƏzi əlyazması hüququnda
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
68 ümumi olmasına can atırdı. Bu halda təklif olunurdu ki, dənizdə hər hansı bir neft şirkətinin fəaliyyəti üçün yalnız yeni yaradılacaq kollektiv orqan razılıq verməli və dənizdəki neft yataqlarında hər bir Xəzəryanı dövlətin eyni dərəcədə payı olmalıdır. Belə absurd və buna bənzər təşəbbüslər Rusiya tərəfindən irəli sürülürdü və İran tərəfi özünün siyasi və iqtisadi maraqlarına uyğun olaraq bu ideyaları məmnuniyyətlə dəstəkləyirdi. Xəzərin hüquqi statusu məsələsində rusiyanın 1991-98-ci illərdə qeyri- konstruktiv təkliflərinə və regionda apardığı uğursuz siyasətinə baxmayaraq, Azərbaycanın bu məsələdə beynəlxalq hüquqlara əsaslanan düzgün və ardıcıl siyasəti çox keçmədən öz bəhrələrini verdi. Xəzər dənizində perspektivli neft-qaş yataqlarının mənimsənilməsi, bioloji sərvətlərdən istifadə, nəqliyyatın inkişafı və getdikcə kəskinləşən ekoloji problemlər Xəzər dənizinin hüquqi statusu haqqında ümumi konvensiyanın tərtibi zəruriyyətini region dövlətləri qarşısında bütün aktuallığı ilə irəli sürürdü. Belə konvensiyanın tərtib edilməsi üçün Xəzəryanı dövlətlərin nümayəndələrinin iştirakı ilə xüsusi işçi qrupu yaradılmışdır. Bu isə Xəzəryanı ölkələr üçün haqqında söhbət gedən məsələnin əhəmiyyətini əks etdirir. İşçi qrupunun Xəzəryanı ölkələrin hər birində çoxsaylı iclaslarının keçirilməsi mövqelərin yaxınlaşmasına səbəb olmuşsa da, lakin bu, hələ ki tam anlaşmaya gətirib çıxarmamışdır. Xəzər dənizinin hüquqi statusunun müəyyən edilməsi üçün ilk öncə bu su hövzəsinin «Dəniz» yoxsa «göl» olması barədə ümumi razılıq əldə olunmalıdır. Çox əfsuslar ki, bəzi Xəzəryanı ölkələr öz geosiyasi və iqtisadi maraqlarını əsas tutaraq beynəlxalq hüquq normalarına hələ də məhəl qoymur və statusun onlara sərf edən şəkildə qəbul olunması üçün region ölkələrinə müxtəlif təzyiqlər göstərirlər. Xəzəryanı dövlətlər arasında aparılan danışıqlarda ölkələrin mövqeləri tədricən dəyişməkdədir. Pozitiv istiqamətdə dəyişiklik ilk öncə Rusiyanın mövqeyində özünü büruzə verir. 1998-ci ildə Rusiya tərəfi Volqa nəqliyyat xətlərinin Azərbaycan istiqamətində 4 ildən bəri davam edən blokadasına son qoydu. Rusiyanın irəli 69 sürdüyü və İranın dəstəklədiyi dəniz sahilinin 10, 15 və hətta 45 millik ərazi su zonalarına ayrılması təklifləri digər Xəzəryanı dövlətlər tərəfindən qəbul olunmamışdır. Əks təqdirdə aydındır ki, qalan su akvatoriyası və oradakı təbii sərvətlər ümumi sayılacaqdı. Nəzərə alsaq ki, neft-qaz ehtiyatları Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkmənistanın şelf zonalarında yayılmışdır, onda Rusiya və İranın bu məsələdə maraqlarının üst-üstə düşməsi təəcüb doğurmur. Xəzərin statusu ilə bağlı Rusiyanın siyasətinin zahirən dəyişməsinə baxmayaraq, mahiyyətcə onlar real vəziyyəti düzgün qiymətləndirərək öz maraqlarını qorumağa nail olmuşlar. Bu, ilk növbədə Xəzər dənizinin təkinin bölünməsi haqqında 1998-ci ildə Qazaxıstanla və 2002-ci ildə Azərbaycanla müvafiq razılaşmaların imzalanmasıdır. Razılaşmaya əsasən, Xəzər dənizinin dibi orta xətt prinsipinə uyğun olaraq bölünmüşdür . 2004-cü ilin sonuna Rusiyanın Xəzərin statusuna dair siyasətində bir neçə məqam çox aydın şəkildə nəzərə çarpır:
olaraq qalmalıdır. İmzalanmış sazişlər əsasında Rusiya Azərbaycanla və Qazaxıstanla dənizin dibini özlərinə aid hissələrdə bölüşdürmüşlər. Su hövzəsi isə hələ ki de-fakto ümumi olaraq qalır. Digər Xəzəryanı ölkələr arasında bu məsələdə yaranmış anlaşılmazlıqları isə Rusiya sanki müşahidə edir;
dövlətlərarası əlaqələrin inkişafını dəstəkləyən Rusiya hələ ki, nəticə etibarilə tədbirlər həyata keçirə bilmir;
boruların inşasının əleyhinə çıxış edir. Azərbaycan Xəzəryanı regionda yeganə dövlətdir ki, Xəzər dənizinin hüquqi statusu ilə bağlı 1993-cü ildən etibarən beynəlxalq hüquq normalarına uyğun ardıcıl siyasət həyata keçirməkdədir. Dənizin hüquqi statusu onun göl olmasının Xəzəryanı dövlətlər tərəfindən rəsmi təsdiqini tələb edir. Coğrafiya aləmində qəbul olunmuş elmi təsnifata görə,
70 «Dünya okeanına təbii çıxışı olmayan su hövzəsi» göl adlandırılır. Təəccüblü də olsa, bəzi Xəzəryanı dövlətlər belə danılmaz faktı inkar edərək Xəzərə qapalı dəniz, daxili su hövzəsi və digər adlar verməklə onun hüquqi statusunu öz mənafelərinə uyğun formalaşdırmaq niyyətində idilər. Baş verən sonrakı proseslər göstərdi ki, bu cəhdlər uğursuz olmuşdur. Qonşu dövlətlərin siyasi təzyiqlərinin artdığı bir məqamda Azərbaycan mütəxəssislərinin müxtəlif səviyyəli müşavirələrdə bu məsələ ilə bağlı mövqeyimizi lazım gələrsə, Beynəlxalq Məhkəmə səviyyəsində müdafiə etməyə hazır olmağımız haqda bəyanatları öz bəhrəsini verdi. Belə ki, Rusiya və İran tərəfləri bu məsələnin yalnız Xəzəryanı dövlətlər arasında müzakirə edilməsi təklifini irəli sürməyə başladılar. Rusiya və İran yaxşı bilirlər ki, Xəzərin hüquqi statusunun beynəlxalq səviyyədə həll olunması onlara sərfəli deyil. Ona görə də sözügedən dövlətlər digər xarici ölkələrin bu məsələnin həlli prosesinə qarışmasının əleyhinədirlər. 2002-ci ildə Azərbaycanla Rusiya arasında Xəzərin dibinin orta xətt prinsipinə uyğun olaraq sektorlara bölünməsi razılaşdırıldı. Bu razılaşma Xəzərin sektorlara bölünməsi kimi çox mühüm və mürəkkəb bir problemin həlli istiqamətində atılmış ilk uğurlu addım sayılmalıdır. Lakin, bununla belə, bağlanmış müqavilədə dənizin su akvatoriyasının bölünməsi məsələsi həll edilməmişdir. Bu məsələdə tərəflər arasında fikir ayrılığı vardır. Belə ki, Azərbaycan tərəfinin fikrincə, Xəzərin dibi sektorlara bölündüyü kimi, su hövzəsi də eyni dərəcədə orta xətt üzrə bölünməlidir. Ölkələraarası danışıqlarda qarşılıqlı kompromislər müqavilələrin müvəffəqiyyətlə həyata keçirilməsinə şərait yaradır. Odur ki, zənnimizcə, Azərbaycan tərəfi müəyyən kompromisə gedərək su hövzəsinin ümumi olması prinsipi ilə gələcəkdə razılaşacaq Azərbaycan dənizdə hər dörd Xəzəryanı dövlətlə həmsərhəd olduğu üçün Xəzərin hüquqi statusunun kompromis əsasında qəbul edilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, bu məsələdə Azərbaycan dənizdə hər bir
həmsərhəd ölkə
ilə öz
mövqeyini ayrı-ayrılıqda razılaşdırmaq
Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|