Magistratura məRKƏzi əlyazması hüququnda
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
65 Fikrimizcə, «ÇƏRÇİVƏ KONVENSİYASI»nın «Xəzər dənizinin dəniz təsirinin qiymətləndirilməsi» və «Monitorinq» maddələri xüsusi maraq doğurur. Birinci maddəyə əsasən «Xəzər dəniz mühitinə xeyli mənfi təsir göstərə biləcək hər hansı planlaşdırılan fəaliyyətin təsirini qiymətləndirmək qaydalarının tətbiqi üçün bütün zəruri tədbirlərin həyata keçirilməsi» nəzərdə tutulur. İkinci maddəyə əsasən isə «Tərəflər Xəzər dənizinin dəniz mühitinin vəziyyətinin müvafiq müstəqil və yaxud birgə monitorinq proqramlarının yaradılması və həyata keçirilməsi üçün səy göstərirlər». Ümumiyyətlə, 37 maddədən ibarət «ÇƏRÇİVƏ KONVENSİYASI» Xəzəryanı dövlətlər arasında Xəzər dənizinin mühafizəsi ilə bağlı ilk iri anlaşma sənədi kimi əməkdaşlığın inkişafı üçün əlverişli şərait yaradır. Belə ki, Xəzər dənizinin hüquqi statusu haqqındakı yaranmış mövcud anlaşılmazlığın aradan qaldırılmasında «ÇƏRÇİVƏ KONVENSİYASI»nın bəzi müddəalarından istifadə etmək məqsədəuyğun hesab oluna bilər. «ÇƏRÇİVƏ KONVENSİYASI» və buna bənzər digər beynəlxalq razılaşmalara əməl olunması üçün Xəzəryanı dövlətlərin hər biri ayrılıqda Xəzər dənizinin və ətraf mühitin mühafizəsi ilə bağlı ölkə daxili müvafiq qanunlar qəbul etməlidir. Yalnız bu halda Xəzər regionunun mühafizəsinə dair dövlətlərarası anlaşmanın real nəticələri olar. 2006-cı il aprelin 4-ündə «ÇƏRÇİVƏ KONVENSİYASI» Milli Məclisdə ratifikasiya olunmuş və Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən təsdiq edilərək aprelin 18-dən qüvvəyə minmişdir. Beləliklə, Xəzəryanı dövlətlər tərəfindən «ÇƏRÇİVƏ KONVENSİYASI»nın ratifikasiya olunması, regionda dövlətlərarası anlaşmanın əldə edilməsində ilk uğurlu addım hesab oluna bilər. Xəzər dənizinin nadir ekosistem olduğunu və onun mühafizəsinin vacibliyini nəzərə alaraq Avropa İttiafaqı və iri beynəlxalq maliyyə qurumlarının dəstəyi ilə 1995-ci ildə «Xəzər ekoloji proqramı» həyata keçirilməyə başlandı. Proqramın reallaşdırılması üçün Xəzəryanı ölkələrin müvafiq dövlət və qeyri-dövlət təşkilatları işə cəlb olunmuşlar. 66 Xəzər regionunda dayanıqlı inkişaf üçün şərait yaradan və ətraf mühitin mühafizəsinə dəstək verən bu proqram Xəzər dənizinin ümumi problemlərinə aid layihələrlə yanaşı, hər bir sahilyanı bölgə üçün də kiçik layihələr həyata keçirir. Artıq 9 aprel 1999-cu ildə Azərbaycan Respublikasının «Ətraf mühitlə məsələlərdə məlumatın əldə edilməsi, qəbul olunan qərarlarda ictimaiyyətin iştirakı və ədalət məhkəməsinin açıq keçirilməsi haqqında» BMT-nin müvafiq konvensiyasına qoşulması barədə Azərbaycan Respublikasının qanunu qəbul olunmuşdur. Bu qanun ekoloji vəziyyətlə bağlı ictimaiyyəti narahat edən lazımi məlumatların əldə edilməsinə şərait yaradır. Xəzər dənizinin mühafizəsinə gəlincə, Xəzəryanı dövlətlərin arasında razılıq əldə edilməsi üçün ilk öncə Xəzərin hüquqi statusu məsələsi həll olunmalıdır. Lakin bu vaxta qədər hələ də hər bir Xəzəryanı dövlət dənizin mühafizəsi istiqamətində özlərinin milli proqramlarını tərtib edir. Belə ki, Azərbaycanda «neftin axıdılmasının qarşısının alınması üçün milli fəaliyyət planı» tərtib olunmuşdur. Qazaxıstanda isə 2004-2015 illər ərzində «Ekoloji təhlükəsizlik konsepsiyası» artıq həyata keçirilməkdədir. Bütün bunlarla yanaşı daha çox mənimsənilmiş ərazilərdə ekoloji vəziyyət ağır olaraq qalır. Məsələn, Abşeronda 33,3 min hektar sahə tullantılar altındadır və 6,2 min hektar çirkab sulardan yaranmış göllərdir. Təbii ki, belə vəziyyəti aradan qaldırmaq üçün ardıcıl olaraq müvafiq bərpaedici tədbirlər həyata keçirilməlidir. İranda iri şəhərlərdə də ekoloji gərginlik mövcuddur. Belə vəziyyəti nəinki Tehran şəhərində, hətta Xəzəryanı Rəşt şəhərində də müşahidə etmək olar. Bu istiqamətdə əldə olunmuş razılaşmalar bir tərəfdən ekoloji gərginliyin aradan qaldırılması üçün şərait yaradacaq, digər tərəfdənsə Xəzəryanı ölkələr arasında əməkdaşlığın inkişaf etməsinə birbaşa təsir göstərəcəkdir. Azərbaycan təbii sərvətlərin səmərəli istifadəsi və ətraf mühitin mühafizəsi ilə bağlı bir çox beynəlxalq konvensiyaları qəbul etmişdir. Onlardan Xəzər dənizinin problemləri ilə bağlı daha əhəmiyyətli olanlar aşağıdakılardır:
67
mühafizəsi haqqında» konvensiya;
beynəlxalq ticarəti haqqında» konvensiya; — «Quraqlıq və səhralaşma ilə mübarizə haqqında» BMT-nin konvensiyası; — «Cəmilərdən çirklənmənin qarşısının alınmasına dair» konvensiya; — Beynəlxalq əhəmiyyətli su-bataqlıq sahələri haqqında» YUNESKO-nun konvensiyası. Azərbaycanın yuxarıda sadaladıqlarımızla yanaşı, digər beynəlxalq konvensiyalara qoşulması və ölkə daxilində ətraf mühitlə bağlı 20-yə yaxın qanun qəbul etməsi çox əhəmiyyətli məsələdir. Bu qanunların təxminən yarısının Xəzər dənizinin və onu əhatə edən ərazilərin problemlərinə birbaşa aidiyyəti var. Qəbul olunmuş qanunlardan Xəzər dənizi üçün ən vacibləri aşağıdakılar hesab oluna bilər:
1. Ətraf mühitin mühafizəsi haqqında qanun (08.06.1999). 2. Ekoloji təhlükəsizlik haqqında qanun (08.06.1999). 3. Yeraltı sərvətlər haqqında qanun (13.02.1998). 4. Balıqçılıq haqqında qanun (27.03.1998). Xəzəryanı ölkələr regionda ətraf mühitin mühafizəsi ilə bağlı əməkdaşlığı bir neçə vacib istiqamətdə aparırlar. Bunlardan ən əsasları aşağıdakılardır: — balıq ehtiyatlarının istifadəsi və mühafizəsi; — neft-qaz ehtiyatlarının istifadəsi və mühafizəsi; — nəqliyyat-iqtisadi əlaqələrin inkişafı; — rekreasiya ehtiyatlarının inkişafı; — dənizə axıdılan çirkab sularının və başqa tullantıların azaldılması istiqamətində birgə əməkdaşlıqı. 1991-ci ilin dekabr ayından başlayaraq Rusiya Xəzərdə öz nüfuzunu və təsir imkanlarını əldə saxlamaq məqsədi ilə müxtəlif təkliflər irəli sürür (10, 15, 45 mililik dəniz sahili akvatoriyasında müstəqil hüquqların təmin edilməsi) və dənizin
Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|