M. C.Əliyev, F. A. Həsənli
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məzmununa görə
18 Rayonlaşdırmanın aparılmasında əsas məqsəd aşağıdakılardan ibarətdir: a) kənd təsərrüfatının meliorasiyaya olan tələbat dərəcəsini müəyyən etmək, b) məhsuldarlığı artırmaq üçün təbii faktorların aqroekoloji rolunu müəyyənləşdirmək. c) meliorativ tədbirlərin aparılma imkanlarını və məqsədəuyğunluğunu müəyyənləşdirmək. Rayonlaşdırma zamanı ayrılmış taksonometrik vahidlər istənilən rayon üçün meliorativ tədbirlərin aparılma metodlarını, əlverişsiz şəraitin aradan qaldırılma yollarını və tətbiq olunacaq meliorativ tədbirlər növünü müəyyənləşdirməyə imkan verir. Suvarma normasını Q = E-(X+W) düsturu ilə müəyyən edirlər. Q-suvarma norması, E-vegetasiya müddəti bitkinin suya olan tələbatı, X-vegetasiya müddətində yağıntı, W-torpaqda mənimsənilə bilən rütubətdir. İnsanların təsərrüfat fəaliyyəti yer kürəsinin müxtəlif sahələrində meliorativ tədbirlərin aparılmasını günün aktual məsələlərindən birinə çevirmişdir. Ona görə də meliorativ xəritələrin tərtib edilməsi kimi vacib məsələnin həll edilməsi problemi qarşıya çıxmışdır. Meliorativ xəritələr meliorativ tədbirlərin elmi əsaslara söykənməklə həlli yollarını göstərir, təbii şəraitin dəyişmə proqnozunu verməklə onun perspektivini müəyyənləşdirir. Məzmununa görə meliorativ xəritələr sahəvi və kompleks olmaqla iki yerə bölünür. Təyinatına görə elmi-sorğu, tanışlıq-təbliğat və məlumat (proqnoz) xəritələri kimi ayrılır. Meliorativ xəritələrin işıq üzü görməsi XX əsrin 30-cu illərinə təsadüf edilir. XX əsrin 60-cı illərində tərtib olunmuş ümumittifaq və regional xəritələr daha dəqiq olmaları ilə fərqlənirdilər. 1971-ci ildə keçmış SSRİ-də torpaqların meliorasiyasına aid çəkilmiş sxematik xəritə QUQK tərəfindən tamamlandı. Qazaxıstan, Ukrayna, Şimali Qafqaz, Volqaboyu, Zaqafqaziya ölkələrinə aid 19 regional meliorativ xəritələrin tərtib olunması meliorativ xəritəşünaslığın inkişafında sıçrayışa səbəb oldu. Başqırdıstanın atlasında çəkilmiş meliorasiya xəritəsində rəng və işarələrə əsaslanmaqla torpaqlarda qurutma və suvarma, çoxillik otlaq, turş torpaqların əhənglənməsi kimi meliorativ tədbirlərin həyata keçirilmə yolları göstərilmişdir. Belorusiya bataqlıqlarının qurudulmasına həsr olunmuş xəritədə onun qurudulma yolları öz əksini tapmışdır. Daha sonra Ukraynanın qərb hissəsinin müxtəlif sahələrinin landşaft meliorativ xəritələri tərtib olunmuş və tədbir metodları müəyyənləşdirilmişdir. Son zamanlar meliorativ xəritələrin tərtib olunmasında distansion, yəni aerofotoçıxarış və kosmik çıxarışdan istifadə edilməsi tədbirlərin görülməsini xeyli sürətləndirmişdir. Bu üsul meliorativ tədbirlər aparılan və aparılma perspektivi olan torpaq fondlarını müəyyən etməyə imkan verir. Meliorativ fond dedikdə artıq tədbirlərin aparıldığı sahələr başa düşülür. Perspektiv fond dedikdə isə meliorativ tədbirlərin görülməsi üçün perspektivdə sahələr başa düşülür. Su, meşə, qar, eroziyaya qarşı meliorativ tədbirlərin görülməsində və meliorativ rayonlaşmanın aparılmasında aerofotoçıxarışlar və kosmik çıxarışlar bu gün də meliorativ tədbirlərin görülməsində son dərəcə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Qeyd olunan üsullarla çıxarışlara əsaslanan xüsusi xəritələr meliorativ tədbirlər görüləcək sahələrin planlaşdırılmasında və layihələşdirilməsində son dərəcə qiymətli sayılır. Yuxarıda qeyd olunanlara baxmayaraq təbii-meliorativ tədbirlərin gələcək proqnozunun verilməsi və ərazilər üzrə kompleks meliorativ tədbirlərin aparılma istiqamətlərinin müəyyənləşdirilməsi bu gün də bir problem olaraq qalmaqdadır. 20 II Fəsil TƏBĠĠ KOMPONENTLƏR VƏ ONLARIN MELĠORASĠYASI II.1. Su meliorasiyası Su bu gün planetimizin bol nemətlərindən biri olmasına baxmayaraq, onun 2,5%-ə qədərini şirin su təşkil edir. Onun 72,2%-i buzlaq, 22,4-i yeraltı sular, 0,35%-i atmosfer, 5,05%-i çaylarda toplanmışdır. Təbiətdə mövcud olan hər-hansı bir şeyin əvəzedicisi olduğu halda su əvəzolunmazdır. Okean və dənizlər, həmçinin şirin su mənbələri ərzaq və xammal xəzinəsidir. Hesablamalara görə dünya okeanında 30 milyard tondan yuxarı biokütlə vardır. Bunun 3 milyard tona qədəri balıq, 1,5 milyard tonunu bəzi ölkələrdə qida məhsulu kimi istifadə olunan yosunlardan ibarətdir. Okean bitkilərində zülalın miqdarı qurudakından 4 dəfə çox olduğunu nəzərə alsaq onun əhəmiyyətini başa düşmək çətin deyil. Bu gün dəniz və okeanlar 40 milyarddan yuxarı insanı qida maddələri ilə təmin etmək iqtidarındadır. 10 milyon ton qızıl, 170 milyon ton gümüş, 800 milyon ton molibden, 100 milyon ton brom və bir sıra digər elementlər də dünya okeanının zəngin sərvətləridir. 180 000-dən yuxarı bitki və heyvan növü dünya okeanının çirklənməsi ilə əlaqədar artıq sıradan tədricən çıxmaqdadır. Su əvəzolunmaz qiymətli sərvətdir. İnsan orqanizminin 65-70%-i, bitkilərin cinsindən asılı olaraq 10-95%-ni su təşkil edir. İnsan 70 yaşına qədər 70 tona qədər su içir. Orqanizm 25% su itirməklə məhv olur. Hər adam sutka ərzində 2 litrdən yuxarı su içir, gün ərzində 300-500 litr su işlədir. Bütün bunlar su hövzələrinin təmiz saxlanılmasının nə dərəcədə əhəmiyyətli olmasını göstərən rəqəmlərdir. Suların çirklənməsi onun fiziki, kimyəvi və bioloji xüsusiyyətlərinə güclü təsir göstərir. Suyun temperaturu, şəffaflığı, rəngi, dadı fiziki xassələridir. Mühit reaksiyası (pH), codluluq, minerallar, xloridlər, sulfatlar və s. kimyəvi xassələri sayılır; canlılar isə bioloji xassələri sayılır. Bütün bunlar suların çirklənmə dərəcəsindən asılıdır. Hesablamalara görə ildə 30 milyard tondan yuxarı çirkab su ətraf mühiti çirkləndirir. ABŞ-da saniyədə 10000 tondan çox çirkab su şirin su hövzələrinə Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|