M. C.Əliyev, F. A. Həsənli
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
52 Quraqlıq kənd təsərrüfatına ən çox ziyan vuran təbii hadisələrdən biridir. 1963, 1972, 1975-ci illərdə keçmış SSRİ-nin Avropa hisəsində, 1974, 1975-ci illərdə Qazaxıstanda baş vermiş quraqlığın kənd təsərrüfatına vurduğu ziyanları buna misal gətirmək olar. Yağıntıların vegetasiya dövründə düşməməsi də əkin sahələrində məhsuldarlığın xeyli aşağı düşməsinə səbəb olur. Ən təhlükəli hava şəraiti əkin sahələri üçün yazın ortalarında və payızın əvvələrində şaxtaların baş verməsidir. Qışda sərt şaxtaların baş verməsi bir sıra bitkilərin sıradan çıxması ilə nəticələnir. Qeyd olunan xoşagəlməz hadisələrin törədə biləcəyi fəsadların qarşısını almaq məqsədi ilə bir sıra iqlim meliorativ tədbirlərinin görülməsi tələb olunur. Belə ki, mədəni bitkilərin becərilməsi iqlim əmələ gətirən amillərdən biri olmaqla Yer səthində iqlimin yaxşılaşmasını təmin edir. Bitkilərin becərilməsi albedonun aşağı düşməsinə, radiasiya və istilik balansının özünəməxsus formalaşmasına səbəb olur. Mədəni bitkilərin, xüsusi ilə ağac bitkilərinin becərilməsi mikroiqlim sahələri yaratmaqla, buxarlanmanı azaltmaqla torpaqda rütubət rejiminin müsbət istiqamətdə dəyişməsinə səbəb olur. Beləliklə P.İ.Kalaskov (1947) müəyyən təbii prosesləri nəzərə almaqla iqlim meliorativ tədbirlərinin təsnifatını vermişdir. Təsir etmə sürətinə görə o, iqlim meliorativ tədbirləri tədrici və sürətli olmaqla iki yerə bölür. Əhatə etdiyi ərazinin böyüklüyünə görə P.İ.Kalaskov iqlim meliorativ tədbirlərini aşağıdakı kimi təsnif edir. 1. Mikroiqlim meliorasiyası – torpaq səthinə yaxın hava və torpaqda. 2. Mezoiqlim meliorasiyası – müxtəlif iqlim rayonlarını və əyalətləri əhatə edir. 3. Makroiqlim meliorasiyası – kifayət qədər böyük sahələri əhatə edir. Göstərilən təsnif daxilində struktur quruluşuna görə bölgü aşağıdakı kimi aparılır: 1. Mütləq qənaətbaxış iqlim meliorasiyası. Bütün ərazini əhatə etməklə meşə massivlərinin yaradılması nəzərdə tutulur. 53 2. Ərazinin müəyyən bir hissəsini əhatə edir. İrriqasiya sistemləri yaradılmış səhralar nəzərdə tutulur. 3. Müəyyən vaxt ərəfəsi üçün meliorasiya. İlin müəyyən dövründə şaxta, suvarma, qardan istifadə, torpaqların keyfiyyət baxımından yaxşılaşdırılması nəzərdə tutulur. A.İ.Voyeykova görə zəruri meliorativ tədbirlərə suvarılma, meşələrdə bataqlıqların qurudulması, tarlaqoruyucu və ya bütöv meşə zolaqlarının salınması, şaxtadan qorunmaq məqsədi ilə tonqalların qalanması kimi tədbirlərin həyata keçirilməsi aiddir. Havanın temperaturu iqlimin vəziyyətini xarakterizə edir. Hər-hansı bir ərazinin temperaturu isə müxtəlif təbii amillərdən asılı olduğu halda insanlar onu mənfi istiqamətdə dəyişməsində fəal rol oynayırlar. Üç milyon il bundan geri havanın orta temperaturu 71°C olduğu halda kaynozoy erasında temperatur aşağı düşməklə 17°C təşkil etmişdir. Hazırda isə orta temperatur 15°C təşkil edir, orta illik rütubət isə 50% təşkil edir. Nəmliyin 60%-ə qalxması, temperaturun isə 10 °C enməsi nəticəsində daha bir buzlaşma dövrünün başlanması ilə nəticələnəcəyi güman edilir. Tədqiqatlar göstərir ki, sənayenin sürətlə inkişafı nəticəsində iqlimdə gələcəkdə qlobal problemə çevriləcək istiləşmə gedir. Son dövrlərdə temperaturun 1°-yə yaxın artması da bunu göstərir. Son dövrlər nüvə silahlarının sınaqdan çıxarılması, getdikcə nüvə silahına malik olan dövlətlərin çoxalması da gələcəkdə temperaturun artmasına səbəb olacağından xəbər verir. Atmosferdə baş verən iqlim dəyişiklikləri iqlim qurşaqlarının yerdəyişməsinə səbəb ola bilər ki, bu da öz növbəsində ərazaq probleminin yaranması ilə nəticələnər. Deyilənlər nəzərə alınmaqla iqlim meliorativ tədbirlərinin aparılması günümüzün aktual problemlərindən biri sayılmalıdır. Meşə zolaqlarının salınması, buludların mərmi ilə dağıdılaraq yağıntılara çevrilməsi, hətta tullantısız istehsala keçmək iqlim meliorativ tədbirlər istiqamətində görülən işlər sayılır. 54 Səth örtüyündə iqlim meliorativ tədbirlərin aparılmasına dağ buzlaqlarının süni əridilməsi aid edilir. İqlim meliorativ tədbirləri torpaqlarda istilik və rütubət rejimini tənzimləməyə, aerasiya prosesinin yaxşılaşmasına, torpaqlarda mikroorqanizmlərin inkişafına kifayət qədər təsir göstərən tədbirlər sistemlərindən biridir. P.M.Borisovun təklifinə görə Arktikanın iqlimini Atlantik okeanının suları hesabına dəyişdirmək imkanları mövcuddur. Onun ideyasına görə müəyyən qurğular vasitəsilə Atlantik okeanının sularını Holfstrim cərəyanı ilə birlikdə Şimal Buzlu okeana daxil etmək imkanı yaratmaq olar. Beləliklə Arktika buzlarını əritməklə Avrasiya və Kanadanın şimalında meliorativ tədbirlər aparmaqla temperaturu yüksəltmiş olarıq. Nəticədə Arktika, Kanada və Avrasiyanın Şimalı iqlim meliorasiyası baxımından tamamlanmış olar. İqlim meliorativ tədbirləri səthin albedosunu dəyişməklə də həyata keçirilə bilər. Suvarma, qurutma, müxtəlif bitki növlərinin əkilməsi, qartoplama, yaxud əksinə tədbirlərin həyata keçirməklə albedonun dəyişdirilməsi mümkündür. Qeyd olunanlara əsasən iqlim meliorasiyasının aparılması böyük təcrübi əhəmiyyətə malik olmaqla yanaşı təsərrüfatda bir sıra məsələlərin həll edilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Şimal yarımkürəsində bütün iqlim tiplərinə təsadüf edilir. Bu onun ərazi baxımından böyüklüyü və təbii şəraitinin müxtəlifliyə ilə bağlıdır. A.İ.Voyeykov (1949) kənd təsərrüfatının hərtərəfli inkişafı baxımından iqlimləri xarakterizə etməklə dəniz iqlimi ilə müqayisədə materik iqliminə üstünlük vermişdir. O bu iqlimləri müqayisə edərkən yaz və yayda materik iqliminin mövcud olduğu ərazilərin daha çox işıq və istiliyə malik olmaları fikrinə əsaslanmışdır. Dünya iqliminin tədqiq edilərək öyrənilməsi kənd təsərrüfatının daha da inkişaf etdirilməsi baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb etdiyindən bütün dövlətlərin marağına səbəb olmuşdur. Kənd təsərrüfatı insanların ən qədim fəaliyyət sahələrindən biri sayılır. İnkişaf səviyyəsindən asılı olmayaraq kənd təsərrüfatının müxtəlif sahələri ilə Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|