Kimyoviy texnologiya

Etanol ishlab chiqarish 

Etanol  benzinli  dvigatellar  uchun  bevosita  yoqilg’i  bo’lishi  mumkin  hamda 

avtomobil  benzinining  komponentiga  qo’shimcha  sifatida  ishlatilishi  mumkin. 

Etanolni  motor  yoqilg’isi  sifatida  birinchilardan  bo’lib  G.  Ford  qo’llashni 

boshlagan,  u  1880  yilda  etanolda  ishlaydigan  avtomobil    (Model  T)  ni  ixtiro 

qilgan.  

 

Uzoq  vaqt  davomida  qimmatligi  hamda  yuqori  gidroskopikligi  va  etarli 

quvvatga  ega  emasligi  tufayli  etil  spirti  yoqilg’isi  yoki  yoqilg’iga  komponent 

sifatida qo’llanilmadi. 

 

Motor  yoqilg’isi  sifatida  etanolni  keng  qo’llanilishi  ko’pgina  mamlakatlarda 

o’tgan  asrning  70  –  yillarida  boshlandi,  bu  neft  krizislari  hamda  motor 

yoqilg’isining  ekologik  xossalariga  qo’yiladigan  keskin  oshgan  talablar  bilan 

belgilangan edi.  

 

Etilenni  gidrotatstiyalash  va  nooziq  –  ovqat  xomashyosini  gidrolizlash  yo’li 

bilan  olingan  etanol  texnik  etanol  deb  nom  olgan  va  turli  texnik  maqsadlarda  shu 

jumladan  motor  yoqilg’isi  yoki  uning  komponenti  sifatida  qo’llaniladi.  Etilenni 

to’g’ridan  –  to’g’ri  gidrotastiyalash  usuli  bilan  etanolni  ishlab  chiqarganda  qattiq 

tashuvchida  fosfat  –  kislotali  katalizatorlarni  qo’llaydilar;  jarayon  260  –  280 

o

S 

haroratda  va  7  –  8  MPa  bosimda  sodir  bo’ladi.  Jarayonning  eng  katta  kamchiligi 

bo’lib  bitta  o’tishda  xomashyo  konversiyasining  pastligi  (4  –  5  %)  hisolanadi,  bu 

ko’p  miqdordagi  o’zgarmagan  xomashyo  restirkulyastiyanishining  zarurligiga 

---

hamda  katalizatorning  yuqori  korrozion  agressivligiga  va  uni  reakstiya  zonasidan 

olib ketilishiga olib keladi.  

 

Yog’ochning  gidrolizianishi  mahsulotlarini  bijg’itib  gidroliz  spirtini  oladilar. 

Bijg’itish  uchun  zarur  bo’lgan  shakillarni  yog’och  xomashyosi  bo’lgan  qipiq, 

yog’och  bo’laklari  va  yog’ochni  qayta  ishlashning  boshqa  chiqindilarini 

gidrolizlab  oladilar.  Polisaxaridlarni  saqlagan  xomashyo  (selyuloza)  ni  5  %  -    li 

sulfat  kislota  bilan  180 

o

S  va  1  –  1,5  MPa  da  ishlab  beradilar,  bu  glyukozaning 

hosil bo’lishiga olib keladi, so’ngra esa uni spirtli bijig’itadilar. Bunday usul bilan 

olingan etanolni suvdagi eritmani rektifikatstiyalaydilar.  

 

Etanolni oziq – ovqat xomashyosidan olganda kraxmal yoki uglevodorodlarni 

saqlagan  don,  kartoshka,  shakar  qamish,  makkajo’xori  va  shunga  o’xshagan 

o’simlik mahsulotlar qo’llaniladi. Bu usulning mohiyati uglevodorodlarni etanolga 

qayta ishlaydigan bakteriyalar yordamida bu  mahsulotlarni bijg’itishdan iborat. 95 

% va undan ortiq % li “toza” etanol motor yoqig’isi sifatida uncha katta bo’lmagan 

hajmlarda qo’llaniladi, 5 dan 85 % gacha spirtni saqlagan  etanolning benzin bilan 

turli  aralashmalari  eng  keng  qo’llaniladi.  Bunda  asosan  bioetanol  deb  ataladigan 

o’simlik  xomashyosining  qayta  yangilanadigan  manbalaridan  olingan  etanol 

qo’llaniladi.  Bioetanolni  ishlab  chiqarish  uchun  neftdan  an’anaviy  yoqilg’i 

(benzin)  ni  ishlab  chiqarishga  qaraganda  sarflanadigan  energiyaga  qaraganda 

ko’proq  energiya  talab  qilinadi.  Don,  shakarqamish  yoki  makkajo’xorini  ekish, 

parvarishlash, 

o’g’itlarni 

ishlab 

chiqarish, 

yig’ish 

va 

qayta 

ishlash 

(fermentastiyalash)  uchun  zarur  bo’lgan  quvvat  hosil  qilingan  bioetanolning 

quvvat  miqdoriga  deyarli  teng.  Shu  vaqtning  o’zida  neftdan  yoqilg’i  ishlab 

chiqarish  uchun  qilinadigan  sarflar  hosil  qilingan  yoqilg’i  quvvat  miqdorining 

qariyib 10 – 30 % ni tashkil qiladi.  

 

Etanol  motor  yoqilg’isi  sifatida  Braziliyada  eng  ko’p  qo’llaniladigan,  bu 

o’simlik  xomashyosi  bo’lgan  shakarqamishdan  etanolni  ishlab  chiqarish 

imkoniyatlari  katta  ekanligi  bilan  belgilangan.  Brazilyada  2,5  mln.  avtomobil 

(avtoparking  90  %)  motor  yoqilg’isida  ishlaydi,  bu  yoqilg’i  ko’proq  yoki  kamroq 

miqdorda  o’z  tarkibida  etanolni  saqlaydi.  AQSh  da  motor  yoqilg’isini  ishlab 

---

chiqarishda  etanol  muhim  o’rin  egallaydi,  u  asosan  makkajo’xoridan  ishlab 

chiqariladi.  

 

Bozorda  E  85  benzin  etanolli  yoqilg’isining  (85  %  etanol  va  15  %  benzin) 

naydo  bo’lishi  egiluvchan  yoqilg’i  sistemasi  bo’lgan  avtomobillarning  yangi 

konstenstiyasini  ishlab  chiqarish  zarurati  bilan  bog’liq.  Avtomobilga  quyidagi 

talablar quyiladi: u etanolni saqlamagan benzin uchun ham, 100 % spirtni saqlagan 

uchun ham to’g’ri keladigan yoqilg’i bakiga esa bo’lishi kerak va tegishli ravishda 

avtomatik  qayta  sozlash  va    yoqilg’ining  tarkibiga  bog’liq  bo’lgan  yoqilg’i:  havo 

zarur  bo’lgan  nisbatini  saqlab  turadigan  sistemasiga  ega  bo’lishi  kerak.  Undagi 

qo’llaniladigan rezina texnik buyumlar spirt va benzinga nisbatan chidamli bo’lishi 

kerak. 

 

 Rossiyada avtomobil benzinda etanolni ishlatishda asosiy to’siq bo’lib etanol 

narxining qimmatligi va uning akstizi hisoblanadi.