Kbt я25 uot (059) Baş redaktor
Milli ədəbiyyat Nizami Gəncəvi
Yüklə 6,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ə d ə b i y y a t
392 Milli ədəbiyyat Nizami Gəncəvi 1141-1209 875 illiyi 2016 İlyas Yusif oğlu Nizami Gəncəvi (tam adı Cəmaləddin İlyas ibn Yusif) 1141-ci ildə Gəncə şəhərində anadan olmuşdur. Təhsilini Gəncə mədrəsəsində almış, daha sonra şəxsi mütaliə yolu ilə o dövrün elmlərini mükəmməl öyrənmiş, xüsusən də Yaxın Şərq xalqlarının şifahi və yazılı ədəbiyyatına yaxından bələd olmuşdur. Ana dili ilə yanaşı o dövrün elm dili olan ərəb dilini və şeir dili olan fars (dəri) dilini mükəmməl öyrənmiş, dövrünün kamil bir aliminə çevrilmişdir. Buna görə də müasirləri onu “hər şeyi kamil bilən alim” anlamına gələn “Həkim” adlandırırdılar. Nizami Gəncəvi dünya ədəbiyyatı tarixinə məsnəvi formasında fars dilində yazdığı 5 poema- dan ibarət “Xəmsə” (“Beşlik”) (“Sirlər xəzinəsi”, “Xosrov və Şirin”, “Leyli və Məcnun”, “Yeddi gözəl”, “İsgəndərnamə”) müəllifi kimi daxil ol- muşdur.
“Məxzənül-əsrar” (“Sirlər xəzinəsi” 1176- 1178) adlı ilk poeması şairə böyük şöhrət qazan- dırmışdır. Yaxın və Orta Şərq ədəbiyyatında di- daktik poema janrının ən qiymətli nümunəsi olan bu əsər şairin yaradıcılığında epik şeir sahəsində ilk qələm təcrübəsi idi. Şairin ədalətli insan cəmiyyəti, əməksevərlik, verilən sözün üstündə durmaq, rəhmli olmaq, qızıla nifrət, həqiqi dost- luq haqqında ictimai-əxlaqi fikir və düşüncələri bu əsərdə öz əksini tapmışdır. Xəmsənin ikinci poeması olan “Xosrov və Şi- rin” poemasını 1180-ci ildə bitirmişdir. Nizami bu əsəri Atabəy Şəmsəddin Məhəmməd Cahan Pəhləvan Eldəgizə (1173-1186) ithaf etmişdir. Ca- han Pəhləvanın ölümündən sonra taxta çıxan Qızıl Arslan Gəncənin yaxınlığında öz çadırında şairlə görüşmüş və onun nəsihətlərini dinləmiş, şairə Həmdünyan adlı bir kənd bağışlamışdır. Nizami Şirvan hökmdarı I Axistanın sifarişi ilə 1188-ci ildə “Leyli və Məcnun” poemasını yaz- mış, Yaxın və Orta Şərq xalqları arasında geniş yayılmış məhəbbət əfsanəsini ilk dəfə ədəbiyyata gətirmiş, vicdan və sevgi azadlığı haqqında ölməz bir dastan yaratmışdır. Şair bu poemada ülvi sevgi- ni təsvir etməklə yanaşı qadın hüquqsuzluğundan, qadının əşya kimi satılıb-alınmasından, feodal adət-ənənələrindən söhbət açmış, insan adını uca tutmağa, ali məqsədlərə qulluq etməyə, mərd və mübariz olmağa çağırmışdır. Nizami Ağsunqurlar sülaləsindən olan Marağa hakimi Əlaəddin Körpə Arslana həsr etdiyi “Yeddi gözəl” poemasını 1197-ci ildə yazmışdır. Nəhayət, ömrünün sonlarına yaxın bütün ədəbi-estetik, ictimai-fəlsəfi görüşlərini, mütərəqqi ideyalarını yekunlaşdırdığı “İsgəndərnamə” (təqr. 1203) po- emasını qələmə almışdır. Əsərlərindən məlum olur ki, şair böyük divan yaratmış, qəzəl və qəsidələr müəllifi kimi tanın- mışdır. Lakin Şərq təzkirəçilərinin 20 min beyt həcmində olduğunu qeyd etdikləri bu divandakı şeirlərin çox az hissəsi dövrümüzədək gəlib çat- mışdır. Bütün yaradıcılığı boyu lirik şeirlər yaz- mış, sonralar poemalarında irəli sürdüyü mütərəqqi ictimai-fəlsəfi fikirlərini ilk dəfə həmin şeirlərində ifadə etmişdir. Nizami Gəncəvi üçün şəxsiyyətin ən yüksək meyarı insanlıq idi. İrqi, milli və dini ayrı-seçkiliyi qətiyyətlə rədd edən bu şairin qəhrəmanları içərisində türk, fars, ərəb, çinli, hindli, zənci, yunan, gürcü və s. xalqların nümayəndələrinə rast gəlmək olar. Hümanist şair müxtəlif dinlərə mənsub bu qəhrəmanların heç birinin milliyətinə, dini görüşlərinə qarşı çıxmamış, onun qəhrəmanları ədalət, xalq xöşbəxtliyi, yüksək məqsədlər uğrun- da mübarizə aparmışdır. İnsan şəxsiyyətinə, in-
393 san əməyinə ehtiram şairin yaradıcılığının aparıcı mövzularındandır. Nizami əsərlərini fars dilində yazmış, bu əsərlər dünyanın bir çox xalqlarının dilinə tərcümə olun- muşdur. Əsərlərinin nadir əlyazma nüsxələri bir çox şəhərlərin (Moskva, Sankt-Peterburq, Bakı, Daşkənd, Təbriz, Tehran, Qahirə, İstanbul, Dehli, London, Paris və s.) məhşur kitabxana, muzey və əlyazmaları fondlarında qiymətli incilər kimi qo- runub saxlanılır. Şair 1209-cu il mart ayının 12-də vəfat etmiş- dir. Bu tarix qəbir daşı üzərində qeyd edilmişdir. Əsrlər uzunu xalq kütlələri tərəfindən əziz və müqəddəs sayılaraq mühafizə edilən Nizami qəbri üzərində möhtəşəm məqbərə tikilmişdir. XX əsrin 70-ci illərində respublikamızda klassik ədəbi irsimizin öyrənilməsi baxımından tamamilə yeni mərhələ başlamış, həmin mərhələ bilavasitə xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin adı ilə bağlı olmuşdur. Məhz Ulu Öndərin təşəbbüsü ilə qəbul edilən “Azərbaycanın böyük şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvi irsinin öyrənilməsini, nəşrini və təbliğini daha da yaxşı- laşdırmaq tədbirləri haqqında” 1979-cu il 6 yan- var tarixli qərar bu istiqamətdə qarşıya kompleks vəzifələr qoyaraq dahi şairin irsinin və ümumən orta əsrlər Azərbaycan mədəniyyətinin sistemli araşdırılması üçün geniş perspektivlər açmışdır. 1981-ci ildə şairin 840 illik yubileyi Azərbaycan Respublikasının rəhbəri Heydər Əliyevin diqqəti və cəsarətli mövqeyi sayəsində sovetlər birli- yi məkanında böyük təntənə ilə qeyd olunmuş, həmin ərəfədə Məqbərənin milli üslubda yenidən qurulması və onun ətrafındakı ərazini abadlaş- dırmaq haqqında qərar verilmişdir. 1991-ci ildə YUNESKO-nun təşəbbüsü ilə Nizami Gəncəvinin anadan olmasının 850 illik yubileyi dünya miqya- sında qeyd olunmuşdur. Mədəniyyət və incəsənətə daim qayğı və diqqət göstərən ümummilli lideri- miz Heydər Əliyev 2000-ci ildə Avstriyaya rəsmi səfər edən zaman Xəmsənin bərpası barədə tapşı- rıq vermiş, 2002-ci ildən bərpa olunan “Xəmsə”nin əlyazması əsasında 2008-ci ildə multimedia dis- kinin təqdimatı keçirilmişdir. Əlyazmanın üzü XVII əsrdə Dust Məhəmməd ibn Dərviş Dərəxtiçi tərəfindən köçürülmüş, mətn XV əsrdə geniş ya- yılan nəstəliq xətti ilə yazılmışdır. “Xəmsə”yə çəkilən ilkin miniatürlər də bu əsrə təsadüf edir. Dahi şairin irsinin öyrənilməsinə diqqət və qayğı bu gün də Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğur- la davam etdirilir. 2011-ci ildə dahi şairin anadan olmasının 870 illik yubileyini dövlət səviyyəsində qeyd etmək üçün Azərbaycan Respublikasının pre- zidenti İlham Əliyev 30 dekabr 2011-ci il tarixində xüsusi Sərəncam vermişdir. Həmin sərəncamda N.Gəncəvinin yaradıcılığı “bəşər bədii fikrinin nadir hadisəsi” kimi qiymətləndirilmiş, onun 870 illik yubileyini ölkə miqyasında geniş qeyd etmək üçün əlaqədar nazirlik və təşkilatlara, Gəncə şəhər icra hakimiyyətinə tapşırıq verilmişdir. Təbii ola- raq, şairin yubileyi ilə əlaqədar ən genişmiqyaslı tədbirlər onun vətəni Gəncə şəhərində həyata ke- çirilmişdir. İlk növbədə dahi Nizaminin Məqbərə kompleksi yenidən təmir edilmiş, ətrafında ge- niş park salınmış, burada “Nizami Gəncəvi Mərkəzi”nin bünövrəsi qoyulmuş, açıq havada muzey yaradılmış, Azərbaycan Milli Elmlər Aka- demiyasının Gəncə Regional Mərkəzində “Nizami İnstitutu” təsis olunmuş, “Nizami Gəncəvi” adlı jurnal nəşrə başlamış, silsilə elmi-praktik konf- ranslar keçirilmiş, təhsildə fərqlənən tələbələrə “Nizami adına təqaüd” təsis edilmiş, “Xəmsə” ba- ğında yenidənqurma işləri aparıldıqdan sonra bu- rada şairin şəhərdə ikinci heykəli ucaldılmışdır. 20 Aprel 2012-ci ildə İtaliyanın paytaxtı Roma şəhərində Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi və Azərbaycanın İtaliyadakı səfirliyinin iştirakı ilə Roma şəhərindəki məşhur “Villa Borghese” par- kında Nizami Gəncəvinin abidəsinin açılışı olmuş- dur. 2014-cü il yanvarın 21-də Gəncədə Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə Nizami Gəncəvi Mu- zeyi inşa olunmuş,. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev muzeyin açılışında iştirak etmişdir.
Yüklə 6,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|