Jobası: Kırısıw Tikarǵı bólım

Juwmaqlawshı bólim
Juwmaqlaw retinde aytip ótetin bolsaq joqarida statistikaliq keste hám grafikler haqqinda uliwma túsinikke iye boldiq. Atap aytqanda statistikaliq keste, grafikler, grafik maydani,masshtab, shkala, grafik eksplikaciya ham taǵi basqada túsiklerge iye boldiq.
Grafik maydanı degende geometriyaliq formanin jaylasatugın ornı túsiniledi. Bul maydandı aniqlap aturganda grafiktin ülken- kishiligine, ondagı tárepler qatnasına da itibar beriw kerek. Kóbinese maydan táreplerin aniqlap aturganda 1:1,33 ten 1:1,5 ke deyin qatnaslar grafīkler dúziw ushın tiykar etip alnad. Ulwma bul qatnaslar hár bir jagday da izertlewshinin gárezsiz jantasıw tiykarnda da aniqlanıwi múmkin. Lekin grafiktin gorizontal hám vertikal sIziqların júdá uzaytıw da onıń sapasın jogaltadı. Súwretlew (tasvir)- bul grafiktin tiykarı hám tili bolıp tabıladı. Ol yaki bul kórinistegi geometriyaliq formanıń qollanıliwina qarap grafikler tochkalı, sıziqlı, baganal, letal, kvadratlı hám tagı basqa bolıp bóliniwi múmkin. Bulardan tusqarı súwretlew geometriyalıq emes formalarda, yagny súwret kórinisindede boladı.
Masshtab-bul sanlar menen kórsetiletugin kórsetkishlerdi grafik maydanda súwretlew qatnaslarga aylandınwshı «shártli norma» bolip tabıladı. O1 úyrenilip aturgan hádiysenin qanday mugdarı maydandagı siziqtuń bir birligine teń dep shártli ráwishte qabıllanganlıgın bildiredi. Máselen Respublikamızda sanaat ónimin jetistiriw diagrammasın dúziwde 1 miń. t ónimdi 1 santimetrge teń dep qabil qulsaq, bul norma usı grafiktin masshtabr esaplanad.
Shkala- degende sonday sıziq túsiniledi, oniń ayrım tochkaları súwretlenip atırgan hádiyseniń málim mugdarına teń boladı. O1 úsh elementten ibarat: 10 20 30 40 50. SHkala Shkala tayanıshı dep ataliwshı sziq; Shkala tayanıshına jaylasqan tochkalar Tochkalardı súwretlewshi sanlar.
Grafik eksplikaciyas-onıíń mazmunın sóz benen túsindiriw túsiniledi. Bul jerde sonı aytup óiw kerek, grafik atı aniq hám qisqa bolıp ne, qanday hám qashan degen sorawlarga toliq juwap beriwi lazım. Eger grafik bir neshe sızıqlardan dúzilgen bolsa hám ol grafik maydanga sıymasa, bunday jagdayda sıziqlardı shártli belgiler menen kórsetip. grafik maydanınan tisqarnga shıgarıw kerek. Grafik maydanında kórsetkishler, shártli belgiler qansha kem bolsa, grafik sonsha tez diqqattı ózine tartadı. Ondagı barliq jazıwlardı gorizontal jaylastıriwga háreket etiw kerek.
IV.Paydalanilǵan ádebiyatlar

1. 
   B.J.Mirzanov, S.X.Bayjanov, K.S.Ismaylov, Q.K.Bekbosinov “statistika” Nókis-2020
   
2. 
   Y.Abdullaev. “Statistika nazaryasi” Tashkent-2002
   
3. 
   B.J..Mirzanov “Statistikaliq teoriya” Nókis “Qaraqalpaqstan” - 2020