Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali «konchilik ishi»fakulteti

1-rasm
34-33 chiziq qirqimi boʻyicha Kovuldi konidagi 780m gorizont qazib olish tizimining sxematik koʻrinishi
Uzun stolbali toʻsiqlar bilan qazib, boʻshliqni qotuvchi toʻlgʻazma bilan toʻldirib qazib olish tizimi



2-rasm


Uzun stolbali toʻsiqlar bilan qazib, boʻshliqni qotuvchi toʻlgʻazma bilan toʻldirib qazib olish tizimi
3- rasm









boʻshliqni qotuvchi toʻlgʻazma bilan toʻldirib gorizantal qatlamli qazib olish tizimi.
Kovuldi koni qazib olish tizimining koʻrsatgichlari 2-jadval

№	Koʻrsatgichlar nomi	Oʻlchov birligi	Qazib olish tizimi
			Uzun stolbali toʻsiqlar bilan qazib, boʻshliqni qotuvchi toʻlgʻazma bilan toʻldirib qazib olish tizimi		Kamera stolboli boʻshliqni toʻlgʻazma bilan toʻldirb qazib olish tizimi
			PDM bilan ruda yuklash joyiga yeltilsa	Skreper bilan ruda yuklash joyiga yeltilsa
1	Barcha tizimlarning rudani qazib olishda solishtirma ulushi	%	48,5	10,5	41,0
2	Kon massasida rudaning chiqishi	%	80,0	20,0	-
3	Ruda yoʻqotilishi	%	3,5	6,5	6,0
4	Ruda sifatsizlanishi	%	12,0	25,0	11,0
5	Blokning (panelnig) hisoblangan unumdorligi: Kon massasi boʻyicha Ruda boʻyicha	m^3/oy t/oy	1230,0 3200,0	720,0 1770,0	1800,0 3400,0
6	Bir vaqtda ishlayotgan blokning (panelnig) soni	sht	2,0	1,0	-
7	Zaboy ishchisining unumdorligi: Kon massasi boʻyicha Ruda boʻyicha	m^3/sm t/sm	7,3 19,0	4,3 10,5	7,7 20,4

3. Elektromexanik uskunalar.

Kovuldi konida oʻzi yurar texnikalardan tashqari boshqa barcha texnika va texnologiyalarda oʻzgarishlar boʻldi. Ayniqsa, Mamlakatimiz mustaqillikga erishgandan soʻng 2012 – 2017 – yillarda “Olmaliq KMK” AJ ni modernizatsiya qilish Davlat dasturi asosida koʻzga koʻrinarli ishlar amalga oshirildi.

2006-yilda Yangi zakladka kompleksi qurib bitkazilib ekspluatatsiyaga topshirildi. Shu yilda KMD-1200 drobilkasi xam ishga tushirildi, buning bilan Kovuldi konidan faqat I klass flyus rudalari metallurgiya tarmoqlariga yuborilmoqda.
2007 – yilda elektr energiyasini tejash va quyosh energiyasidan foydalanish maqsadida “gelioustanovka” qurilib ekspluatatsiyaga topshirildi. 2008 – yilda “gelioustanovka”ning quvvati oshirildi.
Shaxta usti uchastkasida 2011 – yilda qurilishi boshlangan KMD-1200T drobilkasi 2012 – yilning yanvar oyida ekspluatatsiyaga topshirildi.
Ayni vaqtda konning “Janubiy(Yujnыy)” uchastkasini ochish va qazib olish ishlarining - II bosqich ishlari ketmoqda.
Shaxta shamollatish tizimini yanada mukammalashtirishi uchun bosh shamollatish qurilmasini VOD-21 dan VOD-24 ga oʻzgartish ishlari olib borildmoqda.
Oʻtgan asrning 80 – yillarida oʻzi yuklab-eltuvchi mashinalardan LF, TORO, KAVASAKI, LK, oʻzi yurar burgʻulash uskunalaridan TAMROK, BUMER va shaxta avtosamosvalidan MoAZ tipidagilardan foydalanishini boshlagan boʻlsa, xozirgi kunda yuqori unumdorlikudagi yuklab-eltuvchi mashina LH-307 (Sandvik), ST-3.5 (Atlas Copco) va ST-7 (Atlas Copco) shuningdek shaxta samosvali MT-2010 (Atlas Copco) mashinalaridan foydalinilmoqda.
Kon kapital ishlari boʻyicha qoʻyilgan plan 2003 – yildan toʻliq bajarilib kelinmoqda.
2012 – yilning avgust – noyabr oylari davomida xavfsiz va yuqori unumdorlikdagi oʻzi yurar yuklab – etish mashinasi ST – 7 (bir dona) va MT – 2010 rusumidagi shaxta samosvali (3 dona) olib kelindi va ishga tushirildi.
Ayni kunlarda “Yujnыy” uchastkasini ochish va qazib olish ishlarining - II bosqich ishlari ketmoqda, 01.10.2013-yil xolatiga koʻra kon kapital ishlari 130,8 % ga bajarildi. Mazkur yilning iyul oyida “Shaxta-qurilishi boshqarmasi” (SHSU “AGMK”) tomonidan bosh shamollatish uskunasi “VO-24” uchun joy tayyorlash ishlari boshlab yuborilgan.
Bugungi kun may 2018-yil xolatiga koʻra Kovuldi konidagi yuklab-eltuvchi mashina LH-307 (Sandvik), ST-3.5 (Atlas Copco) va MT – 2010 rusumidagi shaxta samosvali (1 dona) Xondiza xaxtasiga olib ketilgan. Ammo, kon oʻzida mavjud texnikalar bilan yuklatilgan rejalarni bajarib kelmoqda.
Shaxta va rudniklarning umumshaxta boʻlinmalariga shaxta ichi transporti, shaxtani suvsizlantirish, elektr taʼminoti, tibbiy xizmat va yuklarni koʻtarish bilan bogʻliq boʻlgan xizmatlar kiradi.
Shaxta ichi transporti yer osti laximlari boʻylab kavjoydan qazib olingan foydali qazilmani va kon jinslarini yer yuzigacha tashib chiqarish, mashina va usunalarni, mustahkamlagich materiallarini yer yuzidan shaxta ichiga tashib keltirish, odamlarni ish joylarga olib borish va ish kuni oxirida yer yuziga chiqarib qoʻyish kabi xizmatlarni amalga oshiradi.
Shaxta ichi transportini bajaruvchi transport vositalari ishlash tavsifi boʻyicha ikki turga boʻlinadi, uzluksiz ishlaydigan va siklli usulda ishlaydigan transport vositalari.
Uzluksiz ishlaydigan transport vositalariga konveyer transporti, gidravlik transport, pnevmotransport, “cheksiz” sim arqon yordamida vagonchalar bilan yuk tashish qurilmasi va oʻz ogʻirligi bilan xarakatlanuvchi transport koʻrinishi kiradi. Bunda tashilayotgan yuklar potok koʻrinishida uzluksiz harakatlanadi.
Siklli transport vositalariga temir yoʻl transporti, avtomobil transporti, oʻziyurar vagonchalar, skreper qurilmalari kabi transport vositalari kiradi. Bunda tashilayotgan yuklar vaqt boʻyicha uzlukli ravishda qismlarga ajratib tashiladi.
Kovuldi konida yer osti transporti quyidagi trasnport boʻgʻinlariga boʻlinadi:

1. 
   Foydali qazilmani kavjoy boʻylab transport shtrekigacha tashish;
   
2. 
   Yuklarni gorizontal kon lahimlari orqali tashish;
   
3. 
   Yuklarni qiya kon laximlari boʻylab tashish;
   
4. 
   Yuklarni vertikal kon laximlari boʻylab tushirish.
   

Shaxta va rudniklarda transport ishlarini tashkil qilishga yuklarni qayta yuklash (transport boʻgʻinlarini) kam boʻlishi, xavfsizlikni taʼminlash, transport xarajatlarini kam boʻlishi kabi talablar qoʻyiladi.
Yuklarni gorizontal kon laximlari orqali tashishda temir yul transporti, lentali konveyerlar va sidirgʻichli konveyerlar qoʻllaniladi. Rudniklarda yuklarni qisqa masofaga tashish uchun skreper qurilmalari qoʻllaniladi. Tashish masofasi 500 m va undan ortiq boʻlganda avtomobil transportidan foydalaniladi.
Shaxta va rudniklarda temir yoʻl transporti ishini tashkil qilishda elektrovozlar va maxsus kon vagonchalaridan foydalaniladi. Elektrovozlar kontaktli (trolleyli) va akkumulyatorli boʻlishi mumkin. Temir yoʻl qurilishida R-33 rusumli relslar ishlatiladi. Ikki rels pallasi oʻrtasidagi masofa 600 va 900 mm ni tashkil qiladi. Temir yoʻllar tashish yoʻnalishi boʻyicha 0,003-0,005 qiyalikka ega boʻlishi taʼminlanadi. Chunki bunday qiyalikga ega boʻlinganda yer osti suvlarini suv chiqarish qurilmasi tomon oqib kelishiga va yuk tashish jarayonida energiyani iqtisod qilishga imkon yaratiladi.
Kovuldi konida yer osti kon transportlari qatoriga avtosamosvallar, yuklab – eltish mashinalari, skreper lebedkalari va shaxta elektrovozi kiradi:
MT-2010, MoAZ-75291;
LK-07, LK-2AS, Toro-301, ST-7, ST-3.5;
LS-10, LS-17, LS-30;
Shaxta elektr istyemolchilarini elektr toki taʼminoti ORU 6kV orqali amalga oshiriladi, 15 dona, ikki kabelli inshoat bilan 840 m va 715 m gorizontdagi SPP elektrpodstansiyadan tok taqsimlanadi. Suv chiqarish nasos stansiyalari blokidagi 6 kV kuchlanishli podstansiyalari asosiy isteʼmolchilarga kiradi. toldirib qazib olish tizimi hamda kamerali ustunli usullar qo'llaniladi. Qatlamning zaxiralarini Kauldynskiy konida gorizontal qatlamli boshliqni (zaklatka) qorishma bilan qazib olish 1939 yilda Irgirezmet tomonidan ishlab chiqilgan va bosh muhandis tomonidan tasdiqlangan "Qattiqlashtirilgan (qorishma) bilan toldirib gorizontal qatlamlarniqazib olish tizimini hamda kamerali ustunli qazib olish tizimini qo'llash bo'yicha texnologik ko'rsatma" ga binoan kameralar (qorishmalar) yordamida ikki-uch bosqichda amalga oshiriladi. O‘zbekzoloto uyushmasi 1989 yil 15-sentyabr
Ruda tanalarining fizik-mexanik xususiyatlarini, ularni qazib olish shart-sharoitlarini va Markaziy uchastkaning kon zaxiralarida to'plangan tajribani tahlil qilish asosida, loyiha quyidagi ishlov berish tizimlaridan foydalanishni ko'zda tutadi: egilish burchaklaridagi 30⁰ ga qadar - kameralar (stolbik) va sun'iy ustunlar yordamida tirgaklar bilan birga uzun tirgaklar yordamida rivojlanish tizimi; egilish burchagi 30⁰ dan oshganda, sun'iy ustunlar qurilgan kamerali-ustunli tizim. Tizim kameralar yordamida qutblarni (panellarni) qazib olish bilan ishlaydigan uzun tirgaklar bilan ishlab chiqilsa, tayyorlash , va tozalash ishlari o'ziyurar uskunalar yordamida amalga oshiriladi.
Blokni qazishga tayyorlash , nishabli lahimlar barpo etish, shamollatish lahimlari va ruda tushirgichlar (rudospusklar) yordamchi lahmlar barpo etish orqali amalga oshiriladi. Ko'tarilish (yiqilish) blogi sloyli shtreklar bilan 30-50 m kenglikdagi qatlamlarga ajratiladi , 5 m gacha bo'lgan ma'danli ruda tanasining , loyihada paneldagi zaxiralarni bir qavatli qazish, 5 m dan ortiq qalinlikdagi ruda tanasida ko'p qavatli.
4-rasm Qatlam kengligi 3-5 m bo'lgan kameralar (zahodka)lar yordamida amalga oshiriladi. Paneldagi kameralar qatlamning shtregiga qarab diagonal ravishda Õtiladi .kameradagi ruda tanasinig yotish burchagi15⁰ dan oshmagan burchak ostida ko'tarilishini ta'minlash uchun, 20⁰ dan ortiq ruda tanasining tushish burchagi joylarida qatlamli shtreklarning rud tanasidan maksimal darajada o'tish tavsiya etiladi. - qabul qilinadigan bo'ylama qiyalik (i<0,213). Rudaning tanasining 2 m dan ortiq bo'lgan holda, ishchi yuzadan rudani tushirishgacha yuklash va transport mashinalari bilan amalga oshiriladi, Rudaning tanasining 2,m dan kam bolganda , ishchi yuzadan qatlamli shtrekdan ruda tushirgichga qadar rudalar skreper lebedkalar bilan etkaziladi , qatlamli shtrekdan Ruda tusirgichgacha transport mashinalari orqali yetkaziladi.
Panelning zaxiralarini qazib olish ikki bosqichda amalga oshiiriladi: birinchi navbatda kameralar (zahodkalar) sun'iy qo'llab-quvvatlash ustunlarini yaratish uchun mo'ljallangan. Keyin, qo'llab-quvvatlash ustunlari o'rtasida, ikkinchi darajali kameralarni qazib olishga moljallangan. Bir qavatli qazish va turg'un shiptga ega ikkinchi darajali kameralar to'ldirilmay qoladi va perimichkalar yordamida qazib olish joylaridan ajratib qo'yiladi. Ko'p qavatli qazish ishlari bilan ikkinchi darajali kameralarni qozib olida toldirilishi majburiydir. Ushbu tizim uchun (zakladka) toldirilishning umumiy hajmi 75-80% ni tashkil qiladi. Rudali jismlarni qazib olish burchagi 30⁰ dan oshishi kamerali va ustunli tizim bilan qazib olingan bo'shliqni qattiqlashtiruvchi aralashmalar yordamida toldirish bilan ko'zda tutilgan.
Ushbu tizim yordamida ruda tanasini qazishga tayyorlash to'ldirish shtregini barpo etish orqali yordamchi k o'tarilmalar (vasstayusilsr) orqali amalga oshiriladi.Panel uzunlik boyich kengligi 10-13 m bolgan kameralarga bo'linadi.Dastlabki qazib olish ishlaridan song qoldirilga seliklarni boshliq tolgazilgandan song ikkilamchi qazib olinadi.

Kamerani ikkilamch tozalash ishlariga tayyorlash uchun. Qorishmani kameraga yetkazib berish uchun, Burg'ulash ko'tarilmasi blokning markazida 3,5-3,0 m o'lchamda bo'lib, panelni qazib olish ikki bosqichda amalga oshiriladi: dastlab sun'iy ustunlarni yaratish uchun mo'ljallangan kameralar qazib olinadi, so'ngra asosiy kameralarni toldirilgandan so'ng ikkinchi darajali kameralar qazib olinadi. Kameralardagi rudalar bir qancha nishabli shpurlarni portlatish bilan o'tiladi . Maydalangan rudalar kameradan tozalash driftiga portlash kuchi bilan etkaziladi.

Rudalar o'tishidan oldin rudalar massasi o'ziyurar mashinalari tomonidanta'minlanadi.
Konveyerlarning ko’plab turlari,turli sharoitda ishlash uchun mo’ljallangan turlari mavjud bo’lib,bu konveyerlarning qo’llanilish sohasini yanada kengaytiradi. Sanoatning turli tarmoqlarida jumladan konchilik sanoatida ham konveyerlardan keng miqyosda foydalaniladi. Jumladan konchilik korxonalari hisoblangan boyitish fabriklarida rudaning yetkazib berishini ta’minlovchi asosiy transport turi bu konveyerlardir. Konchilik korxonalarida tashilayotgan maxsulot parametrlari, o’lchamlari og’irligi, tashish sharoitiga qarab tasmali hamda plastinkali konveyerlardan foydalaniladi. Ushbu yuklarni tashish jarayonida turli qiyinchiliklar va murakkabliklar yuzaga kelishi mumkin. Bu esa konveyrlarni xavfsiz va samarali eksplotatsiya qiyinchilik tug’dirishi mumkin. Konveyer transporti maxsulotlarni tashishda eng ko’p qo’llaniladigan va har tomonlama

5.