Isa h seynov. Se[ilmi] Wswrlwri Bak\ 1988 Q\rx ikinci ildw me]wdw "q\r\c\ batalyon" ad\nda silahl\ dwstw tw]kil edilmi]di

32

swslwnmi]dilwr ki, “Makedoniyal\ Isgwndwri ke[wcwyik!” “Mwgwr bunu unutmaq olar, m^wllim?” —

Zwlimxan\n hwtta g=zlwri doldu. Bu twkqollu tarix m^wlliminin hwrwkwtlwrindw bir a`\rl\q duysa da, o

usanmadan, bezikmwdwn, =z k=hnw s\nanm\] “pedoqoji prinsipi” ilw sabah sentyabr\n birindw sinfw

girwn kimi yenw t^twyini ^flwywcwkdi: “Isgwndwrin buynuzu var, buynuzu!”

Uzun  ayr\l\qdan  sonra  adam  u]aql\qda,  lap  k=rpwlikdw  yatd\`\  [arpay\s\n\  g=rwndw  necw  olursa,

Zwlimxan  da  elw  bir  hiss  ke[irdi.  Twzwcw ni]anland\`\ vaxtlardak\ kimi, m^wllimlwr yenw dw onun

“qay\natas\ndan”,  ywni  Wziz  May\lovdan  s=z  sald\lar.  Wcwb i]di:  Zwlimxan\n  boynu  g=r^nwn  kimi

“qay\nata”  yada  d^]^rd^.  Raykom  katibinin  k^rwkwni  elw  bil  maqnitw  [evrilib,  k^ncdw-bucaqda

qalanlar\ da mwclisw [wkirdi: g^nd^zlwr Qaraxan\n mwktwb ^[^n ay\rd\`\ twcr^bw sahwsindw qar`\dal\

ala`\ vuran, bostan suvaran, =z hwywtyan\ sahwlwrindw i]lwywn, ax]am dwrslwrini dedikdwn sonra isw

s^st d^]^b dwrhal g=zlwrini yata`a dikwn bu adamlar\n bwzilwri hwtta yor`an-d=]wkdwn qalx\r, al[aq,

uzunsov  taxta  evdw  yerlw]wn  mwktwbin  qaba`\ndak\  qoca  pal\d  a`ac\n\n  alt\na,  b=y^k,  dwyirmi

stolun  d=vrwsinw  topla]\r,  kwtillwrdw  swliqw  ilw  wylw]irdilwr.  Yax\nl\qdak\  taxta  zavodundan,  kwrpic

zavodundan, bir dw B=y^ktaladan gwlwn u]aqlar\n vw b\`l\-saqqall\ fwhlw ]agirdlwrin say\ndan as\l\

olaraq  siniflwri  gah  birlw]dirib  azalan,  gah  da  adi  qaydada  qalan  mwktwbin  hwrwsi  bir  kwnddwn,

]whwrdwn  gwlib  burada  bir  ailwdw  isini]mi]  m^wllimlwri  Zwlimxan\n  d=vrwsindw  daha  s\x  birlw]mi]

kimi g=r^n^rd^lwr. “Twkqol direktorun” [\xar\b ortal\`a qoydu`u “Belomor” bircw dwqiqwdw bo]al\r,

mwtbuat alwmindwn, beynwlxalq vwziyywtdwn ba]layan s=hbwt, gwlib m^tlwq Wziz May\lovun ^st^ndw

dayan\rd\. Kwtildw s=ykwnwcwksiz oturmaqdan yorulan Zwlimxan [iynini qoca pal\d\n damar-damar

qab\`\na dayay\r, bir az sonra bu damar-damar, kwrtdw] qab\q k=ynwyini wzib [iyninin wtinw bat\rd\,

ancaq daha Zwlimxan nw yor`unlu`u, nw dw a`r\n\ hiss edirdi. Qoca pal\d\n az\ on-on be] metr wtrafa

s^zm^]  nwhwng,  s\x  budaqlar\n\n  alt\nda  qat\la]an  qaranl\qda  sifwtlwri  g=r^nmwywn,  orda-burda

k=zwrib, havada uzaq twyyarw I]\qlartwk ^zwn papiros i]\qlar\ arxas\nda hwrdwn g=zlwri par\ldayan bu

adamlar\n s=hbwti getdikcw ciddilw]ir, “]wxswn Wziz May\lova [atd\r\lmal\ mwswlwlwr” meydana [\x\rd\.

Wlbwttw, Zwlimxan onlar\ ba]a d^]^rd^. Lakin neylwywswn ki, he[ bir twsiri g=r^nm^rd^. “Mwhz twsiri

g=r^nmwdiyi” ^[^n dw onlar “May\lovun wn yax\n adam\na” bir n=v gileylwnirdilwr. Gileylwnirdilwr,

[^nki ayr\ c^r hwrwkwt etmwk, “May\lovun ba]\n\n ^st^ndwn i] g=rmwk” istwmirdilwr. {^nki May\lov

onlara yad deyildi. Wksinw, “bu kollektivin wn do`ma, wn istwkli” adam\ idi. Cavanl\`\nda hwmin bu

“twkqol  direktorla”  birgw  uzun  m^ddwt  m^wllimlik  elwmi],  tarix  dwrsi demi]di. Sonra birdwn-birw

partiya  i]inw  [wkilmi]di.  Ancaq  dan\]\rd\lar  ki,  katiblikdwn  [ox  yenw  dw  m^wllim,  pedaqoq  kimi

tan\n\rd\.  Twsad^fi  deyil  ki,  b^t^n  idarwlwrdw,  twswrr^fat  sahwlwrindw,  o  c^mlwdwn me]wdw  dw  ona

qwbul olunmu] adi qayda ilw “yolda] May\lov” yox, “Wziz m^wllim” — deyw m^raciwt edirdilwr.

Bwzilwri  belw  fikirlw]irdilwr  ki,  bu  c^r  m^nasibwt  May\lovun  bir  insan  kimi  sadw  vw  swmimi

olmas\ndan  irwli  gwlir.  Me]wdw  isw  wkswriyywtin  rwyi  belw  idi  ki,  “o  elw  m^wllimdir,  m^wllim  dw

deyirlwr”. “Savadl\, swbrli, intelligent adamd\r, qaba`a bax\r, camaatla yola gedir”.

“Yola getmwyi” belw izah edirdilwr ki, May\lov rayonun twswrr^fat\n\n qay`\lar\ndan ay\l\b hwrdwn,

ildw bir-iki kwrw me]wdw gwzwndw, a[\q-ayd\n o`urluq, cinaywt edwn i][ilwri, deywk ki, nwzarwti alt\nda

olan me]w sahwsindw gizli yer wkwn, a`ac satan wrbe]iklwri “milisw verdirmir”, wkswr hallarda yolda]l\q

mwhkwmwsi  ilw,  ictimai  ya]ay\]  qayda-qanunlar\na  [a`\rmaqla,  zwrwri  =dwtdirmwklw  kifaywtlwnir.

Zwlimxan\n m^wllimlwri May\lovun bu i] ^sulunu onun humanizmi ilw wlaqwlwndirirdilwr, bu katibin,

bwzi  rayon  i][ilwrinin  d^]^nd^y^  kimi  deyil,  ke[mi]  katibin  —  Sultan  Wmirlinin    swrt

inzibat[\l\`\n\n nwticwlwrinin aradan qald\rmaq ^[^n var q^vvwsi ilw [al\]mas\ ilw yox, onun ]wxsi,

---

33

insani kefiyywtlwri ilw ba`lay\rd\lar. M^wllimlwr May\lovun “kas\b dolanmas\ndan”, evinin “bir hwsir,

bir  Mwmmwdnwsir”  olmas\ndan  s=hbwt  sal\rd\lar.  X^suswn  twkqol  direktor  “=z  k=hnw  mwslwkda]\”

haqq\nda “hwqiqi xalq adam\”, “wsl ictimai xadim” deyib, bu kimi s=zlwr i]lwtmwyi sevirdi. Amma…

B^t^n s=hbwt elw bu amman\n ^st^ndwdir. Onun ^st^ndwdir ki, “xalq adam\” Wziz m^wllim me]w

twswrr^fat idarwsindwn [\x\b gedwn kimi Kwrwm ki]i “torba ]inelin” i[indw q\s\q [iyinlwrini twrpwdib,

q\r\]\q bo`az\n\ sa`a-sola uzad\b, q\n\ndan [\x\r, “yax]\ ki, bizim h=rmwtli Wziz m^wllimin kwswr wli

yoxdur. “Genw yolda]l\q mwhkwmwsiynwn qurtard\q”, — deyw p\qq\lday\rd\. “Varam bu twzwlikcwn

[\xan  mwhkwmwynwn!”  —  deyw  b=y^k  qayn\  yeznwsinin  arxas\nca  =z  raz\l\`\n\  bildirir.  Ortanc\l

qay\nla ki[ik qay\n isw, “bir, iki, ^[!” — say\b xorla deyirdilwr: “Ya]as\n Wziz m^wllim, =z yolda]l\q

mwhkwmwsiynwn!”

Zwlimxan\n ^rwyi a`\r-a`\r, zwrblw d=y^n^rd^. “Twkqol direktor” bu d=y^nt^lwri dinlwryirmi] kimi,

bir dwm susub ona bax\r, sonra qwfildwn yumru`unu stola endirir, barmaqlar\ aras\ndak\ papirosun

qoru q\`\lc\mtwk swpwlwnirdi.

-  Dolay\rlar,  la`a  qoyurlar!  Mwnim  alwmimdw  twkcw  Wziz  m^wllimi  yox,  bizim  ham\m\z\  twhqir

elwyirlwr.  Hwyas\z-hwyas\z  h\r-h\r  h\r\lda]\rlar  ki,  “w]i,  h^rriyywtdir  ey,  h^rriyywt!  Qadas\n  al\m  o

kukuruznik  Nikitan\n.  Stalinin  dwdwsini  yand\rd\.  Mirqwzwbimiz  Mir  Cwfwri  g^llwlwdi,  can\m\z\

qurtard\  cwlladlar\n  wlindwn.  Indi  ya]ama`a  nw  var!  Qoy  Wziz  m^wllim  twrbiywsini  versin,

kommunizmdwn  dan\]s\n.  Swn  “bwli,  bwli”ni  deginwn,  sonra  da  get  baltan\  ovxarlat!..”  Wvvwllwr

bizdwn,  m^wllimlwrdwn  [wkinirdilwr,  indi  daha  bizi  dw  adam  yerinw  qoymurlar.  Kwrwm  ki]inin

qay\nlar\ a[\q-a[\`\na deyirlwr: daha sizdwn qorxumuz-h^rk^m^z yoxdur, m^wllimlwr. Siz yuxar\ya

yaz\rs\n\z, yuxar\ yollay\r Wziz m^wllimin ^stw, Wziz m^wllim dw ki, “bizi twrbiyw elwyir”. Poz`unluq,

hwyas\zl\q bax bu yerw [at\b! Wsl bwla isw ondad\r ki, “torba]inellwrin” say\ getdikcw art\r, cibi]dan\n\

doldurub  daha  da  hwyas\zla]\rlar!  Yap\]\ram  yaxalar\ndan,  q\]q\r\ram  ki,  qanm\rs\n\z,  ay  q\l\nc

m^swlmanlar\!  Vaxt\  ilw  Mir  Cwfwr  Mirqwzwbin  qorxusundan  tir-tir  wsirdiniz,  c\nq\r\n\z\  da  [\xara

bilmirdiniz. Indi sizw nwfws veriblwr, bu torpa`\n hwqiqi =vlad\ kimi, lwyaqwtli insan kimi ya]ama`a

]wrait  yarad\blar.  Bws  siz  necw  ya]ay\rs\n\z?!  Deyirwm,  dan\]\ram,  b=y^k  qay\n  ortanc\la  bax\r,

ortanc\l ki[iyw bax\r, sonra g=zlwrini dikirlwr yeznwlwrinw. Yeznwni dw tan\y\rs\n\z da! Dwrhal b^z^]^b

[wkilib q\n\na, “d^z buyurursan, h=rmwtli Wbd^rrwhman m^wllim, d^z buyurursan…” Bilirwm ki,

kolun  dal\na  ke[ib  g=zdwn  iraq  olan  kimi  yenw  q\n\ndan  [\xacaq.  Yenw  dw  a`\z-a`\za  verib

h\r\lda]acaqlar! Gecwlwr mwn dwli twkin g^zg^yw bax\b =z-=z^mw dan\]\ram: “Necw olub, nw twhwr

olub ki, bu adamlar adaml\qdan [\x\blar, ay Wbd^rrwhman m^wllim?!’ Mat-mwwttwl qalm\]am, cavab

tapa bilmirwm, qarda]!.. — Direktor dan\]d\qca dan\]\rd\, qurtarmaq bilmirdi. Zwlimxan onu he[

vaxt  belw  g=rmwmi]di.  Mehribancas\na  g^l^ms^n^b,  qar`\  t^twyi  ^flwywn  sakit  vw  hwlim  m^wllim

yoxa [\xm\], wvwzindw burda uzun, ar\q bo`az\n\n damarlar\ qabaran qwzwbli bir adam oturmu]du.

Toranl\qda Zwlimxan hwtta onun twk wlinin titrwdiyini dw g=r^rd^.

M^wllimlwr susurdular. S^kutun =z^ dw Wbd^rrwhman m^wllimin monoloqu kimi qwzwb vw hiddwtlw

dolu bir monoloq idi.

Zwlimxan ywqin ki, hwlw [ox oturacaq, bu a`\r vw dwrin s^kutun ahwnginw qulaq asacaqd\.

Lakin birdwn ahwng pozuldu.

---