“İrəvan xanlığı, Zəngəzur mahalı, Göyçə mahalı bizim tor paq larımızdır və Ermənistan bu torpaqlarda dövlət qurub. Azərbaycan torpağında ikinci erməni dövlətinin qurulmasına biz heç vaxt imkan verməyəcəyik”
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
9 Azərbaycanın xovsuz xalçalarını tədqiq etmişdir. Digər bir araşdırma isə Naxçıvan xalçalarına həsr edilmişdir. 1 Azərbaycan xalçaçılığının öyrənilməsində K.M.Əliyevanın tədqiqatları da mühüm yer tutur. O, 1988-ci ildə nəşr edilən kitabında 2 Azərbaycanın xovsuz xalçalarından, 1999-cu ildə nəşr edilən kitabında 3 isə XVI-XVII əsrlər Təbriz xalça məktəbindən ətraflı bəhs etmişdir. Ç.Qurbanova isə həmin xronoloji çərçivədə Azərbaycanın ipək xalçalarının tarixini tədqiq etmişdir. 4 Azərbaycan xalçalarının öyrənilməsində R.S.Tağıyevanın tədqiqatları da maraq doğurur. R.Tağıyeva əsasən, süjetli xalçaları tədqiq etmişdir. Onun tədqiqatlarından biri Azərbaycanın süjetli xalçaları 5 , digəri isə Nizaminin xalça obrazları 6 haqqındadır. R.Tağıyevanın Azərbaycan xalçaçılığının nəzəri məsələlərinə dair tədqiqatları 7 da elmi baxımdan əhəmiyyətlidir. Azərbaycan incəsənətinə və sənət tarixinə həsr edilmiş tədqiqatlarda (Əfəndiyev R. və b.) və ümumiləşdirici əsərlərdə də xalçaçılıq haqqında fikirlərə müəyyən yer verilmişdir. 8 A.Abbasovun namizədlik dissertasiyasında isə XIX əsr-XX əsrin əvvəllərində Azər baycanda xalça istehsalı və ticarəti məsələləri öyrənilmişdir. 9 Azərbaycan xalçaçılığına dair tədqiqatlardan aydın olur ki, ümumiyyətlə İrəvan bölgəsi xalçaları tədqiqatdan kənarda qalmışdır. Bundan istifadə edən erməni müəllifləri İrəvan bölgəsi xalçalarını, onun çeşnilərini mənimsəməyə çalışmışlar. 10 XVIII əsrin II yarısı-XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda, o cümlədən İrəvan bölgəsində sənətkarlığın, xüsusilə xalçaçılığın inkişafı məsələlərinə dair tədqiqatlar xüsusi qrup kimi ayrıla bilər. C.Mustafayevin xanlıqlar dövründə Azərbaycan sənətkarlığına dair tədqiqatı 11 , Ə.S.Sumbatzadənin XIX əsr Azərbaycan sənayesi və kənd təsərrüfatına dair monoqrafiyalarının 12 müvafiq hissələri bu qəbildəndir. Tədqiqat işinin xronoloji çərçivəsi üzrə xanlıq dövrü, Rusiya imperiyası işğal- ları və hakimiyyəti, həmçinin imperiyanın dağılmasından sonrakı vəziyyətə dair əsərlər də diqqət mərkəzində olmuşdur. Azərbaycanın İrəvan xanlığının tari- xinin öyrənilməsi mürəkkəb yol keçmişdir. Sovet dövründə bu xanlığın tarixi demək olar ki, Azərbaycan tarixşünaslığından çıxarılmışdı. İrəvan xanlığının tarixşünaslığına dair xüsusi tədqiqatda qeyd edilir ki, “...İrəvan xanlığının tarixi 1 Алиева А.С. Нахичеванские ковры. Баку, 1988 2 Алиева К.М. Безворсовые ковры Азербайджана. Баку, 1988 3 Её же, Тебризская ковровая школа XVI-XVII вв. Баку, 1999 4 Курбанова Ч. Шелковые ковры Азербайджана в XVI-XVII вв.// Материалы Международного симпозиума по искусству восточных ковров. Баку, 1988, с. 172-177 5 Тагиева Р.С. Сюжетные ковры Азербайджана. Баку, 1988 6 Её же, Ковровые образы Низами. Баку: Ишыг, 1991 7 Её же, Искусство азербайджанского ковроткачества в контексте межцивилизационного диалога // Кавказ и глобализация. 2009, т.3. вып. 2-3, с.153-169 8 Əfəndiyev R. Azərbaycan el sənəti. Bakı, 1971; Yenə onun, Azərbaycan dekorativ – tətbiqi sənətləri (orta əsrlər). Bakı, 1976; Kərimov K., Əfəndiyev R., Rzayev N., Həbibov N. Azərbaycan incəsənəti. Bakı, 1992 9 Аббасов А. Производство и торговля азербайджанскими ковпами в конце XIX- нач. XX вв. АДД. Тбилиси, 1980 10 Bu barədə xüsusi biblioqrafiyaya bax: Казарян М.М. Армянский ковер. Armenian carpet. Библ. Ереван, 1984 11 Mustafayev C. Xanlıqlar dövründə Azərbaycanda sənətkarlıq. Bakı, 1996 12 Сумбатзаде А.С. Сельское хозяйство Азербайджана в XIX в. Баку, 1958; Его же, Промышлен- ность Азербайджана в XIX в. Баку, 1964 10 uzun müddət Azərbaycan tarixşünaslığının ögey münasibətinə tuş gəlmişdir. Bunun başlıca səbəbi sovet dövrünün ideoloji direktivləri,...saxta beynəlmiləlçilik, xalqlar dostluğu prinsipləri idi. Onların elmə sirayəti bir sıra Azərbaycan-sovet tarixçilərində korafəhimlik yaratmış, digərləri isə milli duyğulara sahib olduqları halda, təhdidlərə məruz qalmamaq üçün “susmaq öhdəliyi götürmüşlər.” 1 Yalnız XX əsrin 80-ci illərinin sonlarından Azərbaycan tarixşünaslığında İrəvan xanlığının tarixi ümumi Azərbaycan tarixinin tərkib hissəsi kimi öyrənilməyə başlanmışdır. F.Əliyev və U.Həsənovun 1997-ci ildə nəşr edilən “İrəvan xanlığı” kitabı 2 bu sahədə ilk tədqiqat oldu. Həmin kitabda İrəvan xanlığında sənətkarlıqdan bəhs edilərkən xalçaçılığa da toxunulmuşdur. Lakin müəlliflər burada yalnız bir neçə ümumi sözlə kifayətlənmişlər. 3 İrəvan xanlığı tarixinin Azərbaycan üçün əhəmiyyətini nəzərə alan Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, professor Yaqub Mahmudov bu sahə üzrə mütəxəssislər kollektivi təşkil edərək, xanlığın ən mühüm, prinsipial məsələlərini fundamental şəkildə həll edən monoqrafik tədqiqat nəşr etdirmişdir (Bakı, 2009). Kitab ingilis dilinə də tərcümə edilmişdir. Qısa bir dövr ərzində geniş oxucu kütləsinin marağına səbəb olduğuna görə, ikinci dəfə nəşr olunmuşdur. Azərbaycan dövləti Vətən tarixinə dair digər kitablarla yanaşı, “İrəvan xanlığı. Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi” monoqrafiyasını da Azərbaycan Respublikası Dövlət mükafatına layiq gördü. Kitabda, nəinki müəyyən edilmiş xronoloji çərçivədə, hətta xanlığaqədərki dövr və sonrakı vəziyyət də nəzərə alınmaqla İrəvan xanlığı tarixi kompleks şəkildə tədqiq edilmişdir. Burada xanlığın sosial-iqtisadi vəziyyətindən bəhs edilərkən, xalçaçılığın inkişafına da toxunulmuşdur. Orada qeyd edilir ki, “xanlığın əsas əhalisi olan Azərbaycan türkləri ənənəvi olaraq donuz deyil, qoyun saxladıqları üçün gözəl xalçalar, kisə, palaz, çul, qışda geyinmək üçün isti paltarlar, əlcək, corab və s. toxuyurdular.” 4 Digər bir maraqlı məsələ boyaqçılıqla əlaqədar idi. Bu problemə də toxunan müəlliflər göstərir ki, “toxuculuqla bağlı digər sənət sahəsi boyaqçılıq idi. Xanlıq ərazisində qırmız (“koşenil”) adlanan boyaq maddəsinin müxtəlif növlərindən geniş istifadə olunurdu. Bu boyaq maddəsi haqda xüsusi tədqiqat aparan Rusiya Elmlər Akademiyasının akademiki Qammel İrəvan qırmızını yararlılığına gorə Meksika qırmızı ilə müqayisə edirdi.” 5 XIX – XX əsrin əvvəllərində Şimali Azərbaycan tarixi məsələləri xanlıq dövrünə nisbətən geniş tədqiq edilmişdir. Lakin burada da sovet dövrünün ideologiyası öz təsirini göstərmiş, işğal və müstəmləkə məsələləri ikinci plana keçirilmişdir. SSRİ dağıldıqdan sonra, xüsusilə müstəqillik dövründə XIX-XX əsrin əvvəlləri tarixini işıqlandıran yeni obyektiv tədqiqatlar işıq üzü görmüşdür. 6 1 Hacıyeva Z.Ə. İrəvan xanlığının tarixşünaslığı. Bakı, 2012, s.126 2 Əliyev F., Həsənov U. İrəvan xanlığı. Red. və ön sözün müəllifi K.Şükürov. İkinci nəşri. Bakı, 2007 (Birinci nəşri 1997) 3 Yenə orada, s. 46 4 İrəvan xanlığı. Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi. Elmi redak- tor AMEA-nın müxbir üzvü Y.Mahmudov. İkinci nəşri. Bakı, 2010, s.107 5 Yenə orada. 6 Həbib Rəhimoğlu. Silinməz adlar, sağalmaz yaralar... Bakı, 1997; Məmmədov İ., Əsədov S. Ermənistan azərbaycanlıları və onların acı taleyi (qısa tarixi oçerk). Bakı, 1992; Süleymanov M. İrəvan xanlığının Rusiyaya birləşdirilməsi. Bakı, 1997 və s. Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|