38
2.8. Aparan, Dərəçiçək və Talın
Bu mahalların da xalçaları kompozisiya quruluşuna və elementlərinə görə Qazax-
Borçalı xalçaçılıq qrupunu təmsil edən xalçalara yaxındır.
Talın mahalı dəniz səviyyəsindən 2047 m yüksəklikdə yerləşir. Burada yerləşən
möhtəşəm Alagöz dağının hündürlüyü 4095 metrdir. Dağ vulkan mənşəlidir. Göz
oxşayan əsrarəngiz mənzərəyə, alp çəmənliklərinə, hündür dağlara malik olan bu
rayonda hələ qədim dövrlərdən nəfis xalçalar və xalça məmulatları toxunmuşdur.
Burada heyvandarlıq yüksək səviyyədə inkişaf etmişdir. Zərif yunlu qoyunların
bəslənməsi xammal ehtiyatının bolluğuna səbəb olmuşdur. Bu da xalçaçılığın inkişa-
fına təsir göstərmişdir. Təbii üsulla alınan boyaq maddələri burada toxunmuş xalça-
ların kompozisiyasının emosional təsir gücünü artırmış və xalçalara ecazkar görkəm
vermişdir.
Talında toxunmuş xalçaların
(Talın mahalında toxunan xalçalar. bax: Kataloq. №
2, 54, 69) gözəlliyinin, parlaqlığının səbəbi onların zərif, parıltılı, elastik yundan alı-
nan iplərdən toxunmasıdır. Burada toxunan xalçalarda rənglərin və rəng çalarlarının
sayı 7-dən 10-a qədər, bəzən isə daha çox olmaqla dəyişir. Talın bölgəsinin Ayna-
lı, Quldərviş, Əkərək, Aşnaq, Mehriban, İrind, Sultanabad kimi kəndləri xalçaçılıq
məntəqələri olmuşdur.
İrəvan şəhərindən 59 km. şimal-qərbdə yerləşən Aparan Qazax çayının sahi-
lindədir. Tarixi çox qədimə gedib çıxan bu şəhərin və onun ətrafındakı kəndlərin
əhalisi, əsasən, Azərbaycan türkləri olmuşdur. Bunu yer-yurd adları da təsdiq edir.
Mürəkkəb relyefə malik olan Aparan şimaldan başı qarlı dağlarla, cənubdan isə
çöllərlə əhatələnib. Alp çəmənliklərində və qayalarda bitən kollar buranın xalçaçılıq
sənətinə
öz təsirini göstərmiş, əlvan rənglərin alınmasına imkan yaratmışdır.
Bu bölgənin Babakişi, Kirəşli, Düzkənd kimi kəndlərində müxtəlif çeşidli xalçalar,
məfrəş, xurcun, heyvə, çul və s. kimi xovsuz məişət əşyaları toxunmuşdur
(Aparan
mahalında toxunan xalçalar. bax: Kataloq. № 7, 11). Aparan şəhərində isə xalçaçılıq
sənəti
tədricən unudulmuş, yalnız bəzi evlərdə saxlanılmışdır.
Dərəçiçək mahalına aid olan Axtı bölgəsinin xalçaları olduqca məşhur idi
(Dərəçiçək
mahalında toxunan xalçalar. bax: Kataloq. № 16, 74, 84, 99, 100). İrəvandan 50 km
məsafədə yerləşən Dərəçiçək mahalı və Axtı İrəvan xanlarının yay iqamətgahı olmuş-
dur. Burada Yay sarayının, Xan bağının izləri mövcuddur. Ərazisindən axıb keçən
Zəngi və Böyük çayları bu bölgəyə füsunkar gözəllik bəxş edirdi. Dərəçiçək maha-
lının şimaldan Qarakilsəyə qədər uzanan Teş dağları qədim türklərin - Dış Oğuzla-
rın sərhəddini göstərir. Həmçinin Dərəçiçəkdə olan Altuntaxt yaylağı ”Kitabi-Dədə
Qorqud”da adı çəkilən Altuntaxtla eynilik təşkil edir.
Bu bölgə dağlıq ərazi idi və dəniz səviyyəsindən 1500-2000 metr yüksəklikdə
yerləşirdi. Yerli əhali, əsasən, kənd təsərrüfatı ilə məşğul olurdu. Hələ qədimdən
Alapars, Qorçulu, Bığlı, Qaraqala, Qarnıyarıq, Ozanlar, Ulaşıq kəndləri xalçaçılıq
ənənələri ilə məşhur olmuşdur. Ümumiyyətlə, adı çəkilən hər üç mahalın xalçaçılıq
ənənələri göstərir ki, bu ərazidə uzun tüklü, qara, qonur rəngli qoyunların, keçilərin
saxlanılması toxunma texnologiyasına da təsir etmişdir.
Aparanda, Dərəçiçəkdə, Talında toxunan xalçalarda əsas elementlərlə yanaşı, “sal-
lama”, “qoşabuynuz”, “da raq”,“şamdan”, “S”şəkilli, “ulduz”, “dörd ünsür” və s.