Iqtisodiyot va turizm

Surunkasiga va almasblab ekisbda ekinlar bosildorligi (s/ga)

Yetishtirish sharoiti	Kuzgi javdar	Kuzgi bug'doy
Surunkasiea ekish (O'gitlanmagan)	5.9	9.1
Almashlab ekish (O'gitlanmagan)	16.2	18.5
Surunkasiga ekish (o'g'itlangan)	15.4	14.6
Almashlab ekish (o'g'itlangan)	26.8	24.0

Xo'jalikda ekinlaming maqbul darajada navbatlab ekilishi almashlab ekish tizimini tashkil qilib, bunga ekin rnaydonlarining ishlab chiqilgan strukturasi asos qilib olinadi. Har bir almashlab ekish xo'jalikda ma'lurn hududga ega bo'lib, hudud deyarli teng maydonli bit qancha dalalarga ho'Jib chiqiIadi. Masalan, almashlab ekishda makkajo'xori, kuzgi bug'doy, lavlagi, arpa va suli joylashtirilishi lozim bo'lsa rnazkur hudud 5 ta dalaga ho'lib chiqiladi va uning har qaysisida shu ekinlardan biri yetishtiriladi. Ushbu sharoitda ekinlaming dalalar bo'yicha navbatlanishiga 5 yil zarur, ya'ni rotatsiya davri shuncha yil davom etadi. Rotatsiya dam ekinIami tartibi biIan belgilangan sxema asosida har bit dalaga ekish uchun ketgan vaqtdir. Yuqoridagi misolda muayyan ekin har bir dalaga 5 yildan keyin qayta ekila boshlaydi.
Bunda rotatsiya davri daIaIar soniga teng bo'Iadi. Bu davrda ekinIami yillar va daIaIar bo'yichajoylashtirish rejasi rotatsiya jadvali deyiladi. 8 dalali almashlab ekishning rotatsiya jadvali 2-jadvalda keltirilgan holda ho'ladi. 2- jadvaldan ko'rinib turibdiki, 2001 yil 1- dalaga beda ekilgan bo'lsa, 2002 va 2003 yillarda ushbu dala 2 va 3- yilgi beda bilan, 2004-2008 yillarda esa g'o'za bilan band bo'ladi. So'ngra shu tartibda ekinlar yana qaytadan ekila boshlaydi.












II.Bob. EKIN MAYDONLARI STRUKTURASINING TAHLILI VA ALMASHLAB EKISHNI O'ZLASHTIRISH
Ilmiy va amaliy nuqtai nazarlardan har bir almashlab ekish dalasida alohlda bir ekin turi joylashtirilishl maqsadga muvofiq. Keltirilgan misoldan ko'rinib turibdiki, bitta dalada 2-3 tadan ekin joylashtirilgan va ularning aksariyati almashlab ekishda 2-8% ni tashkil qiladi. Ekinlarning amalda joylashtirilganligini aks etgiruvchl ushbu ekish strukturasi juda murakkab bo'lib, ekinlarni parvarish qilishda katta noqulayliklar yuzaga keladi.
Almashlab ekishga o'tishda bilan terma dalalardan voz kechlishning iloji bo'lmagan taqdirdagina bir dalaga imkon boricha biologiyasi va agrotexnikasi jihatidan o'zaro o'xshash bo'lgan ekinlar joylashtiri1adi.
Masa1an, kuzgi ekinlar- bug'doy, arpa vajavdar, bahori ekinlar- bug'doy, arpa va suii, qator oralari chopiq qilinadigan ekinlar - paxta, kanop va h.k. Almashlab ekishdagi dalaIar soni rnazkur iqlirn-tuproq sharoiti uchun qabul qilingan aIrnashlab ekish tarzi va turiga bog'liq holda 3-5 clan 8-10 gacha bo'lishi rnurnkin. Qisqa rotatsiya, odatda, ferrna oldi almashlab ekishga xos bo'lib, 5-8 yilni tashkil etadi.
Almashlab ekish sxernasini to'g'ri belgilash uchun dastlab almashlab ekish dalasining rnaydoni aniqlanadi. Bizning rnisolda dalaning o'rtacha hajmi almashlab ekishning umumiy rnaydoniga nisbatan 14,3% ni tashkil etadi, bu esa har bir daIaning rnaydoni 55-65 ga atrofida bo'lishini ko'rsatadi. So'ngra xo'jalikning taraqqiyot rejasida belgilangan ekin turi va yalpi hosil yetishtirishni ta'minlagan holda 7 daIaIi alrnashlab ekishga o'tish rejasi ishlab chiqiladi. 15- jadvalda keltirilgan rejada almashlab ekishni o'zlashtirish 2 yilga rno'ljallangan bo'lib, xo'jalikda mavjud ekinlar strukturasiga (asosan, terrna dalalarda) binoan tuproq unumdorligi va yalpi hosil yetishtirishga salbiy ta'sir etrnaydigan holda yem-xashak almashlab ekishga o'tish aks ettirilgan. Almashlab ekishga o'tishning 2- yili ikkitadan dala beda va rnakkajo'xori (silos va don uchun) bilan, bittadan dala kuzgi bug'doy, lavlagi, arpa bilan band bo'ladi.
15-jadval. Yetti dalali yem-xashak almashlab ekishni o’zlashtirish rejasi.

Ekin maydonlari strukturasi esa quyidagicha: beda - 28,4%, rnakkajo'xori - 28,6%, kuzgi bug'doy - 15,5%, lavlagi - 13,1 va arpa - 14,4% ga to'g'ri keladi. Xo'jaIikda o'zlashtirilgan almashlab ekishni buzmaslik rnaqsadida rotatsion jadvaI ishlab chiqiladi. Unda ekinlarning daIaIar va yillar bo'yicha navbatlanish tartibi keltiriladi. 16- jadvadda yem-xashak aIrnashlab ekishning rotatsion tartibi berilgan. Bunda aIrnashlab ekish to'liq o'zlashtirilgan yil GadvaIda ikkinchi yil) rotatsiyaning birinchi yili deb belgilanadi. Keyingi yillar bo 'yicha daIaIarda ekinlarning navbatlanishi qabul qilingan aIrnashlab ekish yo'siniga rnos holda belgilab chiqiladi. Rotatsiyaning so'nggi yili belgilab bo'lingadan keyin uning qabul qilingan almashlab ekishga muvoqiqligi tekshirib chiqiladi.