İbtidai təhsilin məzmununun nəzəri-pedaqoji problemləri
Yüklə 2,93 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gülarə Balayeva
- 2. Cəmiyyətin, ayrı-ayrı adamların cari və perspektiv tələbatlarının əks etdirilməsi funksiyası.
- İbtidai təhsilin məzmununun nəzəri-pedaqoji problemləri
- 3. Kriteriyalı qiymətləndirmə funksiyası.
Gülarə Balayeva 104 Bunun əksi olaraq məzmun məqsədə xidmət etməklə onun tələbləri mövqeyindən çıxış edir. Məqsədin reallaşdırılması məzmunun başlıca funksiyasına çevrilir. İbtidai təhsilin məzmunu müəyyən olunarkən məqsəd, onun xarakteri nəzərə alınır. Məsələn, ibtidai təhsilin məzmununu təşkil edən “sərbəst, düzgün, sürətli, şüurlu, ifadəli oxuyur və savadlı yazır” (Ana dili), “milyon dairəsində natural ədədlər və sıfır üzərində dörd hesab əməlini yerinə yetirir, onluq say sistemində rəqəmlərin ədədlərdə mövqeyini və xüsusi çəkisini (mərtəbə vahidlərini) müəy- yənləşdirir” (Riyaziyyat) nəticələri mahiyyət etibarı ilə “uşaqlarda oxu, yazı və hesablama vərdişləri yaratmaq və möhkəmləndirmək” məqsədinin həyata keçirilməsinə xidmət edir. Çünki məzmunu ifadə edən nəticələrdə (standartlarda) oxu, yazı və hesablama vərdişlərinin yaradılması və möhkəmləndirilməsi başlıca məqsədlər kimi həm də funksional xarakter daşıyır. 2. Cəmiyyətin, ayrı-ayrı adamların cari və perspektiv tələbatlarının əks etdirilməsi funksiyası. Müasir dünyanın təhsil arenasında maraq aparıcı rol oynayır. Öyrənmə mexanizminin stimullaşdırıcı qüvvəsi olan maraq həmişə olduğu kimi, bu gün də pedaqoji və psixoloji elmlərin prioritet problemi hesab olunur. Ə.Ə.Əlizadə Azərbaycan təhsilində yeni pedaqoji təfəkkürün formalaşmasında əhəmiyyəti olan maraq effekti haqqında danışarkən təlimin məzmunu ilə bağlı belə bir qənaəti təsdiqləyir: “Psixoloji tədqiqatlar (B.S.Blum və b.) göstərir ki, təlim prosesi düzgün təşkil edildikdə şagirdlərin 95%-i təlimin məzmununu tamamilə mənimsəyə bilirlər” (30, s.71). Təlim prosesinin düzgün təşkili, ilk növbədə, yenə də təlimin məzmununun düzgün qurulması ilə bilavasitə əlaqədardır. Məlum olduğu kimi, təhsilin məzmunu dövri olaraq dəyişir. Zamanın yeni tələblərinə uyğun məzmunun yaradılması zərurəti meydana çıxır. Azərbaycan təhsilnin bu günü məzmunun tamamilə yeni müstəvidə olmasını tələb edir. “Müasir təhsilin konsepsiyası təlimin məzmununu şəxsiyyət kontekstində təhlil edir, onu şagird şəxsiyyətinin inkişafı vasitəsi kimi dəyərləndirir” (30, s.63). Bu, İbtidai təhsilin məzmununun nəzəri-pedaqoji problemləri 105 bilavasitə vasitəyə çevrilmiş məzmunun şəxsiyyətə, onun inkişaf etdirilməsinə yönəlməsini mühüm bir vəzifə kimi qarşıya qoyur. Cəmiyyətin gələcək qurucusu olan şəxsiyyətin inkişaf etdirilməsində cəmiyyətin maraq və tələbatları üstünlük təşkil edir. İbtidai təhsilin məzmunu mahiyyət etibarı ilə bu potensial imkanları özündə ehtiva etməlidir. İstər biliklərin, istərsə də fəaliyyətlərin müəyyən olunmasında onlara üstünlük verilməlidir. Hələ ötən əsrin 70-ci illərində V.V.Krayevski və İ.Y.Lerner təhsilin məzmununun funksiyalarından danışarkən bu məsələni ön plana çəkərək, onun cəmiyyətin tələbatları əsasında qurulmasını xüsusi olaraq vurğula- mışlar (159, s.47). Azərbaycan pedaqoqlarından Y.Ş.Kərimov (64, s.31), Ə.X.Paşayev, F.A.Rüstəmov (110, s.126), M.A.İsmixanov (53, s.106) da araşdırmalarında ümumi təhsilin, o cümlədən ibtidai təhsilin məzmununun cəmiyyətin ehtiyac və tələbatlarına əsasən qurulmasını xüsusi olaraq qeyd etmişlər. Araşdırmalar onu göstərir ki, müəyyən dövr keçdikdən sonra təhsilin məzmunu dəyişikliklərə məruz qalır. Az və ya çox dərəcədə dəyişdirilir və ya ona əlavələr olunur. Müasir dövrdə təhsilin məzmunu dedikdə, təhsil standartları başa düşülür. Milli və ya fənn standartlarından ibarət məzmunun stabilliyi 4-5 il davam edir. Yeni təhsil yanaşmalarına görə 4-5 ildən bir milli qiymətləndirmə keçirilir və standartların yeniləşdirilməsi ilə bağlı qərar verilir. Təbii ki, bu yeniləşmə cəmiyyətin özündə elmi-texniki inkişafla yanaşı, sosial, iqtisadi, mədəni dəyişikliklərə görə aparılır. Həmin dəyişikliklər cəmiyyətin ehtiyac və tələbatları kimi təhsilin məzmununa gəldikdə artıq mövcud standartların yeniləri ilə əvəz olunması zərurətini meydana çıxır. Cəmiyyətin, insanların tələbatları stabil deyildir, dinamik xarakterə malikdir. Onlar zaman-zaman artır, inkişaf edir. Daha yeni keyfiyyətlər tələb edir. Bu prosesdə insanların fəaliyyətlərinə də yeni tələblər qoyulur. Məsələn, 15-20 il əvvəl Azərbaycan məktəblərində kompyuterdən istifadə indiki qədər prioritet hesab olunmurdu. Bu gün respublikanın bütün məktəblərinə internet Gülarə Balayeva 106 şəbəkəsi çəkilmiş, kompyuterlər verilmişdir. Təhsil sistemində hamının kompüter bacarıqlarına yiyələnməsi ciddi vəzifə kimi qarşıya qoyulmuşdur. İndi hər 12 şagirdə 1 kompyuter düşür. Bütün müəllimlərin kompyuter bacarıqlarına yiyələnməsi üçün şərait yaradılmışdır. Artıq Respublikada birinci sinifdən etibarən infor- matika fənninin tədrisi nəzərdə tutulmuşdur. Bütün bunlar kompyuter bacarıqlarının aparıcı olduğunu və onların şagirdlərə mənimsədilməsinin zəruriliyini göstərir. Ona gö- rə də ibtidai təhsil üzrə standartların hazırlanmasında və yeniləş- dirilməsində belə innovasiyaların cəmiyyətin ehtiyac və tələbatları kimi nəzərə alınması zəruri hesab edilir. Təbii ki, bu tələbatlar müəyyən olunarkən onların əhəmiy- yətlilik dərəcəsi həm hazırki şərait, həm də gələcəkdə istifadə səviy- yəsinə görə müəyyənləşdirilir. Ona görə də tələbatlar cari və pers- pektiv xarakterinə görə dəyərləndirilməli, buna əsasən məzmu- nunun (standartların) yeniləşdirilməsi istiqamətində iş aparılmalıdır. 3. Kriteriyalı qiymətləndirmə funksiyası. Məlum olduğu kimi, ibtidai təhsilin məzmununun nəticəyö- nümlü olması onu fərqləndirir. Bu fərq, ilk növbədə, onun mahiy- yətində nəzərə çarpır. Yeni məzmunda şagirdlərin əldə edəcəkləri biliklər və fəaliyyətlər konkret olaraq göstərilir. İkinci fərq məzmunun ifadə forması ilə bağlıdır. Artıq yeni təhsil konsepsiyasına görə, məzmunun ümumiləşdirilərək nəticələr formasında verilməsi, təhsil standartı kimi formalaşdırılması müasir təhsilə tamamilə yeni bir ifadə tərzi gətirir. İlk növbədə, qeyd etmək lazımdır ki, yeni məzmunun stan- dartlar şəklində verilməsi, ümumiyyətlə, şəffaflıq yaradır. Şəxsiy- yətin inkişafını konkret parametrlər üzrə izləməyə, nəticə etibarı ilə qiymətləndirməyə imkan verir. İlkin müşahidələr də bu fikri söyləməyə imkan verir. Hər bir standart mahiyyət etibarı ilə müəyyən səviyyəni ifadə edən ölçü vahidi, kriteriyadır. Onun əsasında asanlıqla obyektiv, real, ədalətli, qiymətləndirmə prosesini həyata keçirmək mümkün- dür. Yüklə 2,93 Kb. Dostları ilə paylaş:
|