İBTİDAİ İcma quruluşU
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
AZƏRBAYCAN XVIII ƏSRİN İKİNCİ YARISINDA. XANLIQLAR DÖVRÜ URMİYA XANLIĞI XVIII əsrin ortaları Azərbaycanın xanlıqlara, sultanlıq və məlikliklərə parçalanması XVIII əsrin ortalar Urmiya xanlığının yaranamsı. Xanlığın mərkəzi əvvəl Urmiya sonra isə Təbriz şəhəri olmuşdur XVIII əsrin II yarısı Xanlıqlar dövrü. Bu dövrdə Azərbaycan, IX-XI əsrlərdə olduğu kimi feodal dağınıqlığı dövrünü yaşayırdı XVIII əsrin 50-ci illəri İranda və Azərbaycanda mərkəzi hakimiyyət uğrunda Fətəli xan Əfşar, Kazım xan Zənd və Məhəmmədhəsən xan Qacarın mübarizə aparması
Urmiya xanlığının banisi Fətəli xan Əfşarın hakimiyyəti 1751 Urmiyalı Fətəli xanın müttəfiqi Azad xanı İrəvan xanlığı üzərinə yürüşə göndərməsi. Lakin İrəvan xanı Mir Mehdi xan Kartli çarı II İraklinin köməyi ilə Azad xanın qoşununu geri oturtdu
Kərim xan Zəndin Azərbaycana hücum etməsi 1752 Qəşmə döyüşü. Döyüşü nəticəsində Kərim xan Zənd Fətəli xan Əfşara məğlub olaraq cənuba – Fars vilayətinə qaçdı
Miyanə döyüşü. Döyüşü nəticəsində Fətəli xan Əfşarın qoşunu yenə də qalib gəldi və Kərim xanın qardaşı İsgəndər xan əsir alınaraq edam edildi
Məhəmmədhəsən xan Qacarın Kərim xan Zəndi məğlub etməsi 1753-1754 Fətəli xan Əfşarın hakimiyyətini Mərkəzi və Cənubi İrana yayması. Bu illərdə Fətəli xanın idarə etdiyi ərazilərin sərhədləri İranın cənubuna qədər uzanırdı. Lakin İran hakim dairələrinin Kərim xana köməyi sayəsində əvvəlcə Şiraz, sonra isə İsfahan əldən çıxdı. Bununla da, Fətəli xanın mərkəzi hakimiyyət uğrunda mübarizəsi zəiflədi
Məhəmmədhəsən xanın İsfahan və Rəşti tutaraq Qarabağ xanlığı üzərinə yürüş etməsi. Məhəmmədhəsən xan Qarabağ xanlığının mərkəzi olan Şuşanı bir ay mühasirədə saxlasa da, onu tuta bilmədi və geri çəkildi. Geri çəkilərkən Təbrizi, sonra isə Urmiyanı tutdu 1755 yazı Məhəmmədhəsən xan Qacarın Zəndlər üzərində qələbə çalması. 1759 fevral Məhəmmədhəsən xan Qacarın öldürülməsi. Fətəli xan Əfşarın Təbrizə qayıdaraq hakimiyyətini möhkəmləndirməsi və birləşdirmə siyasətini davam etdirməsi
Urmiyalı Fətəli xan Əfşarın Qarabağ xanlığına hücum edərək özündən asılı vəziyyətə salması. Qarabağ xanlığından başqa, Ərdəbil və Maku xanlıqları istisna olmaqla Cənubi Azərbaycan xanlıqları da bir müddət Fətəli xan Əfşardan asılı vəziyyətdə qalmışdı 1760 payız Kərim xan Zəndin Azərbaycanın cənubuna hücum edərək Təbrizi dörd ay mühasirədə saxlaması 1761 yay Qaraçəmən döyüşü. Kərim xan Zəndin yenidən Urmiyalı Fətəli xana məğlub olması 1763 oktyabr Kərim xan Zəndin 9 aylıq mühasirədən sonra Urmiya şəhərini tutması 1763 Kərim xan Zənd tərəfindən “Şiraz qonaqlığı”nın təşkil olunması. “Şiraz qonaqlığı”nda Qarabağ xanı Pərahəli xan, Xoy xanı Şahbaz xan, Qaradağ xanı Kazım xanı və başqaları iştirak edirdilər. “Şiraz qonaqlığı”nda Kərim xanın məqsədi xanları vətənlərindən uzaq salmaq və bu yolla onları özündən asılı vəziyyətə salmaq idi. Lakin, “Şiraz qonaqlığı” gözlənilən nəticəni vermədi
XOY, TƏBRİZ, QARADAĞ VƏ ƏRDƏBİL XANLIQLARI
Əmiraslan xan tərəfindən Təbriz xanlığının əsasının qoyulması. Əmiraslan xan Nadir şahın dövründə III Sam Mirzənin üsyanını yatırmış, onun özünü isə edam etdirmişdi. Nadir şahın ölümündən sonra isə müstəqil dövlət yaradaraq qısa vaxtda Təbriz, Xalxal, Ərdəbil xanlıqlarını özünə tabe etdi və Adil şahın hakimiyyətini tanımadı
Kazım xan tərəfindən Qaradağ xanlığının əsasının qoyulması XVIII əsrin ortaları Bəbir xan Şahsevən tərəfindən Ərdəbil xanlığının əsasının qoyulması. Bəbir xan hakimiyyəti dövründə xanlığı siyasi cəhətdən möhkəmləndirdi
Şahbaz xan tərəfindən Xoy xanlığının əsasının qoyulması 1747-1783 Ərdəbil hakimi Nəzərəli xanın hakimiyyəti. Nəzərəli xan hakimiyyəti dövründə zəndlərlə və qacarlarla münasibətləri kəskinləşdi, nigah diplomatiyası vasitəsilə qarabağlı İbrahim xanla dostluq əlaqələri yaratdı, həmçinin Lənkəran xanlığı ilə mehriban qonşuluq münasibətləri qurdu 1748-1752 Qaradağ hakimi Kazım xanın hakimiyyəti. Kazım xan mərkəzi hakimiyyətin zəifləməsindən istifadə edərək, Qaradağ xanlığının əsasını qoymuş, Şəki xanı Hacı Çələbiyə qarşı ittifaqına qoşulmuşdur
Nadir şahdan sonra hakimiyyətə gələn Adil şahın öz qardaşı İbrahim Mirzə tərəfindən hakimiyyətdən uzaqlaşdırılması
İbrahim Mirzənin Təbriz hakimi Əmiraslan xanı məğlub edərək Təbrizi tutması. Lakin Məşhəd və İsfahanda baş vermiş üsyan İbrahim şahın Təbrizdən geri çəklməsinə səbəb oldu və Məşhəddəki döyüşdə həlak oldu
1748 Fətəli xan Əfşarın Təbrizə yürüş etməsi. Yürüş nəticəsində Fətəli xan Təbriz şəhərini ələ keçirərək şəhərin idarəsini Nəcəfqulu xan Dünbuliyə tapşırdı. Beləliklə, Təbriz xanlığı Urmiya xanlığından asılı vəziyyətə düşdü
Təbriz xanlığının Urmiyalı Fətəli xan Əfşardan asılı vəziyyətdə qalması 1759-1763 Qarabağ xanlığının Urmiya xanlığından asılı vəziyyətdə qalması 1763 Fətəli xan Əfşarın öldürülməsi və Təbriz xanlığının yenidən müstəqil olması 1763-1786 Xoy hakimi Dünbuli Əhməd xanın hakimiyyəti. Əhməd xan hakimiyyəti dövründə Urmiya xanlığını tabe etməyə çalışdı, bir müddət İrəvan, Naxçıvan və Qaradağ xanlıqlarını özündə asılı vəziyyətə saldı, Azərbaycanın bir sıra xanlıqları və Kartili çarlığı ilə diplomatik əlaqələr saxladı, Cəfərqulu xanı Naxçıvan xanlığında hakimiyyətə gətirdi
Qaradağ xanlığının Xoy və Qarabağ xanlarının birləşmiş qüvvələri tərəfindən işğal olunması və müstəqilliyini itirməsi
Təbriz yaxınlığında döyüş. Təbriz xanı Xudadad xanın Əhməd xanla birləşərək Urmiyalı İmamqulu xan Əfşar və onun müttəfiqi sərablı Əli xan Şəqaqi üzərində qələbə qazanması
Ərdəbil hakimi Nəsir xanın hakimiyyəti. Nəsir xanın hakimiyyəti dövründə Qubalı Fətəli xan xanlığa yürüş etdi, həmçinin Ərdəbil xanlığı qacarlardan asılı vəziyyətə düşdü
Qaradağ xanlığının Ağa Məhəmməd xan Qacara tabe olması
Şəki ərazisində Nadir şah əsarətinə qarşı Hacı Çələbinin başçılığı ilə üsyan baş verməsi 1743 Hacı Çələbinin Şəkini müstəqil xanlıq, özünü isə xan elan etməsi 1743-1819 Şəki xanlığının mövcud olması 1743-1755 Şəki hakimi Hacı Çələbi xanın hakimiyyəti 1748 Hacı Çələbi xanla Qarabağ hakimi Pənahəli xan arasında “Bayat savaşı” baş verməsi XVIII əsrin 50-ci illəri Hacı Çələbi xanın II İrakli üzərində qələbəsindən sonra İlisu sultanlığı istisna olmaqla, digər sultanlıqların (Qazax, Şəmşəddil, Ərəş, Qəbələ) və Car-Balakən camaatlığının Şəki xanlığından asılı vəziyyətə düşməsi
Şəki xanlığı ilə gürcülər arasında döyüş baş verməsi. Döyüş nəticəsində Hacı Çələbi xanın gürcüləri məğlub etməsi
Qarabağ, Gəncə, Qaradağ və Xoy xanlıqlarının Şəki xanı Hacı Çələbiyə qarşı ittifaq yaratması 1752 mart “Qızılqaya xəyanəti”. Gürcü çarı II İraklinin hərbi dəstələrinin Gəncə yaxınlığında Qızılqaya adlanan yerdə düşərgə salmış xanların üzərinə hücum edərək onları əsir götürməsi. “Qızılqaya xəyanəti”nin təşkilatçısı II İrakli bu işi törətməklə xanlıqları özündən asılı vəziyyətə salmaq məqsədi güdürdü. “Qızılqaya xəyanəti”ndə Qaradağ (Kazım xan), Gəncə (Şahverdi xan), Naxçıvan (Heydərqulu xan), İrəvan (Hüseynəli xan) xanlıqları iştirak edirdi. “Qızılqaya xəyanəti” isə bir daha göstərdi ki, Azərbaycan xanları birləşməli və ümumi düşmənə qarşı vahid cəbhədə mübarizə aparmalıdılar
Şeyx Nizaminin qəbri yaxınlığında döyüş. Döyüş nəticəsində Hacı Çələbi xan gürcü qoşunlarını məğlub edərək əsir alınmış Azərbaycan xanlarını azad etdi, Qazax və Borçalı ələ keçirilərək xanın oğlu Ağakişi bəy buraya hakim təyin edildi 1752 yaz Gürcü çarı II İraklinin hərbi dəstələrinin Cara hücum etməsi. Bu zaman Hacı Çələbi xan Car camaatının köməyinə gəldi və gürcü çarını əvvəlkindən daha ağır məğlubiyyətə uğratdı
Hacı Çələbi xanın vəfat etməsi və onun Şamaxı xanlığını Şəkiyə tabe etmək planının baş tutmaması 1755-1767 Şəki hakimi Ağakişi bəyin hakimiyyəti 1763 Usta Abbasqulu tərəfindən Şəki xan sarayının inşa edilməsi 1767 Qubalı Fətəli xanın Şəki xanlığına müdaxilə etməsi. Bu müdaxilə nəticəsində Məhəmmədhəsən xan Şəkidən qovuldu, Hacı Çələbinin nəvəsi Hüseyn xan Şəki xanı elan edildi və Şəki xanlığı Quba xanlığından siyasi asılılığı qəbul etməli oldu 1767-1779
Şəki hakimi Hüseyn xanın hakimiyyəti 1779-1789 Şəki xanlığının Quba xanlığından asılı vəziyyətdə qalması 1779
Məhəmmədhəsən xanın Şəki xanlığında yenidən hakimiyyətə gəlməsi 1779-1795; 1797-1805 Şəki hakimi Məhəmmədhəsən xanın hakimiyyəti 1785 Qubalı Fətəli xanla Məhəmmədhəsən xanı arasında döyüş baş verməsi. Döyüşdə Fətəli xan Məhəmmədhəsən xanı məğlub etdi və Şəki xanlığı Fətəli xandan asılı vəziyyətə düşdü
Şamaxı yaxınlığında döyüş. Döyüş nəticəsində Fətəli xan Məhəmmədhəsən xanı məğlub etdi və Şəki xanlığı yenidən Fətəli xandan asılı vəziyyətə düşdü
Qubalı Fətəli xanın vəfat etməsi və Məhəmmədhəsən xanın Quba xanlığının asılılığından çıxaraq Şəkinin müstəqilliyini bərpa etməsi
Şəki hakimi Səlim xanın hakimiyyəti 1795 Ərəş sultanlığının ləğv edilərək mahal kimi Şəki xanlığına birləşdirilməsi
Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|