H,N. Rzayev tarix el/nhri namizədi, Bakı Avrasiya Universiteti beynəlxalq
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Захарова Л. М., Коков:ша Л.Л. Основы Дипломатической и консульской службы, Минск. 2001. стр. 90-90. 64
diplomatların inzibati məsuliyyətə cəlb edilməsinə icazə verən qaydalar qəbul etdilər. Bir sıra dövlətlərin diplomatik nümayəndəliklərinin personalı üçün xarakterik olan öz şəxsi mənafeləri məqsədilə diplomatik immunitetlərdən sui-istifadə hallan 1961-ci il Vyana Konvensiyasının müddəaları ilə zidd olan diplomatik münasibətlər haqqında 1978-ci il ABŞ Qanununun qəbul edilməsinin əsas səbəblərindən biri idi. Bu qanuna görə xarici diplomatik nümayəndəliklərin əməkdaşları öz öhdələrinə götürürlər ki, diplomatik immunitetə malik olduqlarını onlar Amerika məhkəməsində sübut edəcəklər. Diplomatik nümayəndəliklərin immunitetinin həcminin azaldılmasına yönəldilmiş meyl bəzən diplomatik nümayəndəli üklərin də aidiyyəti olduğu terror aktlarının artan sayına qarşı mübarizə tədbirləri ilə əlaqələndirirlər. Bununla bağlı İngiltərə “Ekonomist” jurnalının dərc etdiyi məqalə xüsusi maraq doğurur. Məqalədə deyilir: “Şəxslər, onların baqajı və bina yalnız onların Britaniya ərazisində zorakı aktların planlaşdırılması və ya törədilməsinə cəlb edilməsi ilə əlaqədar şübhələr olmadığı halda diplomatik statusa malik olmalıdır”. Bu status şübhələr yarandıqda ləğv edilməlidir. Bəzi hallarda bu diplomatik münasibətlərin kəsilməsinə gətirib çıxarır. Dövlət onlarsız da keçinə bilər. 17 aprel 1984-cü il Londonda Liviya xalq bürosunun pəncərəsindən açılan atəş nəticəsində qadın - konstebl qətlə yetirilmişdir. Britaniya hökümətinin hazırladığı “Ağ kitab”da xarici diplomatik nümayəndəliklərin imtiyaz və immunitetlərinin həcminin azaldılmasına yönəldilmiş onlarla tövsiyyələr var idi. Böyük Britaniya Baş naziri M. Tetçer Qərbi-Avropa dövlətlərinin hökümətlərinə müraciət edərək diplomatik imtiyaz və immunitetlərin məhdudlaşdın İmasına yönəldilmiş atılan addımlarla əlaqədar onların hökümətini dəstəkləməyi təklif etmişdir. Böyük Britaniya höküməti 1987-ci ildə xarici diplomatik nümayəndəliklər tərəfindən istifadə olunan
binaların sayını
məhdudlaşdırmaq hüququnu Britaniya XİN- ə verən qanun qəbul etmişdir. Xarici diplomatik nümayəndəliklər 63 imtiyaz və immunitetlərə malik olduqlarına görə vergi və rüsumlardan azaddırlar. Böyük Britaniya höküməti isə öz iqtisadi maraqlarını qorumaq naminə bu qanunu qəbul etmişdir. 70-ci illərin ortalarında bu doktrina əsasında həyata keçirilən məhkəmə praktikası diplomatik nümayəndəliklərə qarşı xüsusi şirkətlərin iddialarının məhkəmələr tərəfindən baxılması kimi presedentlər əmələ gətirdi. Bu iddialarda səfirliklərin bank hesablarına həbs qoyulması tələb olunurdu. İndiki zamanda diplomatik imtiyaz və immunitetlərin məhdudlaşdırılması inkişaf etmiş Qərb dövlətlərinin maraqlarına xidmət etdiyini zənn etmək elə də çətin deyil. Belə ki, onlar yerləşdiyi dövlətinin rolunda çıxış etdiyi halda böyük azadlıqlarla təmin edilir. Akkreditə edilən dövlətlər keyfiyyətində bu qərb dövlətləri beynəlxalq aləmdə öz avtoritet və təsirindən istifadə etmək yolu ilə xaricdə öz maraqlarını müdafiə edə bilərlər. Adətən öndə gedən qərb dövlətləri tərəfindən tətbiq olunan diplomatik imtiyaz və immunitetlərin məhdudlaşdırılması digər qərb dövlətləri tərəfindən dəstəklənir. Diplomatik nümayəndəliklər şəbəkəsinin genişləndirilməsi üçün daha az imkanları olan dövlətlər öz iqtisadi maraqlarını rəhbər tutur və özlərinin hüquq mühavizə orqanları üçün daha geniş imkanlar yaratmağa can atırlar.' Diplomatik imtiyaz və immunitetlərin məhdudlaşdırılması meyli əsasən azad olunan dövlətlər tərəfindən dəstəklənir. Bu əsasən onunla izah oluna bilər ki, müstəqillik əldə edən dövlətlər diplomatik münasibətlərdə daha çox akkreditə edən dövlət qismində deyil, yerləşmə dövləti rolunda iştirak etməyə məcburdur. Bu dövlətlərin qarşısında duran maliyyə və kadr problemləri inkişaf etmiş dövlətlərlə müqayisədə adekvat sayda diplomatik nümayəndəlik saxlamağa imkan vermir. Müstəqillik əldə edən bir sıra dövlətlərin belə bir mövqeyi hələ Vyana Konvensiyasının hazırlanması gedişində açıq-aydın ortaya çıxmışdı. Onların təsiri altında xarici diplomatik nümayəndəliklərin personalının sayını
məhdudlaşdırmağa yerləşmə dövlətinə icazə verən personalının ayrı-ayrı kateqoriyalarının immunitetini məhdudlaşdıran və s. müddəalar daxil edilmişdir. Müasir diplomatik təcrübədə müstəqillik əldə edən dövlətlərin diplomatik nümayəndəliklərinin statusuna məhdud yanaşma məsələlərinə aid bir çox misallar var. Bir sıra müstəqillik əldə edən dövlətlərdə birtərəfli qaydada xarici diplomatik nümayəndəliklərin personalının sayına məhdudiyyət kvotası müəyyən edilmiş (Boliviya, Livan, Sinqapur və s.), yerli vəzifəli şəxslərlə diplomatların kontaktlarına məhdudiyyətlər qoyulmuş (Banqladeş, Benin, İndoneziya, Mavritaniya, Tanzaniya), əcnəbi diplomatların hərəkət marşrutları barədə qabaqcadan xəbər vermə və ya icazə alma qaydası müəyyən edilmiş (Birma, Zimbabve, İndoneziya, Kamerun, Keniya, Nigeriya, Sierra-Leone, Sudan, Tanzaniya və s.), əcnəbi diplomatların poçtuna baxılması imkanı nəzərdə tutan qaydalar qəbul edilmişdir (Nepal). Bu cür yanaşmanın son həddi əcnəbi diplomatik nümayəndəliklərin binalarının toxunulmazlığının birbaşa pozulması halları oldu (1973-cü ildə Pakistanda İraq səfirliyinin axtarışa məruz qalması, 1978-ci ildə Misirdə Bolqarıstan səfirliyinin, 1979-cu ildə İranda ABŞ səfirliyinin, 1980-ci ildə Qvatemalada İspan səfirliyinin ələ keçirilməsi və s.). Həqiqətən də qərb siyasətçiləri və hüquqşünaslarının istinad etdikləri əsas səbəblərdən biri diplomatik imtiyaz və immunitetlərdən müxtəlif sui-istifadə hallarıdır. Hətta əgər diplomatik imtiyaz və immunitetlərin məhdudlaşdırılması yolu ilə getmək mümkün olsa belə, diplomatik imtiyaz və immunitetlərdən sui- istifadə hallarının qarşısını almaq mümkün olmayacaq. Bundan başqa, diplomatik münasibətlərin tarix boyu bu cür sui-istifadə halları olmuşdur. Keçmişdə bəzən onlar diplomatik imtiyaz və immunitetlərdən istifadə həcminin azaldılmasına yönəlmiş meyli gücləndirirdilərsə də, hər dəfə müəyyən müddətdən sonra bu meylin olması mümkün idi. Diplomatik imtiyaz və immunitetlərin məhdudlaşdın İmasını son 20 ildə beynəlxalq terrorizmin kəskin artması və gücləndirilməsi ilə izah edirlər. Əlbəttə, bu dövlətlərin 65 Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|