Hisse 01 uz qabigi

Zərbəyə yoxlama  

 

408 

 

Zərbəyə yoxlama metalların (əsasən çuqun və 

austenit  olmayan poladlar)   dinamik  →özlülü-

yünü  təyin  emtək  üçün  istifadə  olunan  me-

xaniki-texnoloji  sınaq  üsuludur.  Sınaq  zamanı 

materialın hazırlanma və  →termiki emal key-

fiyyəti, həmçinin materialın kövrək sınması və 

köhnəlməyə  meyilliyi,  materialın  qaynaqolu-

nabilmə qabiliyyəti haqqında fikir yürüdülməsi 

üçün  məlumat  əldə  edilir.  O,  materialın  möh-

kəmliyini hesablamaq üçün heç bir göstəricinin 

qiymətini vermir.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 1. İSO-ya əsasən  zərbəyə sınama nümunəsi 

 

Sınağın  aparılması  üçün  standartlaşdırılmış 

forma  və  ölçüyə  malik  nümunələrdən  istifadə 

olunur   (şəkil 1).  Nümunənin  üzərindəki  yarıq 

onun  məqsədli  sınması  üçün  nəzərdə  tutulan 

yerdə açılır. Sınaq zərbə ilə işləyən rəqqaslarda 

aparılır.  

Müəyyən hündürlükdən  düşən rəqqas nümu-

nəyə  dəyərək  onu  sındırır  (şəkil  2).  Rəqqasın 

düşmə sürəti təxm. 5 m/s-a çatır. 

Rəqqasda  bərkidilmiş  çəkic  nümunəni  sındı-

randan sonra əks tərəfə hərəkət edir. Çəkic nü-

munəyə dəyən zaman onu əyir. Əyilmə dartma 

və  sıxılma  gərginlikləri  ilə  müşaiyət  olunur. 

Əvvəlcədən açılmış kərtik dartılma gərginlik- 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 1. Zərbə ilə işləyən sınaq maşının işləmə sxemi 

(

α

-düşmə bucağı, 

β

-qalxma bucağı) 

 

lərinin cəmləşdiyi yerdir. Bu yükləmə çoxoxlu 

gərginlik  halını  daha  da  gərginləşdirir.  Əgər 

material  bu  gərginlikləri  plastik  deformasiya 

yolu ilə dəf  edə bilmirsə onda materialda çat-

lar yaranır və onun sürətlə yayılması baş verir.  

Material kövrək sınır. Dağılma üçün kiçik zər-

bə  işi  lazım gəlir.  Buna görə  də, zərbə işi  ma-

terialın  yüklənməsi  və  cəmlənmiş  gərginlik-

lərin  yaranması  üçün  əsas  göstərici  götürülür. 

Sınma zamanı enerji sərf olunduğundan rəqqas 

o biri  tərəfdə daha az hündürlüyə qalxır. Hün-

dürlüklər  fərqindən sınmaya sərf olunan enerji 

hesablanır: 

 

W= m

⋅

g

⋅

(h‘-h) 

 

burada,  h  rəqqasın  düşmə  hündürlüyü,  h’-sın-

madan  sonra  qalxma  hündürlüyü,  g-sərbəst-

düşmə  təcili  (9,81  m/s²),  m-rəqqasda  bər-

kidilmiş  çəkicin  çəkisi,  W-sınma  işidir  (Joul). 

Zərbəyə  sərf  olunan  enerji  və  ətraf  mühitin 

temperaturu  əldə  olunan    özlülük  üçün  müqa-

yisə göstəricisi kimi qəbul edilir. Sınaq zamanı 

alınan enerji temperaturdan asılı olaraq qrafiki 

təsvir edilir. Müəyyən sayda aparılmış sınaqlar 

nəticəsində  materialın  tətbiqi  üçün  əlverişli 

sahəni  təyin  etmək  olur.  Bu  üsul  metalların 

tətbiqi  üçün  məlumatın  əldə  olunmasında  

əvəzolunmaz sınaq üsulu sayılır. 

 

(alm. der Kerbschlagbiegeversuch, ingl. Charpy im-

pact test )   

---

Ədəbiyyat 

 

409 

1.

 

Адлер,  Ю.П.,  Маркова,  Е.В.,  Грановский,  Ю.В.  Планирование  эксперимента  при 

поиске оптимальных условий., Издательство Наука, 1976. 

2.

 

Ahrberg,  R.   Handbuch  Maschinenbau:  Grundlagen  und  Anwendungen  der  Maschinenbau-

Technik.  Verlag:  Vieweg+Teubner  Verlag;  Auflage:  20,  überarb.  u.  akt.  Aufl.  2011,  1466 

Seiten 

3.

 

Albers, Albert; Deters, Ludger; Feldhusen, Jörg. Konstruktionselemente des Maschinenbaus 

2: Grundlagen von Maschinenelementen für Antriebsaufgaben. 6. Auflage, Springer-Verlag 

Berlin Heidelberg, Berlin, Heidelberg, 2008, 

4.

 

Alijew,  R.  Prozessoptimierung  des  dreifunktionalachsigen  HSC-Fräsens  zur  Sicherung  der 

Formgenauigkeit am Beispiel der Bearbeitung von Graphit. Verlag: Shaker, Aachen, 2001. 

5.

 

Andreas  S.  Produktionsmanagement:  Das  A  -  Z  wichtiger Methoden  und  Konzepte  für  die 

Produktion von heute. 1. Auflage, Gabler Verlag, 2006, 188 S.  

6.

 

Артоболевский И.И. Теория механизмов и машин. 4-е издание. Издательство: Наука, 

1988. 600 c. 

7.

 

August-Wilhelm Scheer: CIM. Computer Integrated Manufacturing: Der computergesteuerte 

Industriebetrieb. 4., neubearb. u. erw. Auflage, Springer, Berlin, 1992, 306 S. 

8.

 

Awiszus,  B.,  Bast,  J.,  Dürr,  H.,  Mathes,  J.  Grundlagen  der  Fertigungstechnik.  4.,  aktuali-

sierte Auflage. Verlag: Hanser, München 2009, 

9.

 

Азбель,  O.,  Егоров,  В  А.,    Звоницкий,    Ю.А.  и  др.  Гибкое  автоматическое  произ-

водство. Л: Машиностроение, 1983 376 с. 

10.

 

Azərbaycan  Milli  Akademiyası  Terminologiya  Komissiyası.  İngiliscə-rusca-azərbaycanca 

aqrar-istehsalı və maşınqayırmasına aid terminlər lüğəti. Gəncə,  «İlkin» nəşriyyatı, 2004 

11.

 

Bağırov,  B.  Əliyev,  Q.    Xarici  ölkələrdə  istehsal  edilən  traktorlar  və  kənd  təsərrüfatı 

maşınları. Gəncə:  UniPrint, 2007 

12.

 

Балтер М. А. Упрочнение деталей машин.  М.: Машиностроение, 1978.  184 с. 

13.

 

Bargel, H.-J., Schulze, G. Werkstoffkunde. Springer Verlag: Berlin Heidelberg 2005, 441 S.  

14.

 

Bauer, G. Der Schiffsmaschinenbau. 4 Bände in 3. Mchn. u. Bln., Oldenbourg 1923, 1927 u. 

1941. 

15.

 

Berger,  M.  Heine,  A.  Matthes,  J.  Schulz,  R.  Bewegungsdesign  –  Das  effiziente  Werkzeug 

zur  Berechnung  und  Simulation  von  Servoantriebssystemen  und  Kur-vengetrieben,  20. 

Internationale  Wissenschaftliche  Konferenz  Mittweida,  28.10.  -  29.10.2009,  Scientific 

Reports IWKM 2009 Nr.5, S.54 - 57,   

16.

 

Bertsche,  B.,  Bullinger,  H.-J.  Entwicklung  und  Erprobung  innovativer  Produkte  Rapid 

Prototyping:  Grundlagen,  Rahmenbedingungen  und  Realisierung.  Springer-Verlag:  Berlin 

Heidelberg, 2007.  

17.

 

Biedermann,  H.    Ersatzteilmanagement:  Effiziente  Ersatzteillogistik  für  Industrie-

unternehmen (VDI-Buch). Verlag: Springer Berlin Heidelberg; Auflage: 2., 2008,   156 S. 

18.

 

Bliedtner,J.,      Müller  ,  H.  ,  Barz,  A.  Lasermaterialbearbeitung:  Grundlagen  -  Verfahren  - 

Anwendungen – Beispiele. Verlag: Carl Hanser Verlag GmbH & CO. KG ,  2012, 400 S. 

19.

 

Большая советская энциклопедия: В 30 т. - М.: "Советская энциклопедия", 1969-1978.  

---