Göz yaşları içindən baxan təbəssüm

22

N 12(21) 3.04.2015

Günel NATİQ

- Əziz bəy, “Ne sin” so ya dı nə lə ri ifa də edir?

- 1934-cü il də so yad qa nu nu çıx dı. Hər kəs so ya dı nı özü seç mə liy di. İn san-

la rın na ta mam lıq komp lek si üzə çıx dı; dün ya nın ən xə sis ada mı “əliaçıq”, 

ən qor xa ğı “ürək li”, ən tən bə li “ça lış qan” so ya dı nı gö tür dü. Bir müəl li mi-

miz var dı, elə as ta gəl idi ki, bir saata adı nı güc lə ya zır dı. O da “Çe vi kəl” 

ol du. Be lə cə gö zəl so yad lar “yağ ma lan dı”.  Öz-özü mə de dim: - Yax şı, Əziz, 

bəs sən nə sən? Elə bu so ya dı da gö tür düm. İs tə dim ki, hər də fə so ya dı mı 

eşi dən də nə ol du ğu mu, kim ol du ğu mu dü şü nüb özü mə gə lim. (Əziz Ne sin-

lə mü sa hi bə dən)

Bö yük  türk  ya zı çı sı,  zi ya lı sı, 

maarif çi si Əziz Ne sin (əsl adı Meh-

met  Nüs rət)  20  de kabr,  1915-ci  il-

də İs tan bul da do ğu lub. Ata sı fa ğır 

bir  bağ ban  idi.  Ya rıac,  ya rı tox  ya-

şa yır dı lar.  Ba xım sız lıq dan  3  yaş lı 

ba cı sın da  sü mük  xəs tə li yi  əmə lə 

gəl miş di,  ayaq la rı  tut mur du.  Nə 

hə kim  var dı,  nə  də  da va-dər man. 

Ba la ca  qız  göz  qa ba ğın da ca  əri-

yib-ge dir di. Bir gün qo num-qon şu 

gö zü yaş lı  ana ya  be lə  bir  məs lə hət 

ve rir:  -  Hər  gün  ax şam  aza nın dan 

son ra uşa ğı qə bi ris tan lı ğa apar, bir 

mə zar da şı nın al tı na qoy. Son ra ar-

xa na bax ma dan evə gəl. Bir baş qa 

adam onu gö tü rüb evə gə tir sin.

Ana be lə də edir. Hər gün qı zı nı 

qu ca ğı na gö tü rür, oğ lu nun da əlin-

dən  tu tub  qə bi ris tan lı ğa  yol la nır. 

Qı zı  or da  qo yub  ge ri  qa yı dır.  Bir 

də fə də ol sun, nə ana dö nüb ar xa ya 

ba xır, nə də qız cı ğaz ağ la yır. 

Qı şa  qə dər  be lə  da vam  edir. 

Gün lə rin bi rin də ata sı ev dən ki çik 

ta but la çı xır. Ba cı sı o ta bu tun için-

dəy di.  Əziz  hə lə  də  elə  bi lir di  ki, 

ata sı o ta bu tu apa rıb bir qə bir da-

şı nın al tı na qo ya caq və ba cı sı qa ça-

qa ça öz ayaq la rıy la evə qa yı da caq. 

Am ma  qız cı ğaz  bir  də  evə  qa yıt-

mır. Və o gün dən son ra ki çik Əziz 

hər şe yə ina mı nı iti rir.

İl lər  son ra  “Mən  göz  yaş la rı nın 

için dən ke çib gəl dim, ağ rı-acı la rım 

mə ni sa ti ra ya za rı elə di” - de yə cək-

di Əziz Ne sin.

Əziz Ne sin ne cə ha fi z ol du

Mək tə bə ge dən də cə mi-cüm lə ta-

nı 4 ya şı var dı. O dövr də yaş həd di 

yox idi, aya ğı tu tan mək tə bə ge də 

bi lər di. Mək təb de yi lən yer məs ci-

də  bi ti şik  ki çik  bir  otaq dan  iba rət 

idi. Müəl lim də məs ci din ima mıy-

dı.  Dərs lər  na maz  su rə lə ri yə  baş-

la yar,  na maz  su rə lə riy lə  ba şa  ça-

tar dı.  Yə ni  uşaq la ra  baş qa  heç  nə 

öy rə dil mir di. 

Əgər Əli Qa lib ad lı şəxs ol ma say-

dı, bəl kə də Əziz Ne si nin təh si li elə 

ima mın  “dərs lə riy lə”  də  ba şa  ça ta-

caq dı.  Ata sı onun la məs cid də ta nış 

ol muş du. Bu adam dər ya idi! Ərəb-

cə, fars ca, fran sız ca da nı şır, ri ya ziy-

ya tı  mü kəm məl  bi lir di.  Şeir  ya zır, 

mu si qi  bəs tə lə yir di.  Öz  döv rü nü 

xey li qa baq la dı ğın dan nə xo ca lar la, 

nə də ki şeyx lər lə yo la ge dir di. Ona 

gö rə də iş siz-güc süz idi.  Ka sım Pa-

şa nın çü rük lük tək kə sin də ki çik bir 

otaq  ver miş di lər,  or da  qa lır dı.  Co-

rab la rı  dəl mə-de şik,  ça rıq la rı  yır tıq 

olar dı.  Ha ma ma  get mə yə  pu lu  ol-

ma dı ğın dan bit-

li-pas lı gə zər di.

Əziz  Ne si nə  ya zıb-oxu ma ğı  hə-

min bu şəxs öy rə dir. Əlifb  a dan son-

ra ke çir lər ərəb di li ni mə nim sə mə yə, 

son ra he sab-hən də sə yə, hüs nü xətt  ə. 

Lap son ra isə müəl li mi Əziz Ne si nə 

Qu ra nı  öy rə dir.  Be lə cə  Əziz  Ne sin 

ha fi z olur. Əy ni nə cüb bə ge yin di rir-

lər, ba şı na əm ma mə qo yur lar. Ya şı-

nın hə lə çox az ol ma sı na bax ma ya-

raq, ha fi z lik edir, məs cid də gü nor ta 

na ma zın dan  son ra  Qu ran  oxu yur. 

Ra ma zan  gün lə rin də  isə  tək kə lə rə 

ge dir,  dər viş lik  edir.  “Uşaq lı ğı mın 

bir gü nü nü də xa tır la mı ram” - son-

ra lar de yə cək di Əziz Ne sin.

O  dö nəm də  Cüm hu riy yət  qu ru-

lur.  İş siz lik dən  əziy yət  çə kən  Əli 

Qa li bi  kənd  mək təb lə ri nin  bi ri nə 

müəl lim  gön də rir lər.  Əziz  Ne sin 

isə də niz çi lik li se yi nə da xil olur. Bu, 

onun ana sı nın ar zu suy du. İq bal ana 

dün ya sı nı  də yi şən də  (on da  Əzi zin 

12  ya şı  var dı)  “Oğ lum  mək təb də 

oxu yur, bö yük adam ola caq, dün ya-

dan ni ga ran get mi rəm”, - de yə cək di.

Əziz Ne sin 1939-cu il də hər bi pe şə 

mək tə bi ni za bit ki mi bi ti rir, əv vəl Fra-

ki ya da, son ra isə Qars da xid mət edir, 

1944-cü il də An ka ra ya gə lir. Ar tıq ki-

fa yət qə dər hə yat təc rü bə si var dı, ya-

şa dıq la rı yaz maq üçün ye tər li idi. 

“İn san  yal nız  de dik lə ri  nə  de yil, 

həm də sus duq la rı na gö rə mə su liy-

yət da şı yır”.

İlk  he ka yə si ni  1943-cü  il də  ya-

zır: “He ka yə ni qə ze tin re dak to ru na 

təq dim edən də elə bil dim, o, hön-

kü rüb ağ la ya caq, o isə xey li gü lüb: 

Çox  yax şı dır,  bi zə  be lə  he ka yə lər 

gə ti rin, - de di”.

“Ən  bö yük  ko me di ya  ya zar la rı 

o  kəs lər dir  ki,  fər di çi lik dən  çı xıb 

in san lı ğın  xid mə tin də  du rur lar”, 

-  de yir di  Əziz  Ne sin.  O,  ko mik 

xa rak ter lər lə 

cə miy yət də ki 

zid diy yət lə ri  if şa  edir di. 

Gül mə li  olay lar  əs lin də  dram  və 

fa ciə  idi.  Yu mo run  di liy lə  de yi lən 

hə yat hə qi qət lə ri ge niş küt lə yə da-

ha  tez  ça tır dı.  Bir  də  ruh dan  düş-

müş  xal qa  an caq  bu  yol la  tə səl li 

ver mək olar dı. Bəl kə də bö yük-bö-

yük kə dər li ro man lar yaz say dı, bu 

ko mik  he ka yə lə ri  qə dər  tə sir li  ola 

bil məz di. 

Bəs qorx mur du mu? O özü bu ba-

rə də be lə de yir di: “Qor xu ən bə şə-

ri  duy ğu dur.  Bö yük  güc lə rə  qar şı 

çıx dı ğı mı  gö rən lər  elə  bi lir lər,  heç 

nə dən qor xum yox dur. Am ma ya-

nı lır lar.  Ki mə sə  fay da sı  ola caq sa, 

doğ ru bil di yi mi, inan dı ğı mı söy lə-

mək,  açıq la maq  duy ğu su  qor xu ya 

üs tün gə lib hə mi şə. “Qorx mu ram” 

de yən lər ya baş qa la rı na ya lan söy-

lə yir lər, ya öz lə ri nə ya lan de yib öz 

baş la rı nı  al da dır lar,  ya  da  fər qin-

də  ol ma dan  in san  ol ma dıq la rı nı 

de yir lər.”

“Mə nim il ham pə ri lə rim yox, 

il ham ca du gər lə rim var”

Əziz Ne sin gül dü rür dü, çün ki sar-

sı lır dı,  əzab  çə kir di.  Əzab  çə kə rək 

gül dür mək  ən  bö yük  qəh rə man lıq 

idi bəl kə də.  Sual ver miş di lər: “Ne cə 

elə yir siz ki, bu qə dər ya za bi lir siz? Si-

zin də il ham pə ri lə ri niz var”? Ca vab 

ver miş di: “Mə nim il ham pə ri lə rim 

yox,  il ham  ca du gər lə rim  var. 

On lar dur ma dan qu la ğı ma pı-

çıl da yır lar:  hay dı,  dur ma  yaz, 

dur ma yaz”. 

Gənc lik  il lə ri  sı xın tı  için də 

keç miş di. Heç nə yə eh ti yac hiss 

et mə di yi  ahıl  çağ la rın da  da  o  il-

lə rin sı xın tı sı nı şə kir di. Ona il ham 

ver miş,  ya zı  yaz dır mış  “ca na var la-

rı”  -  eh ti yac la rı nı  xa tır la yır dı.    Əziz 

Ne sin ar tıq ağ la ya bil mə di yi vaxt lar-

da  də-

l i 

bir  qəh qə hə 

çə kir di.  Bü tün 

hə ya tı  üs yan  idi 

- özü nə, yal qız-

lı ğa, sev gi-

yə...

İn san sa hib ol ma dıq la rı nı itir mək-

dən  qor xar mı?  Əziz  Ne si nin  he ka-

yə lə ri nin  bi rin də  qəh rə man  əs lin də 

möv cud ol ma yan sev gi li si ni itir mək-

dən  qor xur.  Ma lik  ol ma dı ğı  şey lə ri 

itir mək,  yə qin  ki,  ma lik  ol duq la rı nı 

itir mək dən da ha ağ rı lı idi.

“Yal qız qa dın lar” əsə rin də tən ha lı-

ğın rəs mi ni çək miş di. Man ya kın yo-

lu nu sə bir siz li kə göz lə yən iki qa dı nın 

fa ciəsi ni  ya rat mış dı.  Qa dın la rın  işi-

gü cü on la ra ya zı lan eşq mək tub la rı nı 

oxu maq dır. Hər çənd iki si də bi lir ki, 

heç  bir  mək tub  yox dur  və  ol ma yıb, 

ya zıl ma mış sev gi mək tub la rı oxu maq 

yal qız lı ğın ən bö yük tə səl li si idi. 

“İl ham  ca du gər lə ri”  -  eh ti yac-

lar  Əziz  Ne si ni  1957-ci  il də  Ka mal 

Ta hir lə  bir gə  “Dü şün”  nəş riy ya tı-

nı ya rat ma ğa sövq edir. Am ma bu, 

xal qın  eh ti yac la rı  idi.  Əziz  Ne sin 

özü nün  de yil,  xal qın,  cə miy yə tin 

eh ti yac la rı nı  dü şü nür dü,  nəşr  olu-

na caq  ki tab la rı  və tən daş  təəs süb-

keş li yi  və  ya zar  fəh mi  ilə  se çir di. 

Əziz Ne sin fon du nun ər sə yə gə tir-

di yi il lik ədə bi jur nal da bu ma raq-

la ra söy kə nir di. 1976-cı il dən baş la-

ya raq 10 il ər zin də işıq üzü gör müş, 

1000 sə hi fə lik jur nal türk ədə biy ya-

tı nı işıq lan dı rır, ye ni ya zar la rı ədə bi 

alə mə ta nı dır dı. Dər gi nin gə li ri çox 

cü zi idi və nəş rin eh ti yac la rı nı ödə-

mir di.  Bu nun la  be lə,  türk  xal qı nın 

gə lə cə yi  na mi nə,  nə yin  ba ha sı na 

olur sa- ol sun Əziz Ne sin dər gi ni ya-

şat ma ğa ça lı şır dı. 

“Sev gi lər üçün yaz dım, 

sev gi lər üçün oxu yun”

Ya ra dı cı lı ğa  şeir lər lə  gəl miş di. 

Son ra  ara  ver miş di.  Öm rü nün  ahıl 

çağ la rın da şeirə ye ni dən qa yıt mış dı. 

“Yal qız lıq  də li  rüz gar dır”,  -de yir di 

şeir lə ri nin  bi rin də.  Bə zən  ümid lər 

də kü lək lər lə sov ru lub ün van sız mə-

kan la ra ge dir di...

Ya zı lar da ya şa dım,

Ya zı lar da ölü rəm

Mə ni ya zı la ra qo yun.

Sev gi lər üçün yaz dım,

Sev gi lər üçün oxu yun.

Sev gi lər dən  ya zır dı  Əziz  Ne sin. 

Onun  fi k rin cə,  eşq  mü qəd dəs  idi,  

se vən lə rə  ilan  qıy maz dı,  se vən-

lə ri  il dı rım  vur maz dı.  Ölüm dən 

qor xan lar  sev gi yə  sı ğın ma lıy dı. 

“Ölüm se vən lə rə qıy maz”, - de yir-

di Əziz Ne sin.

İlk  in fark tın dan  son ra  ya zır dı: 

“Qə ri bə dir, ni yə in di yə dək və siy yə-

ti mi  yaz ma mı şam?  Hal bu ki  çox dan 

yaz ma lıy dım.  Sa də cə  elə  bi lir dim, 

ölüm çox uzaq lar da dır və be lə asan-

lıq la  gə lə  bil məz.  O  qə dər  ya rım çıq 

qal mış iş lə rim var ki. Dün ya ya borc-

lu ölü rəm”.

Am ma  yaz mış dı  və siy yə ti ni 

us tad. 

“5 iyul 1995-ci il də isə İz mi rin Fo-

ça  qə sə bə sin də  din cə lər kən  dün ya 

ilə  vi da laş mış dı.  7  iyul da kı    dəfn 

mə ra si mi nin  sse na ri si ni  çox  əv vəl-

dən  yaz mış dı:  rəs mi  heç  bir  ri tual 

ol ma ya caq,  na maz  qı lın ma ya caq, 

yan-ya na  5  mə zar  qa zı la caq,  cə na-

zə nin  han sı  mə za ra  qo yul du ğu nu 

sa də cə bir adam bi lə cək. Mə zar la rın 

üs tü ör tü lən dən son ra ver tol yot dan 

çə ki liş ya pıl ma sı na ica zə ve ri lə cək.

Və siy yə ti nə  ol du ğu    ki mi  əməl 

edil di - əsər lə ri ilə bir lik də hə ya tı nın 

ən önəm li la yi hə si say dı ğı Ne sin Fon-

du nun bağ ça sı na gö mül dü. Ölü mün-

dən əv vəl ki mü sa hi bə lə ri nin bi rin də 

de yir di ki, ca van lıq dan bə ri ən bö yük 

ar zum  -  özü mün  is tə di yim  ideal  bir 

döv lət qur maq idi. An caq bu nu edə 

bil mə yə cə yi mi  gö rən dən  son ra  bu 

tor pa ğı alıb adı ma Fond qu ra bil dim. 

Bu ra da ya şa yıb-oxu ya caq olan uşaq-

lar mən dən son ra kı əsər lə rim ola caq-

dır”.  (Ma yis  Əli za də,  “Axund za də-

dən,  Mir zə  Cə lil dən,  Sa bir dən,  Əziz 

Ne sin dən” mə qa lə sin dən)

Ma yis  bəy  mə qa lə sin də  da ha  bir 

ma raq lı mə qa ma to xu nur; 1998-ci il də 

Tür ki yə nin  bə zi  si ya sət çi lə ri  han sı sa 

mü ka fat la ra  la yiq  gö rü lür,  Əziz  Ne-

si nə də “ölü mün dən son ra” mü ka fa tı 

ve ri lir. Mü ka fat la rı təq di met mə mə ra-

si mi nə gə lən ya zı çı nın oğ lu Əli Ne sin 

kür sü yə çı xa raq de yir: “Bu ge cə ata mı 

yu xu da  gör düm.  Ona  mü ka fat  ver-

dik lə ri ni  de dim”.  “Mən dən  baş qa  ki-

mə mü ka fat ve rib lər?” - de yə so ruş du. 

“Tan su Çil lə rə, Yıl dı rım Ak tu na ya da 

ve rib lər”. “Sən mə nə ve ri lən mü ka fa tı 

al ma” - Əli Ne sin bu söz lə ri de yən dən 

son ra ata sı na “ölü mün dən son ra” ve ri-

lən mü ka fa tı al ma dan sa lo nu tərk edir.

“Heç ol ma sın mə zar 

da şı mız...”

Dü şün dü  ki,  in san  gəl di yi  gün-

dən ölü mü göz lə yir. Ya şa ma ğın ən 

çə tin anı bu ol sun gə rək. Am ma ya-

şa maq bəl kə də ölü mü göz lə mək lə 

gö zəl dir. Bəl kə də ölüm arın maq dır, 

çün ki har da sa tə miz bir an la mı var...

Us tad  ya zı çı  ki tab la rın dan  gə lən 

bü tün və sait lə ri fon dun ya rat dı ğı in-

ter nat  mək tə bə  və siy yət  edir.  Dörd 

öv la dı na isə: “Öz əli ni zin zəh mə ti lə 

çö rək pu lu qa zan ma lı sız”, - de yir.

“Heç  ol ma sın  mə zar  da şı mız,  bir 

mək təb  bax ça sı na  göm sün lər  bi zi, 

uşaq lar qa çış sın üs tü müz də” - bu nu 

da bö yük us tad Əziz Ne sin de miş di...

Əziz Nesin:

Göz yaşları içindən 

baxan təbəssüm

---