Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XIV, Y. 010, Sa. 141 Yeni Çek kanunu’na göre tüzel kiŞİleri temsilen çek düzenlenmesi ve sonuçlari metin topçUOĞLU

Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Metin TOPÇUOĞLU

154

4) YÇK m. 4/2’nin kabul ettiği karine, kanunun işaret ettiği ilişkilerle 

sınırlıdır. Kanunun öngörmediği ilişkilerde, dolaylı temsilin varlığı karinesin-

den yararlanılamayacaktır. Ancak genel kurallardan hareketle (BK m. 32/2) 

hamil, çekin tüzel kişi tacir hesabına keşide edildiğini anlar veya temsil iliş-

kisinin varlığını gösterebilirse karşılıksız çek dolayısıyla tüzelkişi tacire baş-

vurabilecektir.

5) YÇK m. 4/2’de sayılan ilişkilerin varlığını ispat etmek şart değil-

dir. Bu ilişkilerin varlığını gösteren emarelerin

31

 bulunması halinde de aynı 

sonuç geçerlidir. Ortaklık, yöneticilik, temsilcilik gibi sıfatların ispatında bir 

güçlük bulunmasa da ortakların ilgisini, sahip oldukları etkileme gücünü gös-

teren ilişkilerin ispatı her zaman kolay olmayabilir. Bu ihtimallerde, madde-

nin işaret ettiği ilişkilerin varlığını gösteren emarelerin bulunması yeterli gö-

rülmüştür.

6) YÇK m. 4/2, ortakların ilgili oldukları veya etkileri altındaki kişile-

ri gerçek kişilerle sınırlandırmıştır. Buna karşılık pekâlâ, tüzel kişiler de aynı 

ilgi veya etkileme gücü kapsamına dâhil olabilir. Bu sebeple, maddede sayılı 

ilişkilerin varlığı ispat edilmek şartıyla, söz konusu sıfatları taşıyan tüzel kişi-

ler adına açılmış çek hesapları da aynı sonuca tabi tutulmalıdır.

7) Ticari faaliyetlerin kayıt dışı ekonominin denetim altına alınması he-

defi ndeki ağırlığı dikkate alınarak YÇK m. 4/2’deki karinenin uygulama ala-

nı, sadece tüzel kişi tacirlerle (TK m. 18)

32

 sınırlandırılmıştır.

8) YÇK’yı gerektiren sebepler arasında, kayıt dışı ekonominin dene-

tim altına alınması, keşidecinin hileli işlemlerinin engellenmesi, hamilin ve 

piyasanın gözetilmesi hedefl eri önemli rol oynamıştır

33

. Genel gerekçede Ka-

nunun, çek ile ilgili hukukî ilişkileri ve sonuçlarını düzenlemediği, çekin gü-

venilir bir ödeme aracı olmasına, kayıt dışı ekonominin önlenmesine hizmet 

edecek kamu hukuku nitelikli düzen kuralları öngördüğü ifade edilmiştir. Ge-

rekçede zikredilen yaklaşıma karşılık kanun koyucu, çek hesabının açılmasın-

31

  Emarelere dayanan ispat (delil başlangıcı), uyuşmazlığın esasını doğrudan ispat edememekle 

birlikte buna yakın vakıaların (emarelerin) gösterilmesi ile ispat yükümlüğünün yerine geti-

rilmesidir. Emarelerle ispat konusunda geniş bilgi için bkz. Konuralp, H.: İspat Kurallarının 

Zorlanan Sınırları, Ankara 2009, s. 18-29.

32

 Tüzel kişilerin tacir sıfatı için bkz. Arkan, S., Ticari İşletme Hukuku, Ankara 2009, s. 119-

127; Nomer Ertan, N. F. (Ülgen, H./Teoman, Ö./Helvacı, M./Kendigelen, A./Kaya, A.): Tica-

ri işletme Hukuku, İstanbul 2006, p. 645-650.

33

 Kanun Tasarısı, Genel Gerekçe (TBMM, Dönem 23, Yasama Yılı 4, S. Sayısı 445), p. 18.

---

Yeni Çek Kanunu’na Göre Tüzel Kişileri Temsilen Çek Düzenlenmesi ve Sonuçları

Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

155

dan, düzenlenmesi ve sonuçlarına varıncaya kadar maddi hukuk kuralları ve 

bunların hukuki sonuçları hakkında düzenlemeler sevk etmiştir. Örneğin tem-

sile ilişkin genel ve özel hükümlerden önemli ölçüde ayrılan, hatta söz konu-

su hükümleri bertaraf eden (BK m. 32-40, TK m. 590) sonuçlar benimsen-

miştir. Aynı doğrultuda YÇK m. 4/2’nin gerekçesinde, “tasarıyla güdülen di-

ğer bir amaç da, tacir sıfatını haiz tüzel kişinin taraf olduğu ticarî ilişkilerde, 

bu tüzel kişinin borcuna karşılık olarak, organlarında görev yapan veya tem-

silcisi sıfatını taşıyan ya da herhangi bir gerçek kişi adına açılmış çek hesa-

bı ile ilişkilendirilmiş çek düzenlenmesinin önüne geçmektir” açıklamasına 

yer verilmiştir. Muhatap banka, m. 4/2’deki ilişkilerin varlığını ispat eden ya 

da bu ilişkilere delalet eden emareler varsa, hamilin ödeme talebini yerine ge-

tirmek ve durumu Maliye Bakanlığı’na (Gelir İdaresi Başkanlığı) bildirmek-

le yükümlüdür. Fakat ödeme talebi kısmen veya tamamen karşılanmayan ha-

mil m. 4/2’deki ilişkilere dayanarak ilgili ve asıl borçlu tüzel kişiye karşı hu-

kuki takip yapabilecektir.

Kamu idarelerinin, emarelerden hareketle YÇK m. 4/2’deki ilişkilerin 

varlığını kabul ederek ilgili tüzel kişiyi sorumlu tuttuğu hallerde, açığa çıkan 

ve dolaylı temsilin varlığını gösteren ilişkilerden mağdur hamilin yararlana-

maması düşünülemez. Maddede sayılan ilişkiler çerçevesinde tüzel kişiye ait 

nakit işlemlerinin, bir gerçek kişi hesabından yürütüldüğünü gösteren emare 

ve deliller, kamu talepleri açısından nasıl nitelendirilirse nitelendirilsin, söz 

konusu emare ve delillerin işaret ettiği ilişki dolaylı temsil olarak muamele 

görecektir.

IV) KARŞILIKSIZ ÇEK DOLAYISIYLA TÜZEL KİŞİ  

 

 

    TEMSİLCİLERİNİN SORUMLULUĞU

A) Karşılıksız Çekin Hukuki Sonuçları Bakımından Tüzel Kişi 

Temsilcisinin Sorumluluğu

Tüzel kişiler, organlarının işlemlerinden ve temsil yoluyla yapılan iş-

lemlerden sorumludur. Temsil yoluyla çek keşide etme yasağı gerçek kişiler-

le sınırlıdır, tüzel kişiler adına pekâlâ temsil yoluyla çek keşide edilebilecektir 

(YÇK m. 2/3, 8; m. 5/2). Yetkili temsil çerçevesinde keşide edilen çekin hu-

kuki sonuçları, tüzel kişiye aittir. Gerçek kişilerden (YÇK m. 5/3) farklı ola-

rak, temsil yetkisi aşılarak yapılan işlemlerde TK m. 590 hükmü gereği biza-

tihi temsilci kendisi sorumlu tutulacaktır. Tüzel kişinin, kusurlu davranışla-

---