Fondeko svijet
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- WilliaM Bateson
3 FONDEKO SVIJET/34/2011. istorija genetike akademik ljubomir Berberović P očetkom XX vijeka egzaktna nauka je proizvela dvije divovske transformaci- je u fundamentalnim idejama o stvar- nosti, transformacije koje zahvataju svačiji doživljaj prirode i čovjeka: prva se dogodila u fizici (Planck i Einstein – kvantna teorija i teorija relativeta), a druga u biologiji (Men- delovi zakoni). Niko u to vrijeme nije mogao ni sanjati da će otkrića iz osnova ova dva na- učna preokreta odvesti čovječanstvo u eru subatomske fizike i eru molekularne biologi- je, a odatle – do nuklearnog oružja i genetič- kog inženjerstva. Lice svijeta se zauvijek pro- mijenilo, a na horizonte budućnosti izbijaju nove egzistencijalne brige i prijetnje. U ta burna vremena sudbonosna za razvoj prirodoznanstva, samo dvije godine nakon što je naučni svijet upoznao Mendelove po- kuse i njegovu korpuskularnu teoriju heredi- teta, pojavila se u Engleskoj knjiga pod nazi- vom „Mendelova načela – odbrana“ (1902.). Autor: William Bateson (1861.-1926.), po obrazovanju i zanimanju zoolog i profesor Univerziteta u Cambridgeu, već je imao zavi- dan ugled. Svojom knjigom napisanom u odbranu osnivača genetike odmah se svrstao među najistaknutije i najplodotvornije zago- vornike mendelizma, teorije koja će postati kamen temeljac biološke revolucije. doprinos eksperimentalnoj nauci Iako danas nije baš popularan, Bateson spa- da u uski krug istaknutih naučnika svoga doba. Utvrdio je filogenetsku vezu između bodljokožaca i hordata, čime je učinjena ka- pitalna ispravka dotadašnjih shvatanja o fi- logenezi kičmenjaka – najvišeg i najpopu- larnijeg taksona u životinjskoj sistematici, kojem i sami pripadamo. Po tome je bio poznat i cijenjen u savremenoj nauci. Pita- nja heredita neizbježno mu se nameću u njegovim embriološkim istraživanjima pro- mjenjljivosti životinja, pa je munjevito shva- tio značaj previđenih Mendelovih opita i zaključaka, čim su „ponovo otkriveni“. Upo- znao se sa Mendelovim djelom kada i trojka koju literatura najčešće citira kao „otkriva- če“ (Correns, Tschermak i De Vries). Smje- sta je shvatio i prihvatio teorijske principe mendelovskog nasljeđivanja, putem dis- kretnih čestica, koje će kasnije dobiti ime NA POČETKU BIJAŠE
„geni“ i razjasnio rezultantni statistički ka- rakter mendelizma. Smjela teorija o korpuskularnoj prirodi ma- terijalne osnove nasljednosti, izrasla iz Mendelovih skromnih pokusa sa bašten- skim graškom u dvorištu samostana u Brnu, inače je doživjela hladan prijem. Bateson, naučnik izuzetnog znanja, ličnost izrazite odlučnosti i čvrstine, uvrštava se među prve zagovornike mendelizma. Pri svemu tome, bio je još posebno talentovan za oštre pole- mike i bespoštednu kritiku suprotnih (po- grešnih) mišljenja. Bateson usvaja i dovodi na britanska ostrva i teorijski i eksperimentalni mendelizam. Nije oklijevao da krene u konkretna hibridološka istraživanja, koristeći se mendelovskim me- todama. Zajedno sa svojim učenicima ostva- rio je značajan doprinos eksperimentalnoj nauci o biološkom nasljeđivanju, u vrijeme najranijih početaka. Ipak, Bateson će biti trajno upamćen prije svega po svojim terminološkim izumima. Tvorac je danas opštepoznatog naziva za na- uku koja se tek bila rodila – „genetika“. Pri- padaju mu i zasluge za nastanak ključnog termina u svakoj priči o biološkoj nasljedno- sti, termina – gen. Naime, danski botaničar Wilhelm Johannsen, u svom ranogenetič- kom djelu „Elementi nauke o nasljeđivanju“ (1909.), „otkinuo“ je prva tri slova iz Bateso- nove riječi „genetika“ i zauvijek preimeno- vao Mendelove „nasljedne osnove“ u „gene“. Bateson je autor i nekih drugih općeprihva- ćenih naučnih imena, kao što su „homozi- got“ i „heterozigot“, koji i danas predstavljaju standardne natuknice u rječniku formalne genetike.
U istoriju nauke Nateson ne ulazi samo zbog zasluga za izgradnju genetičke terminologi- je. On je također tvorac važnog postulata da se osobine koje variraju kontinuirano, kao što su uzrast ili težina, nasljeđuju pod kon- trolom velikog broja pojedinačnih mende- lovskih gena. Ta ideja stoji u temeljima nauč- nog pristupa nasljeđivanju kvantitativnih osobina. „Mora se, na primjer, zapaziti da uzrast jedinki u savremenim rasama čovje- ka, predstavlja tipično kontinuirano varira- nje i jedina prihvatljiva hipoteza o nasljednoj determinaciji ove osobine svakako je hipote- za o upletenost više od jednog para alelo- morfnih gena“ - pisao je Bateson, već davne 1902. godine, Kraljevskom društvu, naju- glednijoj asocijaciji odabranih učenjaka na britanskim ostrvima. Slobodno se može tvr- diti da ovo Batesonovo pismo znači početak biometrijske genetike, discipline posvećene proučavanju svih onih bezbrojnih odlika ži- vog svijeta, koje se utvrđuju mjerenjem. Uz- goj domaćih životinja i kultiviranih biljaka bio je kroz mnoga stoljeća rašireno, omiljeno i poštovano zanimanje u Engleskoj. Nasljed- ne metričke i merističke karakteristike orga- nizama, koje je Bateson, „priveo“ nauci, po- sebno su važne sa ekonomske tačke gledišta. Tako se genetika već na svojim prvim koraci- ma približila praktičnim pitanjima. Batesona su pojedini istoričari ponekad na- zvali „ocem genetike“, što se može pravdati s obzirom na činjenicu da je toj nauci zaista nadjenuo ime. Međutim, njegova naučna veličina prvenstveno potiče otuda što je ge- netici jako rano pribavio ugled punovrijed- ne prirodne nauke i izuzetno uspješno se borio za njenu afirmaciju. William Bateson je nesumnjivo zavrijedio da se ove godine pomene stopedeseta godišnjica njegovog rođenja. Nasljedne metričke i merističke karakteristike organizama, koje je Bateson, „priveo“ nauci, posebno su važne sa ekonom- ske tačke gledišta. Tako se genetika već na svojim prvim koracima približila praktičnim pitanjima. Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|