Erməni xəyanəti

46 
 
1  yanvar  1906-cı  il.  Papravənd.  Erməni 
quldur  birləĢmələri  azərbaycanlıların  Papravənd 
kəndinə  basqın  etmiĢlər.  Sakinlər  dinc  Ģəkildə 
müqavimət 
göstərsələr 
də, 
kənd 
iĢğal 
olunmuĢdur.  Ermənilər  kiĢilərin  baĢlarını  kəsir, 
hamilə qadınlarının qarnını qılıncla yarır və hələ 
dünyaya 
gəlməmiĢ 
uĢaqların 
baĢlarını 
vururdular.  Qırğına  erməni  quldur  Andronik 
rəhərlik  edirdi.  Əsrin  əvvələrində  Rusiyanın 
Ərzurumdakı  konsulu  general  Q.Mayevski  onun 
haqqında yazmıĢdı: “1901-ci il qıĢın əvvəllərində 
Andronik  adlı  birisinin  erməni  quldur  dəstəsi 
MuĢ həndəvərində peyda olmuĢdur”.  
18 mart 1918-ci il. Şamaxı. Səhər tezdən 
erməni  quldur  birləĢmələri  Ģəhərə  soxulmuĢlar. 
Onlar evləri yandırır, tanınmıĢ ictimai xadimləri, 
ziyalıları  öldürürdülər.  Rusiyanın  Birinci  Dövlət 
Dumasının  sabiq  üzvü  Məmmədtağı  Əliyev  də  xüsusi  qəddarlıqla  qətlə 
yetirilmiĢdir. Dinc sakinlər ağılasığmaz iĢgəncə və əzabi-əziyyətlə öldürülürdülər. 
Küçələr iĢgəncə verilmiĢ, döĢlər kəsilmiĢ və qarınları yırtılmıĢ qadınların meyitləri 
ilə  dolu  idi.  Payalarla  torpağa  sancılmıĢ  uĢaqların  qalaq-qalaq  meyitləri  Ģahidləri 
dəhĢətə  gətirmiĢdi.  Fövqəladə  Ġstintaq  Komissiyasının  üzvü  A.Novatskinin 
fikrincə, ġamaxını viran qoyan erməni quldur dəstələri bir ideyadarı –öldürmək və 
qarət etmək, qarət etmək və öldürmək ideyasından ruhlanmıĢdılar.  
19  mart.  1918-ci  il.  Bakı.  Fövqəladə  Ġstintaq  Komissiyasının 
sənədlərində  deyilir  ki,  martın  19-da  tezdən  azərbaycanlıların  hələ  yatdıqları  vaxt 
Ģəhərin  onlar  yaĢayan  hissəsinə  hücum  baĢlanmıĢdır.  Azərbaycanlılar  nələr  baĢ 
verdiyini  dərhal  anlaya  bilməmiĢdilər.  Qanlı  əməliyyatların  bilavasitə  baĢçısı 
“DaĢkansütyun”  terror  təĢkilatının  fəallarından  biri  Bakıda  qeyri-erməni  əhalini 
kütləvi  surətdə  qırmaq  barədə  S.ġaumyanın  göstəriĢini  yerinə  yetirən  Stepan 
Lalayev  olmuĢdur.  Komissiyanın  sənədlərinə  görə,  o,  dinc  vətəndaĢların 
öldürülməsində  Ģəxsən  iĢtirak  edirdi.  Xüsusi  mühüm  iĢlər  üzrə  məhkəmə 
müstəntiqi  Komarovskinin  raportuna  görə,  erməni  quldurları  Bakının  mərkəzi 
küçələrində evlərə soxulur və silahsız sakinləri öldürürdülər.  
21  mart,  1918-ci  il.  ġahidlərin  dediklərinə  görə  “DaĢnaksütyun”  terror 
təĢkilatının saqqallılardan ibarət dəstəsi rus inqilabının bayrağı altında ĠçəriĢəhərin 
girəcəyindəki binanı mühasirəyə almıĢdı. Burada iki min nəfərədək yaralı və xəstə 
azərbaycanlı,  rus  ləzgi  və  yəhudi  vardı.  Erməni  terrorçu  Hamazasrin  və 
“DaĢnaksütyun”un üzvü, qəddarlığı ilə ad çıxarmıĢ Anastas Mikoyanın (sonralar o, 
uzun müddət SSRĠ rəhbərlərindən biri olmuĢdur) əmri ilə ermənilər həmin binaya 
kerosin  tökərək  hər  tərəfdən  od  vurmuĢlar.  Bu  dəhĢətli  mənzərəni  uzaqdakı  bir 

---

47 
 
binanın  damından  açılan  iri  deĢikdən  müĢahidə 
etmiĢ  Bakı  sakini  demiĢdir  ki,  o,  yanıb  kömürə 
dönmüĢ  və  qalaq-qalaq  yığılmıĢ  meyitlərin 
arasında  yarımcan  adamlar  görmüĢdür.  Onlar 
dözülməz 
əzab-əziyyət 
içində 
qıvrılır, 
inləyirdilər. 
20-21  mart  1918-ci  il.  Gözəldərə.  Kənd 
sakinləri  Novruz  bayramını  qeyd  edərkən 
təpədən-dırnağadək 
silahlanmıĢ 
erməni 
quldurları  kəndə  basqın  etmiĢlər.  Həmin 
günlərdə  600  dinc  sakin  öldürülmüĢ,  kənd  isə 
yandırılmıĢdır.  Müsəlman  qadınların  kiçik  bir 
dəstəsi  meĢəyə  qaçmıĢ,  lakin  ermənilərə  əsır 
düĢməkdən qorxaraq özlərini öldürmüĢlər. 
Mart 
1918-ci 
il.  Şamaxı.  ġamaxı 
qəzasındakı Qubalı kəndinə hücum edən erməni quldurları 250 kiĢini, 150 qadını, 
135  uĢağı  görünməmiĢ  üsullarla  öldürmüĢlər.  Südəmər  körpələrin  kütləvi  surətdə 
öldürülməsi dünya tarixində görünməmiĢ haldır. 
Mart
 
1918-ci il. Şamaxı. QuĢçu kəndinə ermənilərin basqını nəticəsində 192 
kiĢi,  115  qadın,  25  uĢaq  öldürülmüĢdür.  Kəndlilərin  əmlakı  talan  edilmiĢ,  evləri 
yandırılmıĢ, müsəlmanların müqəddəs kitabı və məscidi mundarlanmıĢdır. 
1918-ci  il.  Aprelin  əvvəlləri.  “DaĢnaksütyun”un  göstəriĢini  yerinə  yetirən 
silahlı  erməni  quldur  birləĢmələri  Bakıdan  Navahi  stansiyasına  gəlmiĢ  və  sovet 
hakimiyyəti  adından  yerli  əhaliyə  ultimatum  vermiĢlər.  Sakinlər  daĢnakların 
hakimiyyətini tanımaqdan imtina etdikdə onlara amansızcasına divan tutulmuĢdur. 
Həmin stansiyada ermənilər 55 kiĢini, 260 qadını və 140 uĢağı öldürmüĢlər. Qətlə 
yetirilənlər və yaralananlar arasında Azərbaycan, rus, ləzgi və yəhudi millətlərinin 
nümayəndələri vardı. 
25  aprel  1918-ci  il.  Qars.  Erməni  quldurları  Qars  viyalətinin  Ģərqində 
yerləĢən  Subatan  kəndində  750  türkü  öldürmüĢlər.  ġahidlərin  dediklərinə  görə, 
ermənilər 257 uĢağı Tıptıp küçəsinə yığaraq çox qəddarcasına qətlə yetirmiĢlər. 
29  aprel  1918-ci  il.  “DaĢnaksütyun”  erməni  terror  təĢkilatının  göstəriĢini 
yerinə yetirən quldur dəstələri Gümrü yaxınlığında 3 min adamı öldürmüĢlər. Qətlə 
yetirilənlər arasında qadınlar, qocalar və uĢaqlar da vardı. 
1918-ci  il.  Aprel.  Hamazaspin  dəstəsinin  hətta  südəmər  körpələrə  rəhm 
etmədiyindən xəbər tutan Dəvəçibazar və Qızılburun kəndlərinin sakinləri yığıncaq 
keçirərək  15  nəfər  hörmətli  ağsaqqalı  quldur  dəstəsini  duz-çörəklə  qarĢılamağa 
göndərməyi  qərara  almıĢlar.  Bu  yerlərin  sakinləri  əmin  idilər  ki,  Qafqaz  adətinə 
uyğun  olaraq  ağsaqqalların  duz-çörəklə  qarĢıya  çıxması  sülhsevərlik  və  qan 
tökülməsinə  yol  verməməyə  çalıĢmaq  rəmzi  sayılır.  Amma  Hamazaspin 
quldurlarının bu qocalara qarĢı törətdiyi vəhĢilik bütün mahalı sarsıtdı. 

---