Əlyazması hüququnda m a h m u d L u t ü r k a y r ə Ş a d ə T
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 3.6. Uzunmüddətli və qeyri-maddi aktivlərin təhlili (manat) Balansın aktivi və passivinin bölmələri və
- Hesabat dövrü ərzində artma (+), azalma (-) A
- Cədvəl 3.6. Uzunmüddətli və qeyri-maddi aktivlərin örtülməsi mənbələri (manatla) Uzunmüddə tli
- NƏTİCƏ
- ƏDƏBIYYAT SIYAHISI
67
Uzunmüddətli və qeyri-maddi aktivlərin təhlili (manat) Balansın aktivi və passivinin bölmələri və maddələri İlin əvvəlinə İlin sonuna Hesabat dövrü ərzində artma (+), azalma (-) A 1 2 3 Balansın aktivinin I bölməsindən
1. Uzunmüddətli və qeyri-maddi aktivlər 1.1. Uzunmüddətli aktivlər
1.2. Qeyri-maddi aktivlər
529388
17
698538
31
+169150
+14 Yekunu
529405
698569
169164
Passivin II bölməsindən
1. Uzunmüddətli maliyyə öhdəliklri
-
294699
+294699 Passivin I bölməsindən
2. Xüsusi vəsait mənbələri
1036651
1
984347 1
-52304 O cümlədən:
2.1. Uzunmüddətli və qeyri-maddi aktivlərin örtülməsinə yönəldilməsi
529405
403870 2
-125535 2.2. Cari (dövriyyə) aktivlərinin (xüsusi dövriyyə vəsaitinin) örtülməsinə istifadə olunan xüsusi vəsait mənbələri
2
580477 3
+73231
Analitik cədvəldə verilən məlumatların çoxu maliyyə vəziyyətinin əsas informasiya bazası kimi götürdüyümüz balansda verilmişdir. Lakin, mühasibat balansında uzunmüddətli və qeyri-maddi aktivlərin, habelə xüsusi dövriyyə aktivlərinin örtülməsinə istifadə olunan vəsait mənbələri verildiyinə görə təhlil zamanı bu göstəriciləri əlavə hesablamalar aparmaqla təyin etmək tələb olunur. 68
1. İlin əvvəlinə və sonuna xüsusi vəsait mənbələrini təyin edən zaman qarşıdakı xərc və gəlirlər üçün ehtiyatlar da hesablamaya daxil edilir: a) İlin əvvəlinə: 1056629+122=1036651 manat; b) İlin sonuna: 983423+924=984347 manat olur. 2. Uzunmuddətli və qeyri-maddi aktivlərin örtülməsinə yönəldilən xüsusi vəsait məbləği 3-cü sətir üzrə yekun məbləğindən uzunmüddətli maliyyə öhdəlikləri məbləğini çıxmaqla təyin edilir: Bizim misalımızda uzunmüddətli və qeyri-maddi aktivlərin örtülməsinə yönəldilən xüsusi vəsait məbləği: a) İlin əvvəlinə 529405-0=529405 manat; b) İlin sonuna 698569-294699=403870 manat olur. 3. Cari aktivlərin, yəni xüsusi dövriyyə vəsaitinin örtülməsinə yönəldilən xüsusi vəsait məbləği cəmi xüsusi vəsait mənbələri məbləğindən uzunmüddətli və qeyri-maddi aktivlərin örtülməsinə yönəldilən məbləği çıxmaqla təyin edilir: Bizim misalımızda bu göstəricilər: a) İlin əvvəlinə 1036651-529405=507246 manat; b) İlin sonuna 984347-403870=580477 manat olur. Analitik cədvəldə verilən məlumatlardan istifadə etməklə uzunmüddətli və qeyri-maddi aktivlərin örtülməsi mənbələrinin hərəkətinin – artması, yaxud azalmasını təhlil etmək mümkündür. Verilən məlumatlardan göründüyü kimi, müəssisənin xüsusi vəsait mənbələ- rinin və uzunmüddətli maliyyə qoyuluşlarının cəmi məbləği ilin əvvəlinə 1036651 manat və ilin sonuna 294699+984347=1279046 manat olmuşdur. Mühasibat balansının passivinin II bölməsində və yuxarıdakı analitik cədvəldə verilən məlumatlardan göründüyü kimi, təhlil apardığımız müəssisədə ilin əvvəlinə uzunmüddətli bank kreditləri və uzunmüddətli borclar üzrə məbləğlər olmamışdır. Deməli, ilin əvvəlinə olan məlumata görə müəssisədə mövcud olan bütün uzunmüddəttli və qeyri-maddi aktivlər onun xüsusi vəsait mənbələri hesabına tam həcmdə örtülmüş və bu məqsədlərə cəlb edilmiş vəsait mənbələrindən istifadə
69
olunmamışdır. Lakin, ilin sonuna olan məlumatlardan göründüyü kimi, müəssisə uzunmüddətli və qeyri-maddi aktivləri tamamlamaq üçün 294699 manat məbləğində uzunmüddətli bank kreditlərindən istifadə etmişdir. Deməli, ilin sonuna uzunmüddətli və qeyri-maddi aktivlərin 294699*100:698569=42,2 faizi cəlb edilmiş vəsait, 100,0-42,2=57,8% isə xüsusi vəsait mənbələri hesabına örtülmüşdür. Bu hal hesabat ili ərzində cari aktivlərin çoxaldılması üçün daha çox səy gös- tərilməsi və müəssisənin xüsusi vəsaitindən dövriyyə aktivlərinin yaradılması və çoxaldılmasına yönəldilən vəsait payının artması ilə izah olunur. Mühasibat balansından göründüyü kimi, müəssisənin cari aktivləri (aktivin II və III bölmələrinin cəmi) ilin sonunda ilin əvvəli ilə müqayisədə 582073 manat (1100970-518897) yaxud 112,18% artmış və müəssisə vəsaitinin ümumi həcmində onun payı 49,49%-dən 61,18-dək çoxalmışdır. Analitik cədvəldə verilən məlumatrlardan göründüyü kimi, cari (dövriyyə) aktivlərinin, yəni xüsusi dövriyyə vəsaitinin örtülməsinə yönəldilən xüsusi vəsait mənbələri ilin əvvəli ilə müqayisədə 580477-507246=+73231 manat çox olmuşdur. Beləliklə, də müəssisənin cari aktivlərinin hesabat ilinin əvvəlinə 75 .
518897 1000
* 507246
faizi, ilin sonuna isə 72 .
1100970 100
* 580477
faizi xüsusi dövriyyə vəsaiti hesabına örtülmüşdür. Apardığımız hesablamalarda uzunmüddətli və qeyri-maddi aktivlərin örtülməsi bütövlükdə araşdırılır. Lakin, təcrübədə uzunmüddətli və qeyri-maddi aktivlərin ayrı-ayrı növlərinin maliyyələşdirilməsi mənbələri, az da olsa fərqlənir. Bir qayda olaraq, əsas vəsait və uzunmüddətli maliyyə qoyuluşları (pay və səhmlər, istiqrazlar, verilmiş borclar, kənar müəssisə və təşkilatlara qoyulan investisiyalar), qeyri-maddi aktivlər müəssisənin xüsusi vəsaiti, həm istehsal, həm də qeyri-istehsal təyinatlı kapital qoyuluşları üzrə bitməmiş istehsal, quraşdırmaq tələb olunan avadanlıqların əldə edilməsinə məsrəflər uzunmüddətli bank kreditləri 70
və borclar, habelə bu qəbildən olan digər uzunmüddətli aktivlər cəlb edilmiş vəsaitlər hesabına örtülür. Təhlil apardığımız müəssisədə uzunmüddətli və qeyri-maddi aktivlərin ayrı- ayrı növlərinin örtülməsi mənbələrinə dair informasiya aşağıdakı analitik cədvəldə verilir (cədvəl 3.6.). Cədvəl 3.6. Uzunmüddətli və qeyri-maddi aktivlərin örtülməsi mənbələri (manatla) Uzunmüddə tli və qeyri- maddi aktivlər İlin əvvə linə İlin sonu na Hesaba t ili ər- zində artma (+), azalma (-) Uzunmüddə tli və qeyri- maddi aktivlərin örtülməsi mənbələri İlin əvvə- linə İlin sonu na Hesaba t dövrü ərzində artma (+), azalma (-) A 1 2 3 4 5 6 7 1. Qurtarma- mış kapital qoyuluşları
489
16222
+15733
1. Uzunmüd- dətli maliyyə öhdəlikləri
-
29434 7
+29434 7
2. Quraşdırı- lası avadan- lıqlar
1565
+1355
1.1. Bank kreditləri
- 29434
7
+29434 7
Yekunu 699
17787
+17088
2. Uzunmüd- dətli və qey- ri-maddi aktivlərin örtülməsinə istifadə olu- nan xüsusi 52940 5
40387 0
- 125535
3. Əsas
vəsaitlər
52834 0
67838 2
+15005 2
4. Uzun- müddətli maliyyə
öhdəlikləri
349 2370
+1881
71
5. Qeyri- maddi ak- tivlər
17
31
+14 vəsait mən- bələri
52870
6
68057 0
152075 Cəmi
52940
5
69857 0
+16916 5
Cəmi 52940
5
69857 0
+16916 5
Cədvəldə verilən
məlumatlardan göründüyü kimi, hesabat
ilində uzunmüddətli və qeyri-maddi aktivlərin həcmi +169165*100:529405=+31,95 faiz artan şəraitdə, bu aktivlərin örtülməsinə istifadə olunan vəsait mənbələri - 125535*100:529405=-23,71 faiz azalmışdır. Hesabat ilində bank kreditləri hesabına örtülməli olan qurtarmamış kapital qoyuluşu işləri və quraşdırmaq üçün avadanlıqların əldə edilməsinə vəsait sərfi 17088 manat artmışdır. Bu məqsəd üçün 294347 manat məbləğində xüsusi təyinatlı bank krediti yaranmışdır. Deməli, ilin sonuna faktiki mövcud olan uzunmüddətli kredit məbləğinin 277259 manatı (294347-17088), yaxud 94,19 faizi (277259*100:294347) təyinata uyğun sərf edilməmiş, başqa sözlə desək, müəssisənin xüsusi vəsaiti mənbələri hesabına örtülməli qeyri-maddi aktivlərin əldə edilməsinə və uzunmüddətli maliyyə qoyuluşlarına sərf edilməmişdir. Lakin, bu nəticəni dəqiq hesab etmək olmaz. Çünki, mühasibat balansında ilin əvvəlinə mövcud olan əsas vəsait, qeyri-maddi aktivlər, quraşdırmaq üçün avadanlıqlar və qurtarmamış kapital qoyuluşları üzrə uzunmüddətli aktivlərin örtülməsində xüsusi və cəlb edilmiş vəsait mənbələrinin payını xarakterizə edən məlumatlar yoxdur.
72
1. Bir sıra hallarda müəssisələrldə isiqrazların buraxılışı prospekt – sənədin köməyi ilə rəsmiləşdirilir. Bu prospektdə müəssisənin adittor yoxlamasından keçən maliyyə hesabatının məzmunu, satışın şərtləri və habelə müəssisənin kommersiya fəaliyyətinin xarakteri göstərilir. İnvestorları cəlb etmək üçün maliyyə xarakterli mətbuatda anderrayterin siyahısı ilə birlikdə buraxılmış istiqrazlar haqqında elanların dərc etdirilməsi məqsədə uyğundur. 2. Beynəlxalq uçot praktikasında dəmir yolu, aviasiya və digər nəqliyyat vasitələrinə biletlərin satılması, qəzet və jurnallara abunə, icarəyə götürülən əmlakdan icarə öhdəlikləri və s. öhdəlikləri əks etdirmək üçün hesablar planına «Qazanılmamış sərvətlər» və yaxud «Avans qaydasında əldə olunan gəlirlər» adlı passiv hesab açmaq nəzərdə tutulmuşdur. Belə bir hesabın respublikanın uçot praktikasında tətbiqi məqsədəuyğun olardı. 3. Maliyyə vəziyyətinin gərginliyi və dövriyyə kapitalının çatışmaması şəra- itində müəssisə özünün qısamüddətli borclarını uzunmüddətli borclara çevirməyə cəhd göstərə bilər. Belə halda müəssisə həmin xərclərin ödənmə- sini cari aktivlər hesabına uzatmaq imkanına malikdir. Beynəlxalq standartlara görə borclu müəssisə maliyyə hesabatında qısamüddətli öhdəlikləri uzunmüddətli öhdəliklərə çevirmək imkanını respublika müəssisələrinə də şamil etmək onların maliyyə sabitliyinin təmin olunmasına əlverişli şərait yaradardı. 4. Uzun müddət fəaliyyət göstərən müəssisələrdə elə vəziyyət ola bilər ki, nizamnamə kapitalı dövriyyə vəsaitlərinin maliyyələşdirilməsi üçün istifadə olunsun. Bu o hallarda mümkün olur ki, nizamnamə kapitalı əvvəlcə əsas vəsaitlərə qoyulmuş, daha sonra belə əsas vəsaitlər tamamilə köhnəlmiş və təsərrüfatdan çıxmış, yeni əsas vəsaitlər uzunmüddətli kreditlər və yaxud mənfəət hesabına əldə olunmuşdur. Dövriyyə vəsaitlərini maliyyələşdirən nizamnamə kapitalının məbləğini müəyyənləşdirmək üçün nizamnamə 73
kapitalının məbləğindən uzunmüddətli və qeyri-maddi aktivlərə qoyulan xüsusi vəsaitlərin məbləğini çıxmaq lazımdır. 5. Müəssisədə təhlil aparan təhlilçi kreditor borclarının növləri və müddətləri haqda mövcud olan informasiyaların etibarlılığına tamamilə inanmalıdır. Bunun üçün rəhbərliyin birbaşa təsdiq etdiyi kontrakt və müqavilələrin öyrənilməsi, müəssisənin borcları və öhdəlikləri haqda məlumatların müqayisəsinə ciddi fikir verilməlidir. 6. Müəssisədə öhdəliklərin uçotunu səhmana salmaq üçün aktivlərin, öhdəliklərin, kapitalın, gəlirlərin və xərclərin uçotu üzrə yeni təlimatlar hazırlanması və onların müxtəlif madələri biri-digərini tamamlamalıdır. 7. Öhdəliklərin uçotunun tənzimlənməsi prosesinə hər şeydən əvvəl qüvvədə olan Vergi Məcəlləsi ciddi təsir göstərir. Vergi məcəlləsinin müxtəlif maddələrinin (xüsusən də müəssisələrlə qarşılıqlı münasibətlərinə birbaşa aidiyyatı olan) şəffaflığının artırılmasına xüsusi diqqət yetirilməlidir.
74
1. «Mühasibat uçotu haqqında» Azərbaycan Respublikasının 29 iyun 2004-cü il tarixli Qanunu 2. «Auditor xidməti haqqında Azərbaycan Respublikasının 1994-cü il 16 sentyabr tarixli 882 saylı Qanunu» 3. «Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi haqda 2001-ci il 11 iyul tarixli Qanun» 4. Nazirlər Kabinetinin «Beynəlxalq Mühasibat uçotu Standartlarına keçmək məqsədilə Milli Mühasibat uçotu Standartlarının 2003-2007-ci illərdə hazırlan- ması və tətbiqi üzrə Proqramı» (20 fevral 2003-cü il tarixli 29 saylı qərar). 5. «Müəssisənin mühasibat uçotunun hesablar Planı və onun tətbiqinə dair məlumat» (Respublika Maliyyə Nazirliyinin 20 oktyabr 1995-ci il tarixli İ-94 saylı əmri). 6. «Müəssisənin illik mühasibat hesabları və onların tərtibi qaydaları» (Respublika Maliyyə Nazirliyinin 15 sentyabr 1995-ci il tarixli 16-3/33 saylı qərarı). 7. «Müəssisələrin Uçot Siyasəti haqqında Əsasnamə» (Respublika Maliyyə Nazirliyinin 23 yanvar 1997-ci il tarixli 5 saylı əmri). 8. «Mühasibat (maliyyə) uçotu» - dərslik, 35 ç.v. – 2003-cü il (müəlliflər kollek- tivi tərəfindən). 9. S.M.Səbzəliyev, R.Ş.Hacıyev – «Auditin əsasları» - dərslik, 31,0 ç.v. 2003-cü il. 10. S.M.Səbzəliyev – «Mühasibat (maliyyə) hesabatı»- dərs vəsaiti 16 ç.v.- 2003- cü il. 11. Q.R.Rzayev – «Beynəlxalq mühasibat uçotu və audit» dərs vəsaiti, 10,8 ç.v. 2000-ci il. 12. Q.R.Rzayev – «Beynəlxalq mühasibat uçotu standartları və maliyyə hesabatı», dərs vəsaiti, 11ç.v. 2004-cü il. 13. О.В.Соловьева. МСФО и ГААП: учет и отчетность. М, 2003. 75
14. Н.Н.Хохонова. Международные стандарты финансовой отчетности. Ростов-на-Дону, 2002. 15. Т.И.Малькова. Теория и практика международного бухгалтерского учета. Санкт-Петербург, 2001. 16. О.В.Рожнова. Международные стандарты бухгалтерского учета и финансовой отчетности. М, 2003. 17. Нидлз Б, Андерсон Х, Копдуелл Д, Принципы бухгалтерского учета. М, 1994. 18. Качалин В.В. Финансовый учет и отчетность в соответствии со стандартами GAAP. М, 1998. 19. Мюллер Г. И др. Учет: международная перспектива. Минск, 1996. 20. Ж.Ришар. Бухгалтерский учет: теория и практика. М, 2000 21. Соколов Я.В. Бухгалтерский учет: от истоков до наших дней. М, 1996 22. Соколов Я.В. Основы теории бухгалтерского учета. М, 2000. 23. Соловьева О.В. Зарубежные стандарты учета и отчетности. М, 1998. 24. Стуков С.А., Стуков Л.С. Международная стандартизация и гармониза- ция учета и отчетности. М, 1998. 25. Хендриксон Э.С., Ван Бреда М.Ф. Теория бухгалтерского учета. М, 1997. 26. Шнейдман Л.З. Тенденции регулирования бухгалтерского учета в международной практике. М, 1997. 27. Т.Морозова. Международные стандарты финансовой отчетности. М. 2012 28. Р.Алборов. принципы и основы бухгалтерского учета. М. 2006. 29. З.Кирянова. теория бухгалтерского учета. М. 1998. 30. Н.Кондраков. Бухгалтерский учет. М. 2008. 31. Т.Рогуленко. Бухгалтерский учет. М. 2009. 32. S.Səbzəliyev, V.Quliyev. İdarəetmə uçotu. Bakı-2014. 33. S.səbzəliyev, Q.Abbasov. Xidmər sahələrində mühasibat uçotu. Bakı-2015. 34. Ə.Sadıqov. Mühasibat uçotu. Bakı-2015. Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|