Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
mövqeyindən qəbul edilməzdir. Deməli, buradan belə bir qənaətə
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
mövqeyindən qəbul edilməzdir. Deməli, buradan belə bir qənaətə gəlmək olar ki, ümummilli mənafenin təminatı prosesində daşıyıcıların rolu və onların nisbət müxtəlifliyindən asılı olmayaraq, problemin tam həllindən danışmaq lazım gəlmir. İstənilən nisbətlərdə mənafe tarazlığının yaranması heç də o demək deyildir ki, ümummilli mənafe sözün müstəqim mənasında ödənilin^ ' ...... Başqa sözlə, biz belə bir qənaətdəyik ki, tərəflər arasında qarşılıqlı əlaqə aşağıdakı bərabərsizlik formasında nəzərdən keçirilməlidir: D^vlət Ona görə ki, əvvəlä,~~^'xärida qeyd etdiyimiz kimi, - millət hər iki sub’eKtıh cəmınQən 'çoxQur;~Ikincisi, dövlətin münasibətlər njsbətində. xüs^^^^ total vahidliyə gətirib çıxara bilər.kLbunu^ da milli mənafeyə z^ olduğuna heç bir şübhə_yoxdur. Belə ki, göstərilən situasiya yaranarsa, onda dövlət artıq ümummilli deyil, ayn- ayrı sosial qrup yaxud fərdlərin eqoist mənafelərinin daşıyıcısına çevrilə bilər. Üçüncüsü, vətəndaş cəmiyyətinin üstün rolu, liberalizmin hüdudsuzluğu həmişə anarxiya ilə nəticələnir ki, bu da milli dövlətçiliyin məhvi demək olardı. Jv^illi—»korporativ mənafelərin tarazlığı problemi regioı^İ və qlob^amıllərırf güclü təsir dairəsinə daxil olsa da, daha çox lokal xaraTcter daşıyır və milli hökumətin fəaliyyət prinsiplərindən birbaşa asılılıqdadır. Əsasən ona görə ki, əvvəla, vətəndaş cəmiyyəti və onun struKuJ’ bölmələri ilə dövlət arasında mənafe tarazlığı son dərəcə dəyişkən və dinamik səciyyəlidir; İkincisi, korporativizmdən kənarda qalan, strukturlaşmayan sosı®uh mənafeləri əksər hallarda nəzər-diqqətə alınmır ki, bu da sosial ədalətin pozulması ilə, nəticələnir. Göründüyü kimi, rnilli-^korporativ mənafelər arasında optimal nisbətlərə nail ojunmaşı milli mənafelərin əsä§ istinad—fiöqfəsi~ kiım götürülməsinə baxmayaraq, «üçüncülərin», yəni strukturlaşmayan və adətən ayrı-ayrı fərdlərin mexaniki toplusu kimi çıxış edən sosiumun varlığı problemin heç də tam həcmdə həllinə dəlalət etmir. 67 Ümummetodoloji yanaşma mövqeyindən baxılarsa, onda məlum olur ki, hər 3 tərəfin, yəni milli, korporativ və «üçüncü»lər adlandırdığımız mənafe sub’ektləri arasında mənafe tarazlığı resurs və gəlirlərin bölgüsü üzərində bərqərardır. Yəni, sosial ədalət və onun başlıca kriteriyalarmın müəyyənləşdirilməsi son nəticədə ümummilli mənafenin təminatını şərtləndirən mühüm cəhətlərdən biri kimi çıxış edir. Ümumiyyətlə, sosial ədalət prinsipinə yanaşmada müxtəlif baxışlar mövcuddur. Fikrimizcə, bəşəri inkişafın təkamülü mövqeyindən bu problemə iki aspektdə baxmaq daha məqsədəuyğun olardı: 1) Ümuminkişaf mövqeyindən yanaşma: Bəşəriyyətin bütün tarixi boyu iqtisadi azadlıq və sosial ədalət arasında optimal mütənasibliyə heç kim, heç bir millət, yaxud dövlət nail ola bilməyibdir. Əslində bu problem mahiyyətcə birdəfəlik həll edilə bilən deyildir. Yaxud, o həll edilə-edilə yaranan və yarana-yarana həll ediləndir. O, cəmiyyətin əsas iqtisadi qanunu olan mənafelərin tarazlığı qanununun reali- zasiya mexanizmidir. O, ədəbi mövcud olanlar sırasındadır. 2) Spesifık ölkə yanaşması: Mövcud şəraitdə, yəni bazar iqtisadiyyatına keçid dövründə olan bir ölkədə sosial ədalətin optimal şəkildə bərqərar olması qeyri-mümkündür. Qeyd etdiyimiz «qeyri-mümkünlük» bugünkü və yaxın gələcəkdə mövcud olacaq gerçəklik prizmasından sosial ədalətin maksimal səviyyəsini heç cür aşa bilməyəcəyimiz hüdudlarıdır. Digər tərəfdən, real bazar münasibətlərinin təşəkkülü prosesində ən mühüm şərtlərdən biri iqtisadi azadlığın, iqtisadi fəaliyyət sərbəstliyinin qərarlaşmasıdır. Bu elə bir məsələdir ki, onu nəinki inkar etmək, heç qismən məhdudlaşdırmaq da (ələlxüsus keçid dövründə) məqsədəuyğun deyil. Eyni zamanda, iqtisadi proseslərdə məhdudlaşdırıcı əngəllərin aradan qaldırılması operativ tənzimləmə problemi yaradaraq sosial təminatı arxa plana keçirir. Yəni, sosial ədalətlə iqtisadi azadlıq arasında bir növ tərs-mütənasib asılılıq meydana çıxır. Araşdırmalarımız nəticəsində belə bir qənaətə gəlmişik ki, məcmu milli məhsul iqtisadi fəaliyyətin sonu kimi 68 meydana çıxdığına görə, onun «düzgün» bölgüsünün (ayrıca götürülmüş şəkildə) sosial ədalətliliyə gətirib çıxaracağını (istifadə edilən prinsipindən asılı olmayaraq) iddia etmək sadəlövhlük olardı. Belə ki, bölgünün ədalətliliyi iqtisadi prosesin bütün iştirakçılarının mənafe tarazlığına paslan- malıdır. Başqa sözlə, irqi, milli və cinsi məhdudiyyətlərm yoxluğu, xüsusi mülkiyyət, sahibkarlıq fəaliyyəti*və şərtlərin mövcudluğu şəraitində (onlann hüquqi mühafizəsi mövqeyindən) bölgü ədalətli_olacäqdır. " " Bazar prin'sıpürr'əsasında fəaliyyət göstərən iqtisadi sistemin inkişaf qanunauyğunluqlarından biri iqtisadi fəaliy- yətin və müvafiq olaraq. ..mənafelarjn,.,getdj.kçə_^jşjgHrdə^ fərdiləşməsidir. Bu proses həm istehsalçı, həm də istehlakçı mövqeyindən baş verir. Eyni zamandaT^irincinin IFıncidən _ funksional asılılığı getdikcə’~~ğucləhir. Belə ki, .j.s.teblakçı tələbində baş verən çeşid-keyfiyyət dəyişikliyi (hətta, ən cüzi texnologiyaşını,^ həm.. də həmin istiqamətdə doyiş- səviyyədə belə) həm isf^sälin istehsal resurslarının strukfumriu məyə məcbur edir. Nəticədotimumsoyaj-iqtisadi,. situasiya dəyişir və mövcud iqtisadi sistem qarğısında həmin dəyişikJliyə uyğun olaraq münasibətlər, mənafelər tarazlığının formalaş- dırılması problemi yaranır. Beləliklə, mənafelər arasında münasibətlərin rasionalizm mövqeyindən Təşəkkülü prosesi bir. tərəfdən istehlakçı hüquqlarının mühafizəsi, digər Jərəfdən istehşjjç; ,,jüçün əlverişli mühitin yaradılmasını obyektiv zərurət kimi meydana çıxarır. Əgəflərdin həm istehsalçı (kommersant, bankir və s.), həm də istehlakçı kimi çıxış etdiyini nəzərə alsaq, onda mənafe tarazlığının məhz onun üzərində qurulması zəruriliyini e’tiraf etməliyik. Bununla yanaşı, fərdə, insana münasibətdə onun təbiətinin psixoloji yaxud fəlsəfi tərəflərini ön plana çəkməklə bütün problemin əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş müstəvi üzərinə keçirilməsinə cəhd edilir. Bu baxımdan T.Veblenin fikri səciyyəvidir: «...İnsanı ağrı, əzab və ləzzəti qeydə alan elektrik sayğacına bənzədirlər ki, o, müəyyən* formalı şar kimi öz arzularını ifadə etməklə, stimullann təsiri nəticəsində dəyişir və öz mənəvi orbitində simmetrik olaraq o ^3 69 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|