Эириш-Хейирбяй
Yüklə 2,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tədqiqat iĢinin elmi yeniliyi bir
8 Azərbaycan mədəniyyətinin yalnız XVI-XVII yüzilliklərdəki inkişafı problemlərinə həsr olunmuşdur. Müəllif orta əsr Azərbaycan mədəniyyətinin (III-XVIII yüzilliklər) kompleks şəkildə tədqiq olunmasına yeni cəhd göstərərək bu istiqamətdə tarixçi araşdırmalarının davam etdirilməsinin zəruriliyini nəzərə çatdırır. Monoqrafiya müəllifi qarşısına orta əsr qaynaqlarına və tarix elminin uğurlarına əsaslanaraq Azərbaycan mədəniyyətinin (ədəbiyyatın, incəsənətin, mədəni həyatın digər sahələrinin, maarifin, fəlsəfənin və s.) orta çağlar ərzindəki əsas təkamül mərhələlərini, başlıca cəhət və xüsusiyyətlərini tədqiq etmək məqsədini qoymuşdur. Bu araşdırma gedişində hər bir tarixi mərhələnin ictimai-iqtisadi, siyasi, ideoloji şəraiti, amilləri maksimum dərəcədə nəzərə alınmışdır. Araşdırma gedişində aşağıdakı vəzifələrin yerinə yetirilməsinə nail olunmuşdur: 1.
Mədəniyyət nəzəriyyəsinin və mədəniyyət tarixinin metodoloji problemləri araşdırılmış, mədəniyyətin tərkib elementləri müəyyən olunmuş, Azərbaycan mədəniyyətinin VII əsrə qədərki təkamül tarixinə qısaca nəzər yetirilmişdir; 2.
Orta əsr Azərbaycan mədəniyyətinin VII əsrdən sonrakı təkamülünün başlıca mərhələləri müəyyənləşdirilmişdir; 3.
təkamülünə təsir göstərmiş ictimai-iqtisadi, siyasi, ideoloji amillər nəzərdən keçirilmiş, təhlil olunmuşdur; 4.
memarlığının, maarifinin, fəlsəfi və elmi biliklərinin, miniatür rəssamlığının və xəttatlığının, folklorunun və musiqisinin, dekorativ-tətbiqi incəsənətinin inkişafının mühüm xüsusiyyətləri müəyyən edilmişdir. Tədqiqat iĢinin elmi yeniliyi bir neçə məqamı ilə müəyyənləşir. Azərbaycan tarixşünaslığında ilk dəfə olaraq: 1.
mədəniyyətinin dinamikada, kompleks surətdə, xronoloji ardıcıllıqla araşdırılmasına;
9 2.
İntibah (Renessans), Şərq Renessansı və Azərbaycan İntibahı problemlərinin tənqidi təhlilinə, avropasentrizm və Şərq sentrizminin tənqidinə; 3.
əsrlərdə Azərbaycanın mədəni həyatında İntibahın tarixi fakt olduğunun əsaslandırılmasına; 4.
mərhələlərinin müəyyənləşdirilməsinə cəhd göstərilmişdir. Tədqiqat gedişində əsasən tarixi-tipoloji metoda, yanaşma tərzinə üstünlük verilmişdir. Araşdırma zamanı bir sıra ictimai elmlər üçün məqbul olan, habelə sırf tarix elmi üçün səciyyəvi hesab olunan tədqiqat metodlarından da istifadə edilmişdir. Müqayisəli-tarixi, tarixi-tipoloji, tarixi-genetik və retrospektiv metodlar orta çağların Azərbaycan mədəniyyəti araşdırılarkən tətbiq olunmuş, tarix elminə xas başlıca metodlardır. Monoqrafiyanın yazılması prosesində xronoloji, konkret təhlil (analiz), məntiqi təhlil, problem-xronoloji, dövrləşdirmə, perspektiv, sinxron, struktur-sistem metodlarının müsbət cəhətlərindən də istifadə olunmuşdur. Mədəniyyət nəzəriyyəsi və mədəniyyət tarixi sahəsində əsasən xarici ölkələrin araşdırıcılarının müəyyən uğurları da tədqiqat prosesində nəzərə alınmışdır. Əsərin tədqiqat obyekti orta əsrlərin Azərbaycan mədəniyyətidir. Mədəniyyətimizin orta əsrlərdəki ziddiyyətli inkişafı, onun xüsusiyyətləri III əsrdən əvvəlki bütün tarixi təkamüllə şərtlənmişdi və yeni dövrün (XVIII əsrdən sonrakı) mədəni-tarixi inkişaf yollarını müəyyənləşdirmişdir. Orta çağların Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafı ölkə ərazisi ilə məhdudlaşmırdı. Orta əsrlərdə dövlət sərhədlərinin qeyri-sabit olması səciyyəvi hal idi. Azərbaycan xalqı bir çox yüzilliklər ərzində müxtəlif xalqlarla ümumi dövlət hüdudlarında olmuş, bu isə mədəniyyətin qarşılıqlı təsir prosesini təmin etmişdir. Azərbaycan bir çox hallarda Yaxın və Orta Şərqin qüdrətli dövlətlərinin mərkəzi olmuş, bu gercəklik onun aparıcı mədəni mərkəzə çevrilməsində həlledici rol
10 oynamışdır. Mədəni potensialın bir dövlətin ərazisindən digər dövlətin hüdudlarına kütləvi axını məhz orta çağlarda xüsusilə intensiv olmuşdur. III-XIV yüzilliklər ərzində özünəməxsus inkişaf yolu keçmiş Azərbaycan xalqının özgünləşməsi və yeniləşməsi prosesi məhz XV əsrin sonlarından başlanır. Həmin prosesin mühüm təzahürləri mədəniyyətin bütün elementlərində (ədəbiyyat və incəsənət, elm, maarif və s.) aşkara çıxmışdı. XVI əsrin I yarısı Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin güclü siyasi vahid kimi meydana gəlməsi və yüksəlişi ilə səciyyəvi idi. Azərbaycan xalqının inkişafında «özünəqayıdış» (İntibah) üçün bu siyasi gerçəkliyin böyük əhəmiyyəti olmuşdur. Bütün Azərbaycan ərazilərinin vahid, mərkəzləşdirilmiş dövlətdə birləşməsi mədəniyyətin inkişafına güclü təkan vermişdi. Türkdilli ədəbiyyatın, türk dilinin yüksəlişi, türk dövlətlərinin Şərq regionunda aparıcı mövqelərdə olması XVI-XVII əsrlərin təsadüfi hadisəsi deyildi, Türk İntibahının təzahürü idi. Şərq mədəni sisteminin, «islam mədəniyyəti»nin əhəmiyyətli dəyərlərini daşıyan, türk dünyasına mənsub olan Azərbaycan xalqı XVI əsrdə qədim irsə «müraciət etdi». Yeni dövlət qurumlarının təşəkkülü iqtisadi münasibətlərdə baş verən canlanma ilə, mədəni-ictimai sahədə isə özünəqayıdışla müşayiət olunurdu. XVI əsrdə türk xalqlarının ictimai təfəkküründə baş vermiş özünəqayıdış prosesi universal bir hadisə idi. Türk İntibahı XVI-XVII əsrlərin tələbatından doğmuşdu və bu prosesin gedişi çox ziddiyyətli idi. XVII əsrin
əvvəllərindən etibarən Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafı prosesində Səfəvilər dövlətinin rolu azaldı. Mədəniyyətin inkişafına dövlət qayğısının azalması daxili və xarici siyasi çəkişmələrin nəticəsi idi. XVII əsrdə Azərbaycan ədəbiyyatı, incəsənəti, maarifi və elminin inkişafı tələbat, zərurət üzündən daha geniş ictimai zəminə keçdi. XVI- XVII əsrlər Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafı prosesində mühüm keyfiyyət çevrilişi ilə səciyyələnən tarixi mərhələ idi. XVIII əsrin Azərbaycan mədəniyyəti müxtəlif xanlıqların
Yüklə 2,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|