Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
1970-ci illərin sonlannda kollektivləşmiş kənd təsərrüfatı sisteminin aradan qaldmlması, dövlət müəssisələrinə geniş müstəqillik verilməsi, çoxtərəfli bank sisteminin formalaşdınlması, fond birjasının və özəl sektorun sürətli inkişafı, xarici ticarət və sərmayə üçün açıqlıq da daxil olmaqla, geniş islahatlar keçirilmişdir. İqtisadiyyatın yenidən qurulması və effektiv gəlirlərin əldə edilməsi 1978-ci ildən etibarən ümumi daxili məhsulun on dəfə artmasını təmin etmişdir. Nəticədə Çin 2006-cı ildə ABŞ-dan sonra iqtisadi inkişafa görə dünyada ikinci yeri tutmuşdur. Planlı sosialist təsərrüfatından bazar iqtisadiyyatımn Çin modelinə keçid ölkədə məhsul bolluğuna rəvac versə də, kəmiyyətdən keyfiyyətə adlamaq başlıca prinsiplərdən biri idi. Bütün bunlann fonunda isə xalqın həyat tərzinin, sosial rifahının yüksəldilməsi dururdu. «Dünya fabrikindən dünya bazanna» prinsipinin reallaşdırılması indi hər bir çinlinin həyat və fəaliyyət devizinə çevrilmişdir. Çində apanlan islahatlann mahiyyətinin öyrənilməsi və tətbiqi bazar iqtisadiyyatı yolunu tutan hər bir ölkə, xüsusilə yenicə müstəqillik qa 2anan dövlətlər üçün böyük önəm daşıyır (31, 07.10.2008). Çin modelində planlaşdırma vasitəsi ilə dövlət tənzimləməsi, əməyə görə bölgü, dövlətin sosial təminatı öncül əhəmiyyətə malikdir. Çin alimləri inkişafın Çin modelinin fərqləndirici xüsusiyyətini dörd sahədə görürlər: birincisi, mülkiyyət sistemində. Çin kütləvi özəlləşdirmə aparmır, ancaq ictimai sektorun apancı rola malik olması şərti ilə çoxukladlı cəmiyyət tərəfdandır. İkincisi, resurslann yerləşdirmə üsulunda. Baxmayaraq ki, Çin bazar iqtisadiyyatım seçmişdir, ancaq burada dövlətin tənzimləyici rolu və müdaxiləsi Qərb ölkələrinə nisbətən əhəmiyyətli dərəcədə güclüdür. Çində dövlətin və bazann əlaqələndirilməsinin və qarşılıqlı hərəkətinin optimal üsullanm daim axtarırlar və tapırlar. Üçüncüsü, modeldəki fərqlər siyasətdə daha aydın görsənir. Çin çox partiyalılığı, parlamentarizmi, hakimiyyət bölgüsünü qəbul etmir. Dördüncüsü, siyasi ideologiyada. Əvvəlki kimi, apancı rol marksizmə məxsusdur. Ancaq artıq başqa ideyalann meydana çıximası önəmli hesab edilir (50, s.75,). Çin modelinin təkmilləşdirilməsi istiqamətləri kimi aşağıdakılar etiraf edilir: İctimai bölgü sisteminin təkmilləşdirilməsi, varlı və kasıblar arasm- dakı sosial fərqlərin azaldılması; səhiyyədə, təhsildə və mənzil sferasında islahatlann sürətləndirilməsi; ictimai maliyyələşdirmə sisteminin təkmilləşdirilməsi, ictimai xidmətlərin göstərilməsi sferasının möhkəmləndirilməsi; ikili yanaşmadan imtina edilməsi, şəhər və kəndin uzlaşdınlmış inkişafı. Ekspertlərin fikrincə, ABŞ-dan və Avropadan fərqli olaraq, Çinin iqtisadiyyatı gələcəkdə də artacaqdır. İnkişaf surətinin azalması nəzəriyyəsinin tərəfdarlan hesab edirlər ki, Çin iqtisadiyyatımn artımım təmin edən iki əsas mənbə - ucuz əmək resurslanmn kənd təsərrüfatı sektorundan sənayeyə axını və investisiyalann artımı - artıq tükənmişdir. Ancaq Çin iqtisa- 49
diyyatınm artımını şərtləndirən amillər heç də struktura transformasiyası və ya yüksək qənaətlər və yüksək investisiyalar deyil. Artım amillərinin diqqətlə araşdıniması göstərir ki, Çinin uğurlanmn əsas amili qeyri-dövlət sektorunda əmək məhsuldarlığımn yüksəlməsidir. Xarici ölkə iqtisadçılanmn tədqiqatları göstərmişdir ki, son 30 ildə «Çin möcüzə»sinin hərəkətverici qüvvəsi özəl qeyri-kənd təsərrüfatı sektorunda əmək məhsuldarlığımn yüksəlməsi olmuşdur. Belə ki, 1978-2007-ci illərdə əmək məhsuldarlığı kənd təsərrüfatımn dövlət sektorunda cəmisi 1,52 faiz artmışdırsa, qeyri-dövlət sektorunda bu göstərici 4,5 faiz olmuşdur. Bu dövrdə özəl sektor^ 420 mln. iş yeri yaradılmışdır. İqtisadçılann hesablamalan göstərmişdir ki, bu dövrdə ÜDM-un artımının 4%-i ancaq özəl sektorda əmək məhsuldarlığımn hesabına təmin edilmişdir. Çində iqtisadi sahələr arasında investisiya resurslarım hökumət bölüşdürür. Bu zaman dövlət sektoruna üstünlük verilir, yəni investisiyalan dövlət sektorunun xeyrinə bölüşdürürlər. 2007-ci ildə əsas kapitala investi- siyalann 50 faizə qədəri dövlət sektorunun payına düşmüşdür, baxmayaraq ki, orada məşqul əhalinin 13 faizi işləyir. 20 il ərzində investisiyalar ÜDM- un 21 faizindən 40 faizinə qədər artmışdır. Məhz bu artım resurslarm səmərəsiz bölüşdürülməsini kompensasiya etmişdir. Bütün dövr ərzində kənd təsərrüfatı sektorunda resurslann özəl sektora keçməsi ÜDM-in ancaq bir faiz artımını təmin etmişdir (struktur transformasiyası hesabına). 1998-2007-ci illərdə iş qüvvəsinin dövlət sektorundan özəl sektora keçməsi daha səmərəli olmuşdur - ÜDM-in illik artımımn 2,3 faizini təmin etmişdir. Qərb iqtisadçılan Çin iqtisadiyyatınm dəqiq təhlilini aparmaq üçün elə bir model hazırlamışlar ki, maliyyə məhdudiyyətinin firmanın inkişafına təsirini hesablamağa, dövlət və qeyri-dövlət kompaniyalannda əmək məh- suldarlığımn fərqini və bir çox digər amilləri nəzərə almağa imkan verir. 1998-2005-ci illərdə ÜDM artımının 70 faizi maliyyə və əmək resurs- lanmn dövlət sektorundan qeyri-dövlət sektoruna keçməsi hesabına baş vermişidr. Çinin 12-ci beşillik plamm təhlil edən alimlər hesab edirlər ki, Çin iqtisadi inkişafın strategiyasım köklü surətdə dəyişir: ixrac-investisiya modelindən daxili tələbin və istehlakm artıniması modelinə keçir. Bu, o deməkdir ki, Çində qənaətin səviyyəsi, deməli, investisiyalann həcmi aşağı düşməlidir. Gələcəkdə Çinin iqtisadi artımım təmin edən amil investisi- yalarm daha çox bazar vasitəsi lə bölüşdürülməsi olacaqdır (73). Çin hökümətinin iqtisadi siyasətinin nəticəsində transformasiya dövründə nəinki iqtisadi geriləmə baş verməmiş, hətta iqtisadi inkişafın yüksək dinamikliyi və əhalinin həyat səviyyəsinin stabil yüksəlməsi təmin edilmişdir. 1994-cü ildən 22 növ vergini əhatə edən yeni vergi sistemi tətbiq 50
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|