Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov

bağlayır.  Dövlətlə  hesablaşmalar,  bilavasitə,  məhsulla  və  ya  pulla  apanlır.  Bu 

öhdəliyin yerinə yetirilməsi müəssisə rəhbərinin əsas qayğısıdır. Məhsul- lann satışı, 

xammalın,  tamamlayıcı  məmulatlann  alınması  imkanlarmı  müəssisə  ö^  axtanr. 

Maliyyə  podryadı  müqaviləsi  mərkəzi  hökümətlə  uzunmüddətə  bağlamlır,  orada 

hesablaşma forması, ödənişin məbləği göstərilir. Müqavilə dövlət büdcəsinə maliyyə 

vəsaitlərinin sabit daxil olmasım, təsərrüfat obyektlərinin müstəqilliyini təmin edir. 

Onlann dövlətlə münasibətində sabitlik yaradır. Mühüm mexanizmlərdən biri əməyin 

ödənilməsi  formasıdu:.  Əməyin  ödənilməsi  onun  son  nəticəsilə  tam 

əlaqələndirilmişdir.  Aqrar  sektorda  ailə  podryadmdan  istifadə  edilir.  Bu  forma 

işçilərin maddi marağım təmin etdiyinə görə müasir texnologiyanın, təsərrüfatçılığm 

intensiv formalannm tətbiqinə, emaledici istehsallann inkişahna stimul yaradır. 

1994-cü  ilədək  Çin  Xalq  Respublikasında  bank,  kredit,  maliyyə,  vergi  və 

valyuta  sistemində  ciddi  dəyişiklik  olmamışdu*.  1994-cü  ildən  bu  sistemlərdə 

islahatlar apanimasına başlamimışdır. Dövlətin ixtisaslaşdınimış banklan - Çin banb, 

tikinti  bank,  kənd  təsərrüfatı  bank  -  büdcə  vəsatlərinin  kredit  formasmda 

bölüşdürülməsi,  hökumətin  tələbi  ilə  zəif  müəssisələrə,  həmçinin  kənd  təsərrüfatı 

məhsullan  istehsalçılarma  güzəştli  kreditlərin  verilməsi,  ixrac-idxal  bankma, 

uzunmüddətli inkiş^ı kfeditləşmə bankına, aqrar-siyasət bankma həvalə edilmişdir. 

Hal-hazırda kredit həcminə görə ən iri bank hesab edilən ticarət-sənaye bankı həm 

kommersiya  krediti  və  həm  də  büdcə  vəsaitlərindən  kredit  verir.  Kredit  maliyyə 

müəssisələrinin  yeni  formalan,  məsələn,  sığorta  və  investisiya  kompaniyalan 

yaradılu*. 

Çinin  maliyyə  və  vergi  sistemində  islahatlann  əsas  prinsipləri  mülkiyyət 

formasından asılı olmayaraq, bütün müəssisələr üçün ejmi rəqabət şəraiti yaratmaq, 

vahid  bazarın  yaradılması,  regional  maneələrin  aradan  qaldınl-  ması,  dünya 

standartlanna  yaxınlaşmaqdan  ibarətdir.  Vergi  sistemində  ciddi  islahatlar 

apanimışdır.  Mərkəzi  və  yerli  büdcələrin  arasında  vergilərin  bölüşdürülməsi 

haqqında yeni müqavilələr və ümumi milli istehlak vergisinin tətbiqi həyata keçirilir. 

Ölkə əhalisinin 11,5 faizini təşkil edən qeyri-dövlət sektoru işçilərinin və azad peşə 

sahiblərinin  payına  dövlət  vergilərinin  təxminən  üçdə  biri  və  texniki  patentlərin 

təqribən  yansı  düşür  (2007-ci  il,  31,  07.10.2008).  Vergilərin  mərkəzləşdirilmiş 

qaydada yığılması mexanizmi işlənib hazırlanmışdır. 

Ölkənin aqrar-sənaye kompleksində islahatlar ciddi maraq doğuran sahədir. 

Ölkənin iqtisadiyyatında islahatlar kənd təsərrüfatmda kommuna- lann ləğvindən və 

ailə podratımn tətbiqindən başlanmışdır. Eyni vaxtda dövlət ailə podryadmm həcmini 

azaltmışdır və istehsal olunan məhsullann alış qiymətini artırmışdır. Sonradan əsas 

diqqət emal sənayesi hesabına sə- nayeləşdirmə siyasəti həyata keçirilmişdir. Orada 

beynəlxalq sənaye əmək bölgüsü siyasətinə üstünlük verilir, ölkə əhalisinin 80 faizə 

qədəri kənd 

47 

---

yerlərində  yaşadığına  görə  aqrar  sektorda  yenidənqurma  işlərinə  xüsusi  diqqət 

yetirilir. Torpaq dövlət mülkiyyətində qalır. Kollektiv təsərrüfatlar ləğv edilmişdir. 

İcarə  haqqı  natura  ilə  (istehsal  olunan  məhsulla)  və  pulla  ödənilə  bilər.  Torpağın 

subarendasma  icazə  verilmişdir.  Torpağın  bilavasitə  alqı-satqısma  icazə  verilmir. 

Kəndə təsərrüfatın təşkilinin podrat üsulundan istifadə edilir, təsərrüfatlar nisbətən 

müstəqildirlər.  Aqrar  sektorda  dövlətin  köməyi  iqtisadi  tənzimləmə  tədbirləri 

vasitəsilə həyata keçirilir. Söhbət kənd təsərrüfatı məhsullanna minimum qəyyumluq 

qiyməti  qoymaqdan,  bazar  konyukturasım  yumşaltmaq  üçün  kənd  təsərrüfatı 

məhsullarmdan  dövlət  ehtiyatı  yaratmaqdan,  istehsal  vasitələri  qiymətlərinin 

məhdudlaşdınlmasm- dan gedir. Kəndli təsərrüfatlan müstəqil subyekt kimi tanınmır. 

Aqrar  siyasətin  prioritet  vəzifəsi  kəndlilərin  gəlirlərinin  artınlmasıdır.  Ailə 

təsərrü-fat-  lanna  torpaq  sahələrinin  icarəyə  verilmə  müddəti  60  ilə  qədər 

artınlmışdır.  Onlara  torpağa  sərəncam  vermək  hüququ  verilməmişdir.  Kəndlərdə 

kənd təsərrüfatı məhsullannm emalı müəssisələri, mənzil - məişət obyektləri surətlə 

tikilir.  Kəndlilər  özlərinin  ticarət  şəbəkələrini  yaradırlar.  Kəndli  təsərriifat-  lanna 

dövlət  bəzi  məhsullar  üzrə  icrası  məcburi  olan  istehsal  tapşınqlan  verir  (taxıl, 

pambığı, yağlı bitkilər). Bu tapşınqlann həcmi ümumi istehsalın 20 faizə qədərini, 

pambıq  üzrə  100  faizini  təşkil  edir  və  dövlət  onlan  sabit  qiymətlərlə  satın  alır. 

Qalanlanm  kəndlilər  bazar  qiymətləri  ilə  istənilən  alıcıya  satır.  Aqrar  bölmədə  bu 

modelin  mənfi  cəhəti  odur  ki,  kəndli  torpağa  uzunmüddətli  investisiya  qoymur, 

təsərrüfatlann  alqı-satqı  vasitəsilə  iriləşdiril-  məsinə  imkan  vermir.  Müsbət  cəhət 

ondan  ibarətdir  ki,  kənddə  təbəqələşmənin,  kəndlilərin  torpaqsızlaşmasının  və 

kasıblaşmasınm  qarşıısm  alır.  Kənd  təsərrüfatımn  müvəffəqiyyətlə  inkişafı  ərzaq 

məhsullanmn və yüngül sənaye üçün xammalın göndərilməsini surətlə artınr, idxalı 

az2Üdır, ixracı artırır. 

İndi Çin hökumətinin prioritetləri yeni texnologiyalann inkişafi, ətraf mühitin 

qorunması, təbii resursların qənaəti, ticarət balansının müsbət saldosunun azaldılması 

və regionlann bərabər inkişafıdır. 

Çinin iqtisadi inkişaf modelini sosialyönümlü bazar sosializmi adlan- dınrlar. 

Çin modelində insanlann fərdi, intellektual sahibkarlıq qabiliyyətinin inkişafı, təhsil 

və tibbi yardım almaq, mədəniyyətə və elmi-texniki tərəqqiyə çıxışı olmaq üçün ölkə 

əhalisinin hər birinə bərabər şərait yaratmaq xüsusiyyətləri xarakterikdir. 

Çin hökuməti daxili bazann qorunmasına xüsus əhəmiyyət verir. Çünki daxili 

bazann dinamik inkişaf imkanlan və xarici bazarlardan genişdir. Çin özünün texnoloji 

müstəqilliyinə və xarici texniki təcrübənin müxtəlif üsullarla mənimsənilməsinə cəhd 

edir.  Çin  alimləri  iqtisadi  artımı  iqtisadi  səmərə  və  sosial  ədalətliliklə 

əlaqələndirilməsinə tərəfdar çıxırlar. 

Çində  2007-ci  ildə  adambaşına  düşən  orta  illik  gəlir  2042  dollar  təşkil 

etmişdir. 

48 

---