Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
verməsini təmin edirdi. Bu prosesə istinad edərək Qərbdə Yaponiyanı «vahid səhmdar cəmiyyəti» adlandırmışlar. “İnzibati rəhbərliyin” təşkilati forması iqtisadiyyatla məşğul olan nazirliklərin və digər dövlət idarəetmə orqanlarımn yanında məşvərətçi səslə yaradılan çoxsaylı komitələr olmuşdur. Komitələr dövlət orqanlarının və iri biznes strukturlanmn nümayəndələrindən formalaşdınimışdır. Onlar iqtisadi siyasətin məsələlərinə aid razı- laşdınlmış qərarlar hazırlayırdılar. Bir qayda olaraq qərarlann razılaşdınl- ması maliyyə stimullanna əsaslamrdı. «İnzibati rəhbərliyin» səmərəli mexanizm olmasım XX əsrin 50-60-cı illərində sənaye siyasətinin misalında görmək olar. Komitələrdə hazırlanmış bu siyasət köhnə baza sahələrinin (kömür, metallurgiya, kimya, maşınqayırma və b.) yeni texnika əsasında rekonstruksiyasını və dünya bazarında rəqabətə tab gətirən yeni sahələrin (neftkimya, elektronika, kimyəvi liflər və s.) yaradılmasını nəzərdə tuturdu. Bu məqsədə nail olmaq üçün müvafiq nazirliklər tərəfindən məqsədli proqramlar hazırlanmışdır. Dövlət tənzimləməsinin birbaşa obyekti kimi özəl müəssisələrin investisiyalan və onlann maliyyələşdirilməsi, istehsal gücləri, məhsullann assortimenti, qiymətlər və təsərrüfat fəaliyyətinin digər mühüm parametrləri olmuşdur. Bu siyasətin səmərəliliyini təmin etmək məqsədilə hökumət xarici rəqabəti məhdudlaşdırmış (ticarətdə himayədarlıq və valyuta siyasəti vasitəsilə), investisiyalar xətti ilə və texniki yeniliklər vasitəsilə sahələrarası rəqabəti stimullaşdırmışdır. Özəl sektor məmnuniyyətlə dövlət orqanlan ilə əməşdaşlıq edirdi. Bu əməkdaşlıq subsidiyalar, kreditlər, vergilər, valyuta, texniki lisenziyalar və sairlərlə dövlət tərəfindən stimullaşdırılırdı. Özəl sahibkarlığın tənzimlənməsində dövlət qanunvericiliklə təsbit olunan reqlamentasiya sistemindən istifadə edirdi. Ən yüksək dövlət reqlamentasiyası xarici iqtisadi əlaqələr və kredit-maliyyə sferasım əhatə edirdi. Dövlətin iqtisadiyyatda iştirakının fərqləndirici xüsusiyyəti ondan ibarət idi ki, makroiqtisadi tənzimləmə mikrosəviyyədə dövlətin müdaxiləsinin kifayət qədər səmərəli mexanizmi ilə üzvü surətdə əlaqələndirilirdi. Bu mexanizmin əsasında sərt reqlamentlərin müəyyənləşdirilməsi dururdu. XIX əsrin axırlannda XX əsrin birinci yarısında sənayenin inkişafında dövlət müəssisələrinin yaradılması, müəssisələrin subsidiyalaşdıniması və yüksək müdafiə tariflərinin qoyulması böyük rol oynamışdır. Dövlət bəzi sahələrdə (metallurgiya sənayesi, neftkimya, neftemalı, sintetik liflər istehsalı və s.) avadanlıq parkmm həcmini nizamlamaq məqsədilə avadanlığa kapital qoyuluşuna müdaxilə etməyə başladı. Dövlətin müdaxiləsi hökumət və işgüzar dairələrin nümayəndələrinin uzlaşdıncı müşavirələri formasında apanlırdı. «İnzibati rəhbərlik» metodu eyni zamanda xüsusi qanunvericiliklə təmin edilmişdir. Bu metoddan ən çox maliyyə, kənd təsərrüfatı, nəqliyyat, rabitə, əmək, tikinti, xarici ticarət və sənaye nazirlikləri tərəfindən geniş 33
istifadə edilmişdir. Dövlət həmçinin kiçik və orta müəssisələrin kooperasiya olmalarına köməklik edir və onlann fəaliyyət dairəsini tənzimləyirdi. Xüsusi seçilmiş sahələrdə, avtomobilqayırmada, xüsusi markalı poladm və neft- kimya məhsullann istehsalmda struktur dəyişikliklərini həvəsləndirmək məqsədilə dövlət onlara vergi və maliyyələşdirmə sahələrində güzəştlər vermişdir. Müharibədən sonrakı dövrdə Yaponiyanın iqtisadi inkişafı birinci növbədə dövlət tənzimləməsi sayəsində təmin edilmişdir. Belə siyasət imkan vermişdir ki, Yaponiya qısa dövr ərzində özünün sənayesi əsasında ardıcıllıqla, mərhələ-mərhələ yeni-yeni məhsullar istehsal etsin. Dövlət müəssisələrinin yaradılması və sonradan onlann xüsusi mülkiyyətə verilməsi, müəssisələrə subsidiyalann verilməsi və güclü müdafiə rüsumlannm tətbiqi Yaponiyanm sənayeləşdirilməsində böyük rol oyna- mışdu* (49, s.lOO). İqtisadiyyat möhkəmləndikcə prioritet prinsipi müəyyən dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Belə ki, konkret zaman daxilində sənaye sahələrinin inkişafının idarə olunmasının prioritetliyindən yaxm və uzaq gələcəkdə milli iqtisadiyyatın prioritet istiqamətlərinin seçilməsinə və qiymətləndirilməsinə keçilmişdir ki, bu da hal-hazırda dövlətin əsas tənzimləyici funksiyalarından biridir. İqtisadiyyatm perspektiv inkişaf istiqamətlərinin əvvəlcədən müəyyən edilməsi dövlətin əsas tənzimləyici funksiyalarmdan biri olmuşdur. Dünya iqtisadi situasiyasının inkişafının hərtərəfli proqnozlan və daxili situasiyasımn fonunda nəzərdə tutulan perspektivlərin diqqətlə əsas- landınlması bu istiqamətdə əhəmiyyətli dərəcədə intellektual, informasiya və iqtisadi resurslarm cəmləşdirilməsini tələb edirdi. Bu vəzifənin yerinə yetirilməsi praktikada ayn-aynlıqda heç bir kompaniya və hətta iri özəl sahibkarlar birliyi tərəfindən mümkün olan iş deyildi. Beləliklə, müharibədən sonrakı dövrdə formalaşmış Yapon iqtisadi modeli makro və mikro iqtisadi səviyyədə dövlət tənzimləməsinin yüksək səmərəliliyi ilə seçilmişdir (56). Hal-hazırda Yaponiya modeli dövlət tərəfindən fəal tənzimlənən model kimi beynəlxalq miqyasda qəbul edilmişdir. Dövlət tənzimlənməsinin fəal rolu iqtisadi inkişafın, struktur, investisiya və xarici iqtisadi əlaqələrin tənzimlənməsində öz əksini tapır. Yüksək səmərə verən korporativ idarəetmə sistemi yaradılmışdır. Bütün bunlar sosial siyasətlə əlaqəli həyata keçirilir. XXI əsrin əvvəllərindən postindustrial mərhələsinə daxil olan Yaponiya öz İqtisadi inkişaf modelində islahatlann apanimasına başladı. Postindustrial mərhələsində Yaponiya üçün xarakterik xüsusiyyət dövlət mülkiyyətinin aşağı xüsusi çəkiyə malik olması və onun infrastruktur sahələrdə cəmlənməsi, həmçinin ÜDM-də dövlət xərclərinin və vergilərin saymm az olmasıdır. Dövlət xərclərinin strukturunda cari istehlak xərcləri azlıq, investisiyalann payı üstünlük təşkil edir. Şəxsi qənaətin yüksək stabil 34
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|