Ə liyev İlham Yaylaqalı oğlu 1968-ci il aprel ayının
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
İ l ham Əliyev halı” adlanan yeni inzibati qurum yaradılmışdır. 1849-cu ildə bu mahalın adı dəyişdirilərək Yere- van quberniyası qoyulmuşdur. Ərazilərinin ge- nişləndirilməsi məqsədini güdən ermənilər 1836-cı ildə Rusların köməyi ilə Azərbaycanda o zaman fəaliyyət göstərən Alban patriarxat kil- səsinin ləğv olunmasına və onun mülklərinin er- məni kilsəsinə verilməsinə nail oldular. Bir qədər sonra keçmiş Alban dövlətinin qərb əra- ziləri, daha dəqiq desək, Qarabağ regionu er- mənilərin XIX əsrdə davam edən sıx məskun- laşması nəticəsində dövlətçiliyini və dini müstə- qilliyini itirdi və həmin yerlərin əhalisinin qreqo- rianlaşdırılması, yəni erməniləşdirilməsi prosesi başlandı. Bu açıq həqiqət hələ XIX əsr də bəlli idi. Məşhur rus tarixçisi V. L. Veliçko yazırdı: "Səhvən erməni adlandırılan, əslində isə, er- məni-qreqorian təriqətini qəbul edən və yalnız üç-dörd əsr əvvəl erməniləşmə prosesinə qə- dəm qoyan əhali müstəsnalıq təşkil edirdi". Bu- nu erməni müəllifi B. İşxanyan da təsdiq edərək yazırdı: "Dağlıq Qarabağda məskunlaşmış er- mənilərin bir qismi yerli olub qədim Alban xal- qının nəsilləri, bir qismi isə Türkiyə və İrandan qaçmış, təqib və təzyiqlərdən sığınacaq tapmış erməni əhalisidir." Onu da vurğulamaq vacibdir ki, ermənilər Zaqafqaziyaya köçürülərkən onla- rın harada yerləşdirilməsinə xüsusi diqqət ve- 118 Qafqazda inıperiyalar və erm ənihrin Azərbaycan zrazilarmə köçürülməsi rilirdi. A.S.Qriboyedov yazırdı: “Rus ordusunun tutduğu rayonlardan - Təbriz, Xoy, Salmas və Marağadan bütün erməniləri Naxçıvan, İrəvan və Qarabağ vilayətlərinə köçürmək lazımdır. Qriboyedovun bu tövsiyəsi layiqincə yerinə ye- tirildi. Şavrov isə öz əsərində qeyd edirdi ki, er- mənilər erməni əhalisinin cüzi miqdarda olduğu Yelizavetpol və İrəvan quberniyalarının ən yaxşı xəzinə torpaqlarında yerləşdirildi. Yelizavetpol quberniyasının dağlıq hissəsi (Dağlıq Qarabağ nəzərdə tutulur) və Göyçə gölünün sahilləri bu ermənilərlə məskunlaşmışdır. Beləliklə, erməni- lərin köçürülməsi ilə adları çəkilən ərazilərin etnik tərkibi dəyişdirilməyə başladı. 119 İllıanı Əliyev 1823-cü i! məlumatına görə, Qarabağ vilayətinin (keçmiş Qarabağ xanlığının ərazisi) 20 minə ya- xın ailəsindən cəmi 1, 5 minini erməni ailəsi təş- kil edirdi. Köçürmədən sonra əhalinin etnik tər- kibi kəskin şəkildə dəyişir. 1832-ci ildə azərbay- canlılar Qarabağ əhalisinin 64,8 %, ermənilər isə 34,8% təşkil etmişdir. Rusiya bu siyasəti rnəqsədyönlü şəkildə dəyişməklə davam et- dirilməyə başladı. XIX əsrin 80-ci illərində Şuşa qəzasında əhalinin milli tərkibində azərbaycan- lılar 41,5%, erməniiər isə 58,2% oldu. Rusiyada əhalinin 1897-ci il siyahıya alınmasına görə bu rəqəmlər 45 və 53%, 1917-ci ildə isə 40,2 və 52,3% olmuşdu. 1918-1920-ci illərdə Ermənis- tan Respublikasının törətdiyi azərbaycanlı qır- ğınları Qarabağı da əhatə etmişdi. 1923-cü ildə isə Dağlıq Qarabağ Muxtar Respublikasını təşkil edərkən tarixi ədalətsizliyə yol verildi, Qaraba- ğın dağlıq və aran hissəsi süni şəkildə bir-birin- dən ayrıldı, erməni əhalisinin konsolidasiyası üçün əlverişli şərait yaradıldı, azərbaycanlıların demoqrafik mövqeyinə ciddi zərbə vuruldu. XX əsrin 20-60-cı illərində yəni, 1926, 1959, 1970, 1979-cu illərdə keçirilmiş siyahıya almalara görə DQMV-nin azərbaycanlı və erməni əhalisi mü- vafiq olaraq 10,1 və 89,1%»; 13,8 və 84,4%; 18,1 və 80,5%; 23,0 və 75,9% olmuşdur. Dağlıq Qarabağ erməniləri 1978-ci ildə köçürülmələ- 120 Qafqazda imperiyalar və erm ənihrin Azərbaycan ərazilərinə köçürülməsi rinin 150 illiyini qeyd etmiş, bu münasibətlə Mardakert - Ağdarə rayonunun Marağaşen - Leninavan kəndində xüsusi abidə qoymuşdular. Ermənilərin köçürüldüyü qeyd edildiyi kimi həm Rusiyanın, həm də Ermənistanın siyasi məna- feləri ilə bağlı olmuşdur. Minlərlə erməni hər iki dövlətin bu fitnəkar siyasətinin düşünülmüş qur- banı olmuşdur. İqtisadi mənafe ilə bağlı olan məsələlərdə çox pərgar olan ermənilər bu siyasi oyunların acınacaqlı nəticələrindən dərs ala bil- məmiş, Rusiya və Ermənistan liderlərinin onlar üçün müəyyən etdiyi fitnə və xəyanət rolunu hə- mişə canla-başla və amansızlıqla yerinə ye- tirmiş, hər dəfə də bu əməllərin qanunauyğun nəticəsi kimi milli məğlubiyyət və faciəyə düçar olmuşlar. Bu fitnəkarlığın başlıca obyekti olan Türkiyə və Azərbaycan müəyyən çətinliklərə baxmayaraq həmişə bu imtahandan uğurla çıx- mışdır. Tariximizin diqqətçəkən səhifələrindən biri də ermənilərin Naxçıvana köçürülməsi siya- səti ilə bağlıdır. Çar Rusiyası siyasətində ermə- nilərin Şimali Azərbaycana köçürmə siyasətində Naxçıvan bölgəsinə də xüsusi yer ayrılmışdır. Rusiyada bu siyasətə haqq qazandırmaq üçün İrəvan və Naxçıvan kimi tarixi Azərbaycan əra- zilərini erməni torpağı kimi qələmə verməkdə davam edirdi. İlham Əliyev Çar I Nikolay (1825-1855) Irəvan və Naxçıvan xanlıqları əsasında qurama "Erməni vilayəti" yaradılması haqqında 1828-ci ilin martında fərman vermişdi. Lakin qısa bir müddət sonra, 1840-cı ildə bu vilayəti ləğv etmiş, beləliklə, həmin ideyanın doğru olmadığı təsdiq olu- nmuşdu. Buna baxmayaraq, 1828-1831-ci illər- də Naxçıvan bölgəsinə xeyli miqdarda erməni köçürülmüşdü. Naxçıvan vilayəti və Ordubad dairəsinə İrandan 2387 ailə, yaxud 11992 nəfər (6339 kişi, 5653 qadın), Türkiyədən 8 ailə, ya- xud 27 nəfər (17 kişi, 10 qadın) köçürülür. Qri- boyedovun ermənilərin İrandan Naxçıvana kö- çürülməsinə dair faktları Şopendən müəyyən qədər fərqlənir. Şopen İrandan Naxçıvana köçü- rülənlərin ümumi sayının 2387 ailə (Naxçıvan 122 Qafqazda imperiyalar va erm ənihrin Azərbaycan əraziləriıw köçüriilməsi əyaləti üzrə 2137, Ordubad dairəsi üzrə 250 ailə) olduğunu göstərirsə, Qriboyedov da bu rəqəmlər müvafiq olaraq 2551 (+164), 2285 (+148) və 266 (+16) təşkil edirdi. Qriboyedovun təqdim etdiyi cədvəl ermənilərin haradan hara- ya köçürülməsini də aydınlaşdırır. Cədvəldən aydın olur ki, Naxçıvan əyalətinə köçürülən 2285 ailədən 416-sı (18,2% ) Naxçıvan şəhə- rində məskunlaşmışdı. Qalan ailələr Naxçıvan əyalətinin 43, Ordubad dairəsinin 5 kəndində yerləşmişdi. Qriboyedovun təqdim etdiyi cədvə- lin mühüm cəhətlərindən biri də ondan ibarətdir ki, o, Naxçıvana köçürülən ermənilərin yaş və cins kimi vacib demoqrafik göstəriciləri haqqın- da təsəvvür yaradır. Köçürülən ermənilərin (13160 nəfər) 6954 nəfərini (52,8% ) kişilər təşkil edirdi. Kişilərə dair məlumat iki yerə bö- lünmüş, burada böyüklər və kiçik yaşlılar ayrıl- mışdır. Bu rəqəmlər də, əslində, ciddi informa- siya mənbəyidir. Köçürülən ermənilərin 4459 nəfəri (64,12% ) böyüklər, 2495 nəfəri (35,88 %) kiçik yaşlılar idi. Bu fakt köçürülən er- mənilər içərisində demoqrafik artım potensialını göstərir. Köçürülən ermənilərin 6206 nəfərini (42,2 %) qadınlar təşkil edirdi. 123 Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|