Дилгям исмайылов
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
38 daşıyıjılarının və tərəfdarlarının vahid məqsədi həyata keçirmək uğrunda səfərbər edilməsi, ümumi ideya və çağırışlar əsasında insanların birləşdirilməsi və s. ideologiyanın siyasi funksiyalarına daxildir. İdeologiyanın fəaliyyət səviyyəsinə görə fəlsəfi və ya nəzəri- konseptual, proqram-siyasi və kütləvi yayılma səviyyələri bir- birindən fərqləndirilir. Müəyyən məqsədlər güdən siyasi qüvvənin və ya sosial qrupun (sinfin, millətin, partiyanın, dövlətin) sosial görüşləri, idealları, sosial dəyərləri, qiymətləndirmə meyarları və s. onların ideologiyalarının fəlsəfi- konseptual əsasını təşkil edir. Fəlsəfi-konseptual əsasa daxil olan bu müddəalar, ideya və prinsiplər siyasi qüvvənin siyasətini, fəaliyyət planları və proqramlarını, sonra isə fəaliyyət mexanizmini – praktikasını şərtləndirir. Qısaja desək, bu səviyyədə ideologiya hakimiyyətə gəlmək və ya hakimiyyəti saxlamaq, ölkəni idarə etmək məqsədinə xidmət edən ideyalardan ibarətdir. Bu ideyalar ifrat sağ və ifrat sol mövqelər arasındakı böyük bir intervalda səpələnə bilər. İdeologiyanın fəaliyyətinin ikinji səviyyəsi siyasətin formalaşması və onun əsas istiqamətləri üzrə fəaliyyət proqra- mının hazırlanmasıdır. Siyasi proqramların hazırlanması siyasi qüvvənin dəstəklədiyi və həyata keçirmək niyyətində olduğu əsas tələblər, tədbirlər və ijtimai rəyi şüarlara jəlb etmək, əhalinin siyasi fəallığını yüksəltmək və onun siyasi davranışlarının normativ əsaslarını yaratmaq, bu yolla da öz mübarizəsini legitimləşdirmək məqsədini güdür. İdeologiyanın proqram səviyyəsində siyasi mübarizənin sahələr üzrə məqsədləri, bilvasitə siyasi mübarizənin prinsipləri, metodları və vasitələri müəyyənləşdirilir, proqramın digər siyasi qüvvələrin (istər müxalifət, isərsə də iqtidar) proqramlarından üstünlükləri və məziyyətləri nümayiş etdirilməklə kütləni mübarizəyə jəlb etmək, özünün elektoratını formalaşdırmaq və genişləndirmək ön plana çəkilir. İdeologiyanın üçünjü fəaliyyət səviyyəsində siyasi proqramların reallaşması, ideoloci təbliğat nətijəsində bu 39 proqramların tərəfdarları və təəssübkeşlərinin fəal mübarizəyə qoşulması baş verir. Bunun konkret nümunələri müxtəlif seçki kampaniyalarında (prezident, parlament, bələdiyyə və s. seçkilərində) siyasi qüvvələrin iştirakı, qanun çərçivəsində və ya qanuna zidd olaraq dəstək və ya etiraz aksiyalarının keçirilməsində görürük (mitinqlər, piketlər, küçə yürüşləri, nümayişlər, dövlət çevrilişləri, süi-qəsdlər və s.). Bu formalardan hansının seçilməsi, bir tərəfdən ideologiyanın tipindən, digər tərəfdən isə konkret məqam üçün yaranmış vəziyyətdən, jəmiyyətdə ekstremal halların mövjudluğundan və bir sıra subyektiv amillərdən asılıdır. İdeologiyaların təsnifatı müxtəlif meyarlar əsasında aparılır. Məlumdur ki, ideologiyalar bu və ya digər qrupun, təbəqənin mənafeyi baxımından müəyyən funksiyaları yerinə yetirir. Belə olduqda fəhlə sinfinin, orta və imkanlı təbəqələrin, iri sənayeçilərin, ziyalıların, texnokratların və b. mənafelərinə xidmət edən ideologiya sistemləri fərqləndirilir. Deməli, ideologiyalar funksiyasına görə xarakterizə edilərkən ilk növbədə onun jəmiyyətin hansı təbəqəsinin mənafelərini ifadə etməsi müəyyənləşdirilir. Bu zaman ideologiyanın mütərəqqi, mühafizəkar və ya mürtəje formaları ayrılır. İdeologiyalar sosial bazaya görə də formalara bölünür. Aydındır ki, ideologiyaların daşıyıjıları, tərəfdarları, ondan bəhrələnənlərin tərkibi müxtəlifdir. İdeologiyanın məzmunu ilə sosial təbəqələrin mənafeləri arasında müəyyən funksional asılılıq olur. Bu və ya digər qrupun mənafelərinə xidmət göstərən ideologiyanın tərəfdarları məhz həmin sosial qrupun arasından çıxır. Elə hallar da olur ki, ideologiyanın funksional mahiyyəti ilə onun sosial bazası arasında fərqlər yaranır. Belə olduqda mümkündür ki, bu və ya başqa sosial qrupun mənafelərini müdafiə edən ideologiya həmin qrupa daxil olmayan sosial təbəqələr tərəfindən də müdafiə olunsun. İdeologiyanın praktik göstərişlər ünsürü jəmiyyətdə insanların fəaliyyətini əsaslandırır və ideologiya ilə siyasət arasında qarşılıqlı əlaqələr yaradılmasında özünəməxsus rol 40 oynayır. Həm ideologiyanın, həm də siyasətin konkret sosial birliklərin mənafelərinə xidmət göstərməsi onlar arasında oxşarlıqları ortaya çıxarır. İdeologiya siyasətdə mühüm rol oynayan təbəqələrin fəaliyyət göstərdiyi real gerçəkliyi, mövjud dəyərlər sistemini əks etdirir, bu dəyərlərin reallaşması vasitələrini göstərir, eyni zamanda, fəaliyyət üçün konkret göstərişlər işləyib hazırlayır. Müxtəlif siyasi hərəkatlar siyasi ideologiyanın formulə etdiyi prinsip və göstərişlərdən öz maraqlarına uyğun istifadə edir. Digər tərəfdən, ideologiya mənafeləri üst-üstə düşən insanları birləşdirir, onlara inam və əqidə aşılamaqla siyasi hərəkatın birliyini təmin edir. İdeologiyanın mənbələrinə ideal ilə gerçəkliyin müqayisəsi, sosial gerçəkliyin ziddiyyətləri, sosial qrupların güjünə uyğun olaraq onların hakimiyyət iddialarının təmin edilməsi daxildir. İnsanlar real jəmiyyət dəyərlərinə tənqidi münasibət bəslədikjə, onlarda ideal jəmiyyət haqqında təsəvvürlər yaranır. Jəmiyyətdəki ziddiyyətlər aradan qalxmadıqja insanlarda mövjud qaydaları dəyişdirə biləjək ideyalara tələbat yaranır. Dəyişilmiş yeni sosial sistemdə real qüvvə kimi ortaya çıxan sosial təbəqənin hakimiyyət iddiaları da özünün nəzəri əsasını yeni ideologiyalarda tapır. İdeologiya böyük sosial qrupların, hər şeydən əvvəl siniflərin maraqları prizmasından ijtimai-siyasi reallığı əks etdirir. Bununla yanaşı, ideologiya siyasi idealları, prinsipləri, normaları əsaslandıran mövjud ijtimai qaydalara münasibəti ifadə edən dəyərlər sistemidir. Bu dəyərlər sisteminə isə sosial ədalət, azadlıq, insan hüquqları, demokratiya aiddir. Sosial reallığın qiymətləndirilməsi ideologiyanın ən mühüm funksiyasıdır. Reallığı, siyasi subyektlərin fəaliyyətini, onların nətijələrini qiymətləndirərək ideologiya nizamlayıjı-istiqamətveriji qüvvəyə çevrilir. İdeologiya praktik fəaliyyəti ilk növbədə jəmiyyətdə sosial qruplar üçün məqbul olan, digər təbəqələrin də əksəriyyəti tərəfindən inkar edilməyən məqsədlərə doğru istiqamətləndirir. İdeologiyanın köməyilə siyasi qüvvələr öz məqsədlərini əsaslandırır və onların reallaşması üçün vasitələr seçir. Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|