Дилгям исмайылов
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
62 dövlət arasında olan bu konflikt dünya tarixində nadirdir və azadlıq prinsipinin Qərbdə meydana gəlməsinin səbəbini izah etməyə kömək edir. IV əsrin sonlarında (385-ji ildə) imperatriça Yustina Milan yepiskopu müqəddəs Amvrosidən baş kilsədəki yepiskop vəzifəsini imperiyanın ixtiyarına verməsini və şəhərdən çıxıb getməsini tələb edir. Amvrosi imperatriçaya belə javab verir: «Qanuna görə biz onu sizə verə bilmərik, siz Əlahəzrət isə onu qəbul edə bilməzsiniz. Allahın evini almağın mümkün olduğunu nejə özünüzə rəva bilirsiniz? Əgər hökmdar kimi idarə etmək istəyirsinizsə, Allaha sadiq olun. Yazılmışdır ki, hökmranlıq hökmdara, ilahilik isə Allaha məxsusdur». Bu sözlərdən nətijə çıxaran imperatriça Amvrosinin məbədinə gedir və öz hərəkətlərinə görə üzr istəyir. Beləliklə, Amvrosii kilsənin dövlət tərəfindən müstəqilliyinin tanınmasına, onun hüquqlarının dövlət tərəfindən tanınmasına nail olur. Yüz illər keçdikdən sonra, XII əsrdə buna oxşar hadisə İngiltərədə baş verir. Kenterberi yepiskopu Tomas Beket kilsənin hüquqlarını II Henrixin qəsdindən qurtarır. Beket II Henrixin dövründə dövlət kansleri olmuş, 1162-ji ildə kral onu Kenterberi arxiyepiskopu, yəni kral kilsəsinin başçısı təyin etmişdi. Tezliklə Beket dünyəvi vəzifədən əl çəkməsi əlaməti olaraq kansler möhürünü krala göndərir. Bu hadisədən sonra kral «bu zəhlətökən keşişdən» xilas olmaq arzusunu açıqja bildirir. Jəngavərlər keşişi öldürməyə hazırlaşan zaman Beket bildirir ki, «əgər mən öz ölümümlə bu kilsəyə azadlıq və sülh gətirəjəyəmsə, öz Allahıma görə buna hazıram». Beketi jəngavərlər qılınjla doğrayandan sonra məbədin monaxları onun jəsədini mərmər qəbirdə dəfn edirlər. Lakin keşişin öldürülməsindən dörd il sonra Beket müqəddəs simaların sırasına daxil edilir. Kral ayaqyalın həmin məbədin qarşısına gəlir və burada kilsənin hüquqlarına bir daha toxunmayajağına and içir. Bu o dövr idi ki, İngiltərədə kral hakimiyyəti məhz II Henrixin zamanında daha da güjlənmişdi. II Henrixin keçirdiyi islahatlar nətijəsində hər bir azad adam yerli feodalın başı üstündən birbaşa kral məhkəməsinə mürajiət edə 63 bilərdi. İstintaq, həmişə düzgün olajaqları barədə Bibliyaya and içmiş 12 yerli sakin tərəfindən aparılırdı. İstintaq qurtardıqdan sonra onlar nətijələri kral məhkəməsinə təqdim edirdilər. Beləliklə, indii də demokratik dövlətlərdə mövjud olan andlı məhkəmə yaranmışdı. Kilsə ilə dövlət arasındakı mübarizə uzun müddət Qərbdə mütləq monarxiyanın yaranmasına mane olmuş, avtonom institutların (vətəndaş jəmiyyətinin) inkişafına səbəb olmuşdur. Bazarlar, assosiasiyalar və gildiyaların (tajir birliklərinin), universitetlər və öz nizamnaməsi olan müstəqil şəhərlərin yaranması – bütün bunlar plüralizmin və vətəndaş jəmiyyətinin inkişafına kömək etmişdir. X-XI əsrlərdə İtaliyada, XII-XIII əsrlərdə isə Avropanın digər ölkələrində şəhərlilər senyorlara qarşı mübarizə aparmalı olmuşlar. Bu mübarizənin nətijəsində İtaliyanın Milan, Piza, Boloniya kimi varlı şəhərləri kommuna (özünüidarə hüququ almış şəhər ijması) hüququ əldə etmişdilər. Azad kommunalar tədrijlə ətraf əraziləri də öz tərkiblərinə daxil edərək müstəqil şəhər-dövlətlərə və ya şəhər-respublikalara çevrilirdilər. İtaliyanın ən varlı və böyük şəhəri olan Florensiyada feodallar kommunanın işində iştirak etmək hüququndan məhrum edilmişdilər. Əgər feodal şəhərin əleyhinə çıxış etməyə jəhd göstərsə idi, onda onu jiddi jəza gözləyirdi. Feodalların iqtisadi və siyasi qüdrətinin sarsıdılması nətijəsində kəndlilər şəxsi azadlıq əldə etdilər. Belə ki, kəndlilər vergini feodala deyil, kommunaya verirdilər. Kəndlilərin bir hissəsi şəhərə gələrək sənətkarlıqla məşğul olur, digərləri isə müflisləşərək torpağını itirir, ijarədarlara çevrilirdilər. Avropanın bir çox ölkələrində güjlü mərkəzləşdirilmiş dövlətlər yaranmışdı. Şəhərlilər istehsal etdikləri məhsulları başqa yerlərdən gələn tajirlərə də satırdılar. Tijarət şəhərlilərə böyük gəlir gətirirdi. Tajirlər quruda və dənizdə quldurlardan qorunmaq üçün gildiyalar yaradırdılar. XIII əsrdən başlayaraq Aralıq dənizi vasitəsilə Şərq ölkələri ilə tijarət Venesiya və Genuya tajirlərinin əlinə keçmişdi. Baltik dənizində tijarəti öz əlinə almaq üçün Almaniyanın 70 şəhəri birləşib Hanza 64 ittifaqını yaratmışdılar. Bütün bunlar XVII əsrə qədər mütləq monarxiyanın yaranmasına imkan verməmişdir. Bəs kilsə hansı yolla Qərbdə mütləq monarxiyanın yaranmasına mane olmuşdur? Katolik kilsəsi orta əsrlər Avropasında ən böyük torpaq sahibi idi və Qərbi Avropa əhalisindən onda bir vergisi alaraq varlanırdı. Qərbi Avropanın bütün ölkələrindən Romaya, papa xəzinəsinə çoxlu sərvət axıb gəlirdi. XI-XIII əsrlərdə kisənin qüdrəti çox artmışdı. 1054-jü ildə xristian kilsəsi katolik və pravoslav kilsələrinə parçalandıqdan sonra katolik kilsəsi çoxlu feodal mülklərinə parçalanmış olan Qərbi Avropada yeganə mütəşəkkil qüvvə idi. Katolik kilsəsinin İtaliyada Papa vilayəti adlandırılan və Roma papasının başçılıq etdiyi ayrıja bir dövləti var idi. Papalarla kralların qarşıdurmasında çox vaxt kilsə qalib gəlirdi. Buna misal olaraq XI əsrin sonunda papa VII Qriqori ilə Almaniya imperatoru IV Henrix arasında Almaniyada yepiskop təyin etmək hüququ üstündə şiddətli mübarizənin baş verməsini göstərmək olar. Kral həmin dövrdə papanı hakimiyyətdən salınmış hesab etməsinə baxmayaraq, papa VII Qriqorii IV Henrixin təbəələrini ona itaət göstərməməyə çağırmışdı. Bundan istifadə edən iri alman feodalları IV Henrixə qarşı qiyam qaldırmış, imperator isə papadan üzr istəməyə məjbur olmuşdu. Papaların hakimiyyəti özünün ən qüdrətli dövrünə III İnnokentinin (1198-1216) zamanında çatdı. Təntənəli qəbullar zamanı hamı papa qarşısında diz çökür və onun ayaqqabısını öpürdü. İngiltərə, Polşa, İsveç və Danimarka kralları özlərini papanın vassalı hesab edirdilər. Çox vaxt liberalizmə iqtisadi azadlığın fəlsəfəsi kimi baxılır, lakin o öz tarixi köklərinə görə bir çox dərəjədə dini dözümlülük uğrunda mübarizə ilə bağlıdır. Məlumdur ki, dünya dinlərindən biri olan xristianlıq I əsrdə Fələstində meydana gəlmişdir. İstismarçılara qarşı mübarizədə güjsüz olan məzlumlar yalnız qüdrətli və ədalətli allaha ümid bəsləyirdilər. Onlar inanırdılar ki, bu allah onlara azadlıq gətirəjək və zülmkarları jəzalandırajaqdır. I əsrdə yaranmış rəvayətlərə görə xristianlığın banisi olan İsa peyğəmbər Fələstində doğulub. O, xalq arasında Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|