Dərslikdə peşəkar səviyyədə yerinə yetirilən təreümənin əsasları ali məktəb tələbələrinə təqdim olunmuşdur
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
Molloy özünün geniş oxucu kütləsi qazanmış «Uğur naminə geyim» adlı kitabında qeyd edir; «Ən yaxşı parça xırda mil- mil, sonra isə iri mil-mil, daha sonra isə qalın ağ zolaqlı və şodlantka parçalardır. Əgər daha təsirli görünmək istəyirsənsə, onda tündrəngli xırda mil-mil parçadan əl çəkmə»). Bədii ədəbiyyatda da qeyri-verbal ünsiyyətlə bağlı fikirlərə təsadüf olunur. Yazıçı Ceyms Kleyvelin «Gəlmə» (GAI-JIN) adlı əsərində tərcüməçi öz atasının diplomatik görüşlər haqqında dediklərini tez-tez xatırlayır: «Həmişə görüşdə opponentinin əllərinə, ayaqlarına fikir ver, bunlar həmişə nəyisə büruzə verir. Gözlər də, üzlər də belədir, lakin onları asanlıqla nəzarətdə saxlamaq olur. Fikrini cəmlə! Fikir ver, ancaq ehtiyatlı ol, əks təqdirdə həmin şəxsin nə düşündüyünü bilə bilməzsən. Yadında saxla ki, şişirtmə, yalan hamıda var» (7, 480). Qeyri-verbal ünsiyyətə aid gündəlik həyatdan da kifayət qədər nümunələr gətirmək olar. Dost və yaxınlarımıza bağışladığımız gül-çiçək dəstələri, hətta güllərin rəngi və sayı, taxdığımız qiymətli bəzək əşyaları, istifadə etdiyimiz ətirlər, geyimimiz-libasımız bizim zövqümüz, həyat tərzimiz, sosial mənsubiyyətimiz, hiss və duyğularımız, fikirlərimiz və s. haqqında müəyyən məlumat verir. Olimpiadaların simvolları, həmin olimpiadalarda qalib idmançının şərəfinə onun ölkəsinin bayrağının qaldırılması və himninin çalınmasının insanlarda nə təəssürat oyatması hamıya məlumdur. Qeyri-verbal ünsiyyət vasitələrinin tarixi rolunu Qobustan qayalıqlarmdakı rəsmlərin qədim əcdadlarımızın bizdə öz həyat tərzləri barədə yaratdıqları təsəvvürün mahiyyəti də təsdiq edir. Göründüyü kimi, qeyri-verbal ünsiyyət dillə ifadə olunanları qüvvətləndirməyə, konkretləşdirməyə, tamamlamağa, digər yollarla təkrarlamağa, istiqamətləndirməyə, bəzən isə əvəz etməyə xidmət edir. Məhz qeyri-verbal ünsiyyətin yuxarıda sadalanan funksiyaları tərcümə prosesində onun nəzərə alınmasını zəruriləşdirir. Tərcümədə 74 nitqin növündən asılı olaraq kontekst və tələblər fərqlənir. Nəticədə qeyri-verbal ünsiyyətin tərcümənin müəyyən növündə iştirakı və rolu da fərqlənir. Məsələn, yazılı nitqdə tərcüməçini qeyri-verbal vasitələrdən əsasən müəyyən işarələr, o cümlədən durğu işarələri maraqlandırır. Şifahi tərcümədə bu məsələ daha mürəkkəbdir. Əvvəla, ardıcıl tərcümə zamanı dilmanc müəyyən qeydlər götürür. Bu zaman əslində öz-özlüyündə işarə olan rəqəm və hərflərdən başqa, vaxta qənaət məqsədilə müxtəlif sadə rəsmlərdən, həndəsi fiqurlardan, riyazi, kimyəvi işarələrdən, müxtəlif istiqamətli xətlərdən, oxlardan istifadə etməklə öz işini asanlaşdırmağa çalışır. Məhz bu işarələrin arxasında hansı fikirlərin durduğunu xatırlamaqla, tərcüməçi bütöv bir fikri yazıda olduğu kimi ifadə etməkdən yaxa qurtarır. Səsin tonu vasitəsilə fikrin müsbət, yaxud mənfi məna kəsb etdiyini daha asan duymaq olur. Üzdəki ifadələr söylənilən fikrin bəyənilib- bəyənilməməsini bilməyə kömək edir. Baş işarəsi, üzdəki ifadə tərcüməçiyə öz işinə nə vaxt başlamağı və ya nə vaxt dayanmağı hiss etdirə bilər. Məruzəçinin bir neçə cümləni dedikdən sonra susması da tərcüməçiyə «İndi tərcümə edə bilərsən» fikrini çatdırmağa xidmət edir. Məlumatı qəbul edənlə ötürənin arasında müəyyən anlaşılmazlıq olduqda da bunu qeyri-verbal vasitələrlə daha tez duymaq olar. Əgər səhv tərcüməçinin səhlənkarlığı, diqqətsizliyi ucbatm- dandırsa, bunu asanlıqla yoluna qoymaq mümkündür. Tərcüməçiyə ayrı-ayrı ölkələrdə fərqli münasibət göstərildiyini nəzərə alsaq, onun iş zamanı oturuşu-duruşu, ardıcıl tərcümədə dilmancın məruzəçiyə yaxın yerdə oturması və ya durması, geyimi (məsələn, ala-bəzək, rəngbərəng geyim ciddi danışıqlar zamanı fikrin yayınmasına səbəb ola bilər) də əhəmiyyət daşıyır. Bəzən xarici nümayəndələr tərcümə xidmətindən istifadə edən mötəbər şəxsin qonaqlarla yanaşı, tərcüməçi ilə də salamlaşmasına diqqət yetirir. Bu, subyektiv münasibət olsa da, tərcüməçiyə diqqət və etimad kimi 75 qiymətləndirilər, eyni zamanda, onu öz işini ən yüksək səviyyədə görməyə ruhlandırar və mənəvi məsuliyyətini daha da artıra bilər. Bəzən uzun çəkən görüşlər zamanı adi jcstlər, məsələn, xarici nümayəndələri qəbul edən yüksək mənsəb sahibinin saatına baxması, qeyd dəftərçəsini örtməsi və ya qarşısında olan digər əşyaları (çay stəkanını və s.) özündən bir qədər də uzaqlaşdırması görüşün tezliklə yekunlaşacağına bir işarə sayılır. Bu da yorğun tərcüməçini öz işini başa çatdırmaq üçün tükənməkdə olan qüvvəsini səfərbər etməyə ruhlandırır. Tərcüməçinin özünün istifadə etdiyi qeyri-verbal vasitələr də tərcümə prosesinə müəyyən dərəcədə yardımçı olar: misal üçün, sinxron tərcümə zamanı cihazlarda (mikrafonda, qulaqcıqlarda) baş verən nasazlığı işin gedişində bildirməkdən ötəri tərcüməçi texniki işçilərlə jest və əl hərəkətləri ilə əlaqə saxlaya bilər. Hərdən ardıcıl tərcümə zamanı hansısa anlayışın, terminin tərcümə dilində ifadə edilməsində çətinlik çəkən tərcüməçiyə onu dinləyənlər əməkdaşlıq əlaməti olaraq əl tutur. Köməyə ehtiyacı dinləyicilər heç dilmanc ağzını açmamışdan onun üzündəki, xüsusən gözlərindəki axtarış həyacanı ifadə edən baxışdan duyurlar. Bəzən xarici nümayəndələrlə onların mənsub olduqları mədəniyyətin xırdalıqlarını bilmədən hansı məsafədə durub danışmağın məqbul sayıldığını ayırd etmək çətindir. Belə ki, konfrans, seminar və digər görüşlərdə istifadə olunan müxtəlif texniki vasitələr, əyani vəsaitlər, kompüter proqramlarının köməyilə yaradılmış slaydların, rəsmlərin, əşyaların nümayiş etdirilməsi də tərcüməçinin deyilən fikri daha tez tutmasına imkan yaradır. Qeyd etmək lazımdır ki, bu zaman əyani məlumatı nəzərdən keçirməyə çox da aludə olmaq və bununla da arxasını dinləyicilərə çevirib tərcümə etmək də məqbul sayılmır. Daim başı aşağı salıb qeydləri oxumaq da yaxşı deyil. Çünki dilmanc ardıcıl tərcümənin gedişində gözlə əlaqədən də bir ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə edir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz rəsm, qrafik və digər təsvirlərin yazılı tərcümədə də fikri konkretləşdir 76 Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|