Dersin Adı

Ən sadə sabit cərəyan dövrəsi. Ən sadə sabit cərəyan dövrəsi generatordan (sabit elektrik enerji mənbəyindən), işlədicidən və əlaqələndirici naqillərdən ibarətdir. Generatorun elektrik hərəkət qüvvəsinin (e.h.q.) təsiri altında qapalı dövrədə elektrik yüklərinin nizamlı hərəkəti təmin olunur və buna rlrktrik cərəyanı deyilir. Cərəyanın qiyməti vahid zamanda naqilin en kəsiyindən keçən elektrik yüklərinin miqdarı ilə təyin olunur.
Əgər cərəyanın qiyməti zamanla əlaqədar olaraq dəyişmirsə, onda
olur.
Elektrik potensialının azalması və ya ona bərabər olan qiymətdə potensiallar fərqi dövrü hissəsinin elektrik gərginliyi, yaxud sadəcə olaraq gərginlik adlanır:
3. SABİT CƏRƏYANIN XƏTTİ ELEKTRİK DÖVRƏLƏRİ
Elektrik enerjisinin dönmədən istilik enerjisinə çevrilməsi prosesi gedən dövrə elementinə elektrik müqaviməti deyilir və sxemlərdə ikisıxaclı uzunsov düzbucaqlı şəklində işarə edilir:
yaxud
Beynəlxalq vahidlər sistemində (BS) elektrik müqaviməti Om ilə, keçiricilik isə Simens ilə ölçülür:
Om qanununa görə dövrə hissəsində axan cərəyan I bu hissədəki gərginliklə düz mütənasibdir:
Qapalı elektrik dövrəsində hər bir element (generator, işlədici, xətt) elektrik müqavimətinə malikdir (şəkil 1) və ardıcıl birləşmiş bu elementlərdən eyni bir cərəyan axacaq. Bu cərəyanın qiyməti mənbənin e.h.q. ilə düz, dövrənin ümumi müqavviməti ilə tərs mütənasibdir:
burada – generatorun müqaviməti; – xətt məftillərinin müqaviməti; – yükün (işlədicinin) müqaviməti; – xarici dövrənin ümumi müqaiməti.
Şəkil 1. Budaqlanmayan sabit cərəyan dövrəsi
3. SABİT CƏRƏYANIN XƏTTİ ELEKTRİK DÖVRƏLƏRİ
düsturu qapalı dövrə üçün Om qanununun ifadəsidir, onu belə də ifadə etmək olar:
I cərəyanla müqaimətin hasilinə () dövrə hissəsində gərginlik deyilir.
Elektrik enerli mənbəyinin əsas xarakteristikalarından biri olan e.h.q. – si onun daxilindəki () və onun xarici hissəsindəki () gərginlik düşgülərinin cəminə bərabərdir.
Güclər balansı. Energetik diaqram (7) tənliyinin hər tərəfini I cərəyanına vursaq alarıq:
hasili mənbənin yaratdığı tam elektrik gücünü ifadə edir. Bu gücün bir hissəsi istilik şəklində mənbənin özündə itir. fərqi mənbənin xarici dövrəyə verdiyi gücü ifadə edir.
Xəttin məftillərində də gücün bir hissəsi istilik şəklində itir. Yerdə qalan güc yük tərəfindən tələb olunur. Əyani olmaq üçün güclər balansı energetik diaqram şəklində verilir (şəkil 2).
Şəkil 2. Ən sadə sabit cərəyan
dövrəsinin energetik diaqramı
Müasir generatorların daxilində güc itkisi nisbətən kiçikdir. Güclü elektrik generatorları 0,95 və daha yüksək faydalı iş əmsalına (f.i.ə.) malikdir.
Eyni bir gücü işlədicilərə ötürdükdə, gərginlik nə qədər kiçikdirsə, cərəyan bir o qədər böyük olacaq. Xətdəki güc itkisi cərəyanın kvadratı ilə düz mütınasib olduğuna görə gərginliyi 10 dəfə artırsaq, güc itkisi 100 dəfə azalar. Odur ki, elektroenergetika qurğularında getdikcə daha yüksək gərginliklər tətbiq edilir.