CÜMHURİYYƏTİN TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI (1918-1920)
129
mənim anam Məryəm Məmmədəli qızı ilə ayrıldığından biz ayrıca
yaşadıq. Bundan sonra Şamçızadə başqası ilə ailə qurdu, hazırda 2 uşağı
var. Müstəntiqin sonrakı sualına cavabında o bildirmişdi ki, atasının
əksinqilabi təşkilatla əlaqəsi barədə heç nə deyə bilməz. Şamçızadənin
dindirilən digər qohumları da onun əksinqilabı
millətçi təşkilatla əlaqəsi
barədə suala “bu barədə heç nə deyə bilmərik” cavabını vermişlər.
Üzücü yoxlama və süründürməçilikdən sonra 1958-ci il mayın 13-
də Şamçızadə Əli Razi oğluna tam bəraət verilmişdir. Azərbaycanın
ictimai-siyasi həyatında mühüm rol oynayan Ə.R.Şamçızadə əsl
bəraətini 90-cı illərdə almışdır.
IV. 3. Məmmədtağı Dadaşova qarşı ittihamlar
1919-cu ilin axırlarında Azərbaycanda, eləcə də onun paytaxtı
Bakı şəhərində vəziyyət gündən-günə daha da gərginləşirdi. Bundan
məharətlə istifadə edən xarici və daxili qüvvələr əhalinin sıx yerləşdiyi
yerlərə gələrək maddi vəziyyətləri o qədər də yaxşı olmayan savadsız
və azsavadlı fəhlələr arasında təbliğat aparır, onların vasitəsilə müstəqil
Azərbaycanı zəiflətmək və hakimiyyəti ələ almaq istəyirdilər. Ona görə
də ƏMT bir neçə yerdə özünün bölmələrini yaratmışdı.
Həmin bölmələrdən biri də Balaxanı-Sabunçu
rayon bölməsi
idi. Neft rayonu olduğundan bu ərazilərdə təxribatların törədilməsi,
fəhlələrin sosial vəziyyəti ilə əlaqədar bolşeviklər tərəfindən gizli
iclasların keçirilməsi hallarına daha çox təsadüf edilirdi. Belə olduğu
halda həmin rayona göndərilən hər hansı bir şəxsdən yüksək peşəkarlıq
və böyük təcrübə tələb olunurdu.
1919-cu il noyabrın 23-də ƏMT-nin rəisi Nağı bəy Şeyxzamanova
müraciətlə yazılmış ərizədə xahiş olunurdu ki,
“Məni Azərbaycan
Respublikası Əksinqilabla Mübarizə Təşkilatında hər hansı bir
vəzifəyə qəbul edəsiniz. İmza: Dadaşov Məmmədtağı Teymur
oğlu”.
139
Nağı bəy Şeyxzamanov tərəfindən imzalanmış əmrlə
Dadaşov
Məmmədtağı Teymur oğlu 1919-cu il noyabrın 25-dən Balaxanı-
Sabunçu bölməsinin rəisi vəzifəsinə təyin edilmişdi.
Sual doğur: M.Dadaşov kim idi və
nə üçün onu gətirib belə bir
139 DTX-nin arxivi, Dadaşov Məmmədtağının istintaq qovluğu, N PR-38062.
CÜMHURİYYƏTİN TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI (1918-1920)
130
mühüm vəzifəyə qoyurdular? Dadaşov Məmmədtağı Teymur oğlu
1899-cu ildə Bakı şəhərində anadan olmuşdu. Uşaq yaşlarından
çevikliyi və ciddiliyi ilə seçilən Məmmədtağı müstəqil Azərbaycan
Respublikası dövründə fəaliyyətə başlamış, hərbi yunkerlər məktəbinə
daxil olmuş və həmin məktəbi praporşik rütbəsi ilə başa vurduqdan
sonra bir müddət milli ordu sıralarında xidmət etmişdi. Dadaşov
1932-ci il yanvarın 1-də verdiyi ifadəsində bildirirdi ki, “1918-ci ildə
“Müsavat” yunker məktəbini bitirərək 1-ci Azərbaycan Alayına alay
yunkeri vəzifəsinə göndərilmişəm və orada 5-6 ay işləmişəm”.
Haqqında bəhs etdiyimiz məsələ ilə əlaqədar 1932-ci il yanvarın
16-da verilmiş bir şahid ifadəsindən aşağıdakıları öyrənirik: “
Dadaşov
Məmmədtağı hərbi yunker məktəbini bitirdikdən sonra
“Müsavat”ın “Dikiy” diviziyasında hansısa komandir vəzifəsində
işləmişdir. Onun “Dikiy” diviziyasından nə üçün getdiyi mənə
məlum deyil. 1919-cu il noyabr ayının axırında Dadaşov ərizə
ilə Şeyxzamanova müraciət edərək bildirdi ki, onu “Müsavat”
əks-kəşfiyyatında hər hansı bir vəzifəyə götürsün. Şeyxzamanov
onu həmin dəqiqə Balaxanı-Sabunçu bölməsinə rəis təyin etdi
və o, həmin vəzifədə 1920-ci ilin fevral ayının axırına kimi işlədi.
Dadaşov özünü fəal antikommunist kimi aparmış və karyer
qazanmaq üçün bolşevikləri həbs etmişdir”.
140
Dadaşov 1932-ci ildə verdiyi ifadələrindən
birində milli ordudan
azad olunmasının səbəbini belə izah edirdi:
“1918-ci ildə hərbi
məktəbi bitirib polka göndərilmişəm və xəstəliyimlə əlaqədar
olaraq əks-kəşfiyyata keçirilmişəm”.
141
Arxiv materiallarından aydın olur ki, o, işlədiyi müddətdə həqiqətən
AXC-nin müstəqilliyi uğrunda yorulmadan mübarizə aparmışdır.
Məlumdur ki, Balaxanı-Sabunçu rayonunda işləmək olduqca çətin
idi. Burada əhali təkcə say etibarilə deyil,
həm də milli tərkibinə və
siyasi baxışlarına görə çox idi. Həmin adamlar arasında yağlı vədlərlə
hakimiyyəti ələ almaq və Azərbaycana “kommunist cənnəti gətirmək
istəyən” bolşeviklər, xarici müdaxiləçilər, hər cür fitnə-fəsad törətməyə
hazır olan erməni daşnakları, böyük ümidlə Çar Rusiyasını yenidən
140 Yenə orada
141 Yenə orada
CÜMHURİYYƏTİN TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI (1918-1920)
131
bərpa etmək istəyən denikinçilər də var idi.
Bunlar bir daha göstərir ki,
Nağı bəy Şeyxzamanov ƏMT-nin Balaxanı-Sabunçu rayon bölməsinə
M.Dadaşovu rəis təyin etməkdə səhv etməmişdi.
M.Dadaşov işlədiyi müddətdə həm denikinçilərə, həm əhali ara-
sında Azərbaycan Respublikasının və onun rəhbərlərinin əleyhinə
yönəldilmiş bolşevik təbliğatına, həm erməni daşnaklarına, həm də
xarici müdaxiləçilərə qarşı inadla mübarizə aparmışdır. Bu mənada M.
Dadaşov tərəfindən ƏMT-nin rəisinin adına yazılmış 3 sənəd xüsusilə
maraqlıdır. Sənədlərdən birində oxuyuruq:
“1920-ci il yanvarın 24-
də mən - Əksinqilabla Mübarizə Təşkilatı Balaxanı-Sabunçu ra-
yonunun rəisi Dadaşov bu protokolu aşağıdakı səbəblərdən tər-
tib etmişəm: Mən müəyyənləşdirmişəm ki, Bakı şəhərində (Bor-
zikovski) Stanislovski küçəsi ev 79/203-də yaşayan milliyyətcə
erməni David Akopoviç Abramyans Bakı şəhərində məlumat yığ-
maqla məşğuldur və onları Denikinin dəstəsində zabit kimi xid-
mət edən qardaşına
göndərir. Bundan
əlavə, Azərbaycan
hökumətinin əley-
hinə təbliğat aparır
və şaiyələr yayır ki,
Denikinin qoşunu,
eləcə də zabitləri
İran istiqamətində
gediblər və oradan
tezliklə Azərbayca-
na hücum edəcəklər.
Bu cür şaiyələrlə o, əhalini həyəcanlandırır. Bunları nəzərə alaraq
qərəra gəldim ki, Abramyansı saxlayım və Sizin sərəncamınıza
göndərim. İmza: M.Dadaşov 27 yanvar 1920”.
142
M.Dadaşov tərəfindən yazılmış digər sənəd də maraq doğurur:
“1920-ci il fevralın 24-də Sabunçudakı fəhlə kulubunda
fəhlələrin gizli yığıncağı olarkən bildirilmişdir ki, bolşeviklərin
3 istiqamətdən - Krasnovodsk, Həştərxan və Rostov
142 Yenə orada
Müttəhim Dadaşov Məmmədtağı
