30
TEORİ
BAŞVURULAN
KAYNAKLAR
Kistenmacher, Olaf: Zum Zusammenhang von Antisemi-
tismus und Antizionismus: Die Nahost-Berichterstattung
der Tageszeitung der KPD, Die Rote Fahne, während der
Weimarer Republik. In: Michael Nagel/Moshe Zimmer-
mann (Hrsg.): Judenfeindschaft und Antisemitismus in
der deutschen Presse über fünf Jahrhunderte/Five hund-
red Years of Jew-Hatred and Anti-Semitism in the Ger-
man Press. Bremen 2013. Band 2, S. 591–608.
Kübler,
Elisabeth: „Als Individuen alles, als Nation nichts.“ Post-
nationales Europa und nationalistisches Israel? In: Jahr-
buch 2008. Dokumentationsarchiv des österreichischen
Widerstands. S. 86–102.
Mertens, Lothar: Antizionis-
mus: Feindschaft gegen Israel als neue Form des Anti-
semitismus. In: Wolfgang Benz (Hrsg.): Antisemitismus
in Deutschland. Zur Aktualität eines Vorurteils. München
1995. S. 89–100.
Salzborn, Samuel: Antisemitismus
als negative Leitidee der Moderne. Frankfurt a.M. /
New
York 2010.
Wolter, Udo: Nicht im Namen des Anderen.
In: iz3w 284/ 2005. S. 33–33. Und: www.rote-ruhr-uni.
com/texte/wolter_anderen.pdf
EĞİTSEL KAYNAKLAR
Amadeu Antonio Stiftung (Hrsg.): „Läuft bei Dir!“ Kon-
zepte, Instrumente und Ansätze der antisemitismus- und
rassismuskritischen Jugendarbeit. Berlin 2014.
Amadeu
Antonio Stiftung (Hrsg.): „Man wird ja wohl noch Israel
kritisieren dürfen …?!“ Über legitime Kritik, israelbezo-
genen Antisemitismus und pädagogische Interventionen.
Berlin 2010
American Jewish Committee Berlin Office
(Hrsg.): Fiktion als Wahrheit – Israelbezogener Antisemi-
tismus in Film und Internet. Handreichung zur Medien-
nutzung in heterogenen Lerngruppen und Milieus am
Beispiel des Spielfilms „Tal der Wölfe – Palästina“. Berlin,
2012
Bildungsstätte Anne Frank (Hrsg.): Weltbild Anti-
semitismus. Didaktische und methodische Empfehlungen
für die pädagogische Arbeit in der Migrationsgesellschaft.
Berlin, 2013
Fritz Bauer Institut, Jugendbegegnungs-
stätte Anne Frank (Hrsg.): Neue Judenfeindschaft?
Perspektiven für den pädagogischen Umgang mit dem
globalisierten Antisemitismus. Frankfurt a.M. / New York
2006.
Zentrum Demokratische Kultur (Hrsg.): „Vor An-
tisemitismus ist man nur noch auf dem Mond sicher.“
Antisemitismus und Antiamerikanismus in Deutschland.
Bulletin 5/2004. Leipzig.
31
TEORİ
Antisemitizmle Hesaplaşmada
Tarihsel-Siyasal Eğitimin
İmkan ve Sınırlılıkları
METİN
Patrick Siegele*
Derya: “Kendimize Holokost eğitiminde
Yahudi kurbanların ön planda tutulup diğer
‘kurbanların’ gözardı mı edildiği sorusunu
sorduk. ‘Diğer kurbanların’ gündeme
getirilmesi bir seçenek olarak mı yoksa
bir ‘zorunluluk’ olarak mı görülmeli?”
Tarihsel-Siyasal Eğitimin Hedefleri
Anne Frank Merkezi’ne gelen eğitimcilerden sıklıkla sergimize yap-
tıkları ziyaretin nedeninin okullarındaki antisemit olaylara bir tepki
vermek istemek olduğunu duyuyoruz.
52
Yapılan ziyaret, Holokost
ile hesaplaşmanın gençlere, antisemitizm ve ırkçılığa karşı “bağı-
şıklık” kazandıracağı ve onların tarihte baskıya maruz kalmış grup-
larla duygudaşlık kurmalarını sağlayacağı yönündeki beklentileri
ile ilişkilendiriliyor.
Bazı eğitimcilere, Nasyonal Sosyalizm ve Holokost tarihinin öğ-
retilmesine neden önem verdiklerini sordum. Ortaya aşağıdaki ce-
vaplar çıktı:
— Tarihsel olaylar hakkında bilgi kazandırma
— Hangi toplumsal ve siyasi koşulların Holokost’u mümkün kıl-
dığını
gösterme
— Tek tek kurban, fail, seyirci ve destekçi rollerini gözler önü-
ne serme
— Demokrasinin değerini gösterme ve demokrasiyi güçlendirme
— Antisemitizmin, ırkçılığın ve diğer düşmanlaştırıcı ideolojilerin sü-
rekliliklerini gösterme
* Anne Frank Merkezi (Berlin). Bu yazı daha kapsamlı aslından kısaltılarak yayım-
lanmıştır: Der Burger in Staat: Antisemitismus heute, Landeszentrale für politische
Bildung Baden-Württemberg (Sayı: 4-2013).
52 Anne Frank Merkezi’nin Berlin’de “Anne Frank. Burada & Bugün” adındaki
daimi bir sergiye ev sahipliği yapmaktadır. Serginin parçası olarak, çok sayıda
eğitsel program da sunulmaktadır.
32
TEORİ
— Korkutma ve dehşete düşürme
— Günümüz üzerine düşünmeyi olanaklı kılma
— Çalışılan grupların antisemit tutumlarını
değiştirme
Bu küçük derleme bile eğitimcilerin, Nasyonal Sosyalizm ve Holo-
kost konularında çalıştıklarında genelde “sadece” bilgi iletmekten
daha fazlasını beklediklerini ortaya koyuyor. Fakat, uzmanlar arasın-
da Holokost ile hesaplaşmanın antisemitizmin güncel biçimlerine
karşı etkili olup olamayacağı tartışmalı bir konudur.
Antisemitizm ile Nazi Rejiminin Suçsuz Gösterilmesi
Arasındaki Karşılıklı İlişki
2012 tarihinde Friedrich Ebert Vakfı tarafından yayımlanan amprik
bir araştırmaya göz atmak ilginç olacaktır.
53
Bu araştırmaya göre
antisemitizme eğilim gösteren insanlar, aynı zamanda kuvvetli bir
biçimde şovenist tutumlara, yani abartılı milli duygulara da eğilim
gösteriyorlar. Hemen ikinci sırada Nazi rejiminin suçsuz gösteril-
mesi faktörü geliyor. “Yahudiler yok edilmemiş olsaydılar, Hitler
bugün büyük bir devlet adamı olarak görülürdü” veya “Nasyonal
Sosyalizm’in de iyi yanları vardı” ifadelerini onaylayan insanlar aynı
zamanda ileri düzeyde Yahudi düşmanı oluyorlar.
Bu sonuçlarla Nasyonal Sosyalizm hakkında yürütülen eğitim
çalışmasının antisemit tutumları değiştirmek için yeterli olduğu so-
nucuna varabilir miyiz? Wannsee Konferansı Anma ve Eğitim Meka-
nı’nın eğitim sorumlusu Wolf Kaiser hem antisemitizmle mücadele
edenlerin, hem de antisemitlerin Holokost’a duyarsız kalamadıklarını
belirtiyor. Kaiser’e göre antisemitizme karşı duruşu güçlendirmek
için, Nazilerin işlediği Yahudi cinayetleri hakkında dayanaklı bilgi
sahibi
olmak zorunlu, fakat yeterli değildir.
Tarihsel-Siyasal Eğitim ile Ne Başarılabilir?
Hem bilim alanında hem de eğitim uygulamalarında, antisemitizmin
güncel biçimleri ile mücadelede tarihsel-siyasal eğitimin doğrudan
başarılı sonuçlar verdiği konusunda haklı kuşkular mevcut. Almanya
İçişleri Bakanlığı için hazırlanan bir raporda uzmanlar okul kitapların-
da “Yahudilerin sadece kurban ve mağdur rolünde gösterilmesi, anti-
semit kalıp yargıları kuşaktan kuşağa aktarıyor olabilir mi” sorusunu
ortaya attılar.
54
Tarihsel fenomenlerin basitleştirilip kırpılması ve Holo-
kost konusunda öğrencilerden abartılı ahlaki tepkiler beklenmesi diğer
eleştiri noktaları.
53 Decker, 0liver, Elmar Brehler ve Johannes Kiess (2012) Die Mitte im Um-
bruch: Rechtsextreme Einstellungen in Deustchland, Frederich Ebert Stiftung.
2006’dan beri iki yıllık aralıklarla yayımlanan araştırma, Almanya çapında yapılan
yaklaşık 2500 telefon mülakatına dayanmaktadır.
54 Bundesministerium des Inneren (2011) Antisemitismus in Deutschland: Er-
scheinungsformen, Bedingungen, Präventionansätze, Bericht des unabhängigen
Expertenkreises Antisemitismus, Berlin.
Bir diğer nokta da Nazi propaganda malzemesinin derslerde düşünül-
meden kullanılmasının bazı ırkçı ve antisemit kalıpların öğrencile-
rin kafalarında yerleşmesine yol açması ihtimali. Son olarak, İsrail-
Filistin sorununun derslerde hemen hiç konu edilmiyor olmasının,
öğrencileri bu sorunda İsrail’in rolünü tek yanlı, olumsuz ve abartılı
şekilde görmelerine neden olan bir bilgi eksikliğine götürmesinin söz
konusu olması.
Rapora göre yine, eyaletlerin ders müfredatında çoğunlukla
Yahudi Soykırımı ve Almanya’nın İsrail’e karşı özel sorumluluğuna
ağırlık verilmesi söz konusuyken, antisemitizmle hesaplaşmayı kendi
başına bir konu olarak ele alan eyalet sayısı sınırlıdır.
Eğitim Bilimi Açısından Tarih ve Bugün Arasındaki Bağ
Tarih öğrenimi, sırf bilgi aktarımından daha fazlasını içermelidir.
Örneğin, Berlin-Brandenburg eyaletleri lise (Sekunderstufe 2) ders
müfredat planında tanımlanan “yargı ve yönelim becerisi,” öğrenci-
lere tarih üzerine düşünerek ve akla dayalı yargı ve değerler oluştur-
ma becerisini kazandırmayı amaçlar. Tarih öğreniminin tüm koşul-
ların sağlandığı durumlarda kişinin –antisemit olanlar da dahil– tavır
ve tutumları üzerinde etki sahibi olduğu kabul edilmiş olur.
Nordrhein-Westfallen eyaletinin tarih dersi müfredat planında,
“politik yargı becerisi”ne somutluk kazandırılmaktadır: Öğrenciler
“güncel konulardan insan anlayışlarına dek çeşitli düzlemlerde kendi
politik fikirlerinin bilincine varabilmeli ve bu fikirleri başka bakış
açıları ve bilgilerle harmanlayıp eleştirel biçimde gözden geçirebil-
meli ve değiştirebilmelidir.” Politik eylemde bulunma becerisi konu-
sunda ise, diğer şeylerin yanı sıra bu becerinin amacı olarak, kendi
politik görüş ve yargılarını temsil edebiliyor olma tanımı yapılır. Bu be-
cerinin özünü “antidemokratik düşünce kalıpları ve otoriter argüman-
larla eleştirel bir biçimde hesaplaşma ve bunlara gerektiği şekilde
tepki verebilme” oluşturmaktadır.
55
Her iki yaklaşımda da -somut olarak tanımlanmasa da- değer
eğitiminden söz edilmektedir. Bu noktada insan hakları pedagojisi-
nin önemli bir yardımı dokunabilir. İnsan hakları eğitiminin amacı,
tek tek bireylere insan haklarını yaşama, bu hakları geliştirme ve ko-
ruma becerisi kazandırmaktır. Anja Mihr’e göre, “tarihsel arka plan
bilgisi” bunun bir parçasıdır. Tarihten örneklerle uğraşmak, hak ihl-
allerinin nedenlerini ve güncel insan hakları ölçüt ve standartlarını
daha iyi anlamaya yardımcı olabilir. Tarihten ve günümüzden pratik
örneklerin yardımı ile uluslararası insan hakları standartları, öğren-
cilere “sorumluluk bilinci ile hareket etmede kılavuz ölçüt olarak
kazandırılabilir.
56
55 Ministerium für Schule und Weiterbildung des Landes Nordrhein-Westfalen
(2001) Rahmenvorgabe Politische Bildung. Frechen, S.17-18.
56 Mihr, Anja. “Drei Fragen und Antworten zum Thema Aufarbeitung von Un-
rechtserfahrung
und Menchenrechtsbildung,” Seite der Stiftung EVZ.